Làm phim về chuyện tình Chử Đồng Tử - Tiên Dung “khó không gây tranh cãi”

Tại tọa đàm Huyền thoại Dạ Trạch - Từ sử thi dân tộc đến ngôn ngữ điện ảnh do Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội tổ chức ngày 5/8, tại Bảo tàng Hà Nội, nhiều chuyên gia, nhà khoa học đã nhấn mạnh thực trạng thiếu vắng những bộ phim lịch sử chất lượng và có quy mô xứng tầm ở Việt Nam.

Sự kiện có sự tham gia và đóng góp học thuật của các chuyên gia đầu ngành như PGS.TS Vũ Minh Giang, TS Nguyễn Việt, PGS.TS Vũ Văn Quân, PGS.TS Bùi Minh Trí, TS Phạm Đức Anh, PGS.TS Đặng Hồng Sơn… nhằm cung cấp cơ sở nhận thức toàn diện cho ê-kíp sản xuất về mối tình huyền thoại Chử Đồng Tử - Tiên Dung cũng như bối cảnh thời đại Hùng Vương.

Tọa đàm cũng là dịp để ê-kíp sản xuất phim lịch sử Huyền tình Dạ Trạch tham vấn ý kiến chuyên gia trong quá trình xây dựng kịch bản, lựa chọn bối cảnh và thiết kế không gian văn hóa.

Bộ phim lấy cảm hứng từ truyền thuyết về Chử Đồng Tử - một trong Tứ bất tử trong đời sống văn hóa và tâm linh của người Việt. Ông được xem là vị thánh tổ của giới doanh thương, có công lớn trong việc khai mở, dẫn dắt cư dân vùng đồng bằng Bắc Bộ phát triển kinh tế và đời sống xã hội.

Phát biểu tại tọa đàm, ông Nguyễn Kim Khiêm - Tổng Giám đốc, Tổng Biên tập Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội - cho biết, Huyền tình Dạ Trạch là một trong số ít phim lịch sử có nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ ngân sách TP Hà Nội - thay vì phụ thuộc vào các nhà đầu tư tư nhân như thường thấy.

Với lợi thế này, bộ phim được kỳ vọng sẽ tái hiện một cách rõ nét và sinh động nhất giai đoạn phát triển rực rỡ thời Hùng Vương, để công chúng - đặc biệt là giới trẻ - thêm hiểu và tự hào về cội nguồn dân tộc.

Lấy cảm hứng từ truyền thuyết Chử Đồng Tử - Tiên Dung, tác phẩm sẽ được xây dựng dựa trên những tư liệu khảo cổ và tham vấn từ các nhà nghiên cứu lịch sử nhằm bảo đảm kịch bản bám sát các giá trị văn hóa cốt lõi.

Công nghệ hiện đại cũng sẽ được áp dụng mạnh mẽ để phục dựng không gian Đông Sơn - một nền văn hóa tiêu biểu của thời đại Hùng Vương - vốn còn nhiều khoảng trống về mặt hình dung trực quan.

“Chúng ta nói nhiều đến văn hóa Đông Sơn, nhưng chưa có một hình ảnh rõ ràng về kiến trúc nhà ở, nơi cư trú, cấu trúc làng xã… ở thời kỳ ấy”, ông Khiêm nhận định. Ông cũng cho rằng: “Từ trước tới nay, nghệ thuật tạo hình, điện ảnh, truyền hình vẫn còn một khoảng trống lớn trong việc tái hiện giai đoạn này”.

Mục tiêu của bộ phim, theo ông, là “giúp khán giả có được cái nhìn gần gũi, chân thực và đẹp nhất về một thời kỳ lịch sử cách đây 2.500-2.700 năm”.

Dù vậy, ông Khiêm cũng thừa nhận việc đưa huyền tích Chử Đồng Tử - Tiên Dung và bối cảnh thời Hùng Vương lên phim là thách thức không nhỏ.

Đài Hà Nội lựa chọn hướng tiếp cận tôn trọng những mốc và yếu tố chính yếu của truyền thuyết, đồng thời nỗ lực cân bằng giữa sáng tạo nghệ thuật và cơ sở khoa học lịch sử. “Chúng tôi không đặt kỳ vọng sẽ tránh được mọi tranh cãi - điều đó rất khó - mà chỉ mong tranh cãi ở mức thấp nhất, trong giới hạn có thể chấp nhận được”, ông nói.

GS.TS Vũ Minh Giang - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam - thẳng thắn chỉ ra thực trạng điện ảnh lịch sử chưa được quan tâm đúng mức.

Ông dẫn chứng, dù Việt Nam từng 3 lần đánh bại quân Nguyên Mông - một kỳ tích lớn trong lịch sử thế giới - đến nay vẫn chưa có bộ phim nào đủ tầm để tái hiện chiến công đó.

Ngay cả những phim được đánh giá tốt như Đêm hội Long Trì cũng chỉ có kinh phí thấp, thuyền rồng trên phim thực chất là phương tiện cải tạo từ xe lội nước quân đội.

Theo ông, trong khi các huyền tích lịch sử đã được ghi lại trong quốc sử và trở thành nền tảng cho các sáng tạo văn học - nghệ thuật, thì sân khấu và điện ảnh vẫn chưa có nhiều tác phẩm thực sự xứng tầm.

“Văn hóa Việt Nam phong phú, đa dạng đến mức còn rất nhiều dư địa để tiếp tục khai thác trong nghệ thuật. Nhưng chính điện ảnh, sân khấu - những lĩnh vực có sức lan tỏa mạnh mẽ - lại đang thiếu vắng những tác phẩm lớn”, ông nói.

Ông Vũ Minh Giang chia sẻ thêm rằng, không thể đơn giản hóa việc làm phim lịch sử hay huyền sử bằng cách chỉ mời một vài “chuyên gia” rồi tin tuyệt đối vào quan điểm cá nhân của họ.

Lịch sử là lĩnh vực phức tạp, không ai có thể tuyên bố mình nắm trọn sự thật, nên cần sự tham vấn từ nhiều góc nhìn học thuật và phải dựa trên nền tảng nghiên cứu bài bản.

Ông cho rằng, nhiều sai sót trong các bộ phim từng bị đánh giá là “thảm họa” bắt nguồn từ cách làm cảm tính, thiếu cơ sở.

“Có phim cho xe ngựa chạy trong bối cảnh thời Hùng Vương - giai đoạn chưa có bằng chứng nào về loại phương tiện này. Chỉ một chi tiết như vậy thôi cũng đủ khiến khán giả, đặc biệt là giới chuyên môn phản ứng dữ dội”, ông dẫn chứng.

Dù vậy, TS Vũ Minh Giang cũng cảnh báo về một thái cực khác: Sự khắt khe thái quá từ dư luận và giới nghiên cứu có thể khiến các nhà làm phim chùn bước, không dám khai thác đề tài lịch sử nữa.

“Lịch sử là chuyện đã qua, mà chuyện đã qua thì không phải ai cũng biết hết. Huyền sử cũng vậy - đó là tài nguyên cho sáng tạo, và đã là sáng tạo thì cần không gian”, chuyên gia nói.

Ông Giang cũng nhấn mạnh: “Sáng tạo có thể hư cấu, nhưng phải có nguyên tắc: Không phỉ báng, không xuyên tạc, không được bất chấp sự thật và không biến tấu theo hướng lệch lạc”.

TS Nguyễn Việt - Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á - nhấn mạnh rằng, lịch sử Việt Nam với bề dày hàng nghìn năm là một kho tàng quý giá, cần được khai thác cẩn trọng và sinh động thông qua ngôn ngữ điện ảnh.

Theo ông, để tái hiện lịch sử thuyết phục, cần kết hợp nhiều nguồn tư liệu: Khảo cổ học, sử liệu chính thống và cả huyền thoại, cổ tích - mỗi nguồn có giá trị riêng, bổ trợ cho nhau trong việc dựng nên một bức tranh lịch sử toàn diện, gần gũi với khán giả.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng, làm phim lịch sử luôn đi kèm tranh cãi, từ phục trang đến đạo cụ, không chỉ trong giới chuyên môn mà cả ở mạng xã hội, quán nước.

“Khi làm một bộ phim có yếu tố lịch sử, lại là lịch sử rất xa ngày nay, rất khó để không sai. Nhưng nếu có sự tư vấn từ các chuyên gia, cái sai đó sẽ được giảm thiểu ở mức thấp nhất”, ông nói.

Dẫn ví dụ từ bộ phim về Lý Công Uẩn nhân dịp Thăng Long nghìn năm, ông chia sẻ rằng, khi ấy, tranh cãi nổ ra quanh trang phục nhân vật.

“Chính chúng tôi - những người nghiên cứu chuyên sâu - còn chưa tái lập được trang phục đời đó, thì làm sao có thể yêu cầu các nhà sáng tạo làm đúng hoàn toàn?”, ông nêu thực tế.

Theo TS Nguyễn Việt, phim truyện không phải là phim tài liệu hay phim khoa học nên cần không gian sáng tạo. “Miễn là cái sai không lộ liễu, không phản cảm, và vẫn truyền được tinh thần lịch sử, tình yêu đất nước, tình người, thì sáng tạo là điều đáng khuyến khích”, ông bày tỏ.

TS Việt nhấn mạnh vai trò của giới khoa học trong việc đồng hành cùng các nhà làm phim, cung cấp cứ liệu xác đáng để tránh những chi tiết “lố” hoặc “ngố”.

Ông nêu ví dụ, trong một bộ phim về Lê Lợi, hình ảnh nhân vật đeo đồng hồ hiện đại đã khiến khán giả bật cười vì sự thiếu chính xác. Những sai sót như vậy, dù nhỏ, có thể làm giảm giá trị của tác phẩm.

Gửi lời tới các bạn trẻ làm phim, ông khuyến khích tinh thần cầu thị và chủ động học hỏi: “Hãy mạnh dạn sáng tạo, nhưng đừng ngại vấp váp. Vừa làm vừa học, và đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia để được tư vấn”.