Ký ức đáng nhớ, chuyện chưa kể về "Sa Tăng" Diêm Hoài Lễ

Diêm Hoài Lễ, sinh năm 1936, trong một gia đình không có truyền thống nghệ thuật. Tuy nhiên, năm 20 tuổi, ông vẫn nộp đơn thi vào khoa nhạc kịch nghệ thuật dân tộc để theo đuổi đam mê kịch nghệ. Ông hăng hái với những hoạt động trong trường, thành tích học tập xuất sắc nên được giữ lại làm giảng viên sau khi tốt nghiệp. 

Ngoài việc làm giảng viên, ông còn tham gia biểu diễn kinh kịch và góp mặt trong khá nhiều tác phẩm. Ông từng được trao Huân chương Lao động cho những đóng góp không ngừng nghỉ của bản thân dành cho nghệ thuật.

Năm 1982, ông nộp đơn dự tuyển diễn viên cho bộ phim Tây Du Ký khi không còn trẻ. Thời gian đầu, ông chỉ muốn đảm nhiệm vai quốc vương Ô Kê Quốc nhưng thất bại vì ngoại hình cao lớn, dữ dằn không phù hợp với hình tượng quốc vương.

May mắn, đạo diễn Dương Khiết thấy tướng mạo của ông phù hợp với nhân vật Sa Tăng nên để ông có thêm cơ hội thử vai. Vai Sa Tăng này được xem là "sinh ra" để cho Diêm Hoài Lễ khi ông vừa hóa trang, bước ra, mọi thành viên trong đoàn đều cảm nhận được khí chất của nhân vật. 

Trong tiểu thuyết Tây Du Ký, nhân vật Sa Tăng là chuyển kiếp của vị thần Quyển Liêm đại tướng trên thiên đình. Do làm vỡ cốc lưu ly, ông bị Ngọc Hoàng đày xuống làm yêu quái ở Lưu Sa Hà. Đến khi gặp được Đường Tam Tạng, Sa Tăng được cảm hóa và trở thành đồ đệ phò tá sư phụ lên đường thỉnh kinh.

So với các nhân vật Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới, nhân vật Sa Tăng ít đất diễn và có phần "chìm" hơn. Song, cố đạo diễn Dương Khiết nhận định, đây là một vai diễn khó bởi nhân vật không có nhiều lời thoại mà đòi hỏi phải diễn nhiều hơn qua tướng mạo, thần thái.

Không làm đạo diễn Dương Khiết thất vọng, hình ảnh Sa Tăng chất phác, trung hậu, chịu thương chịu khó, luôn nhường nhịn đã được Diêm Hoài Lễ thể hiện hoàn hảo. 

"Trong phim tôi vào vai đệ tử thứ tư của Đường Tăng, luận vai vế là nhỏ nhất. Nhưng khi đóng phim này tôi đã 46 tuổi, lớn nhất trong các thầy trò. Tôi phải thực sự cảm ơn đạo diễn Dương Khiết và các đồng nghiệp đã cho tôi một vai diễn truyền hình đầu tiên và ấn tượng như thế", Diêm Hoài Lễ tâm sự về vai diễn để đời. 

Diêm Hoài Lễ đã cùng đoàn phim Tây Du Ký lặn lội khắp các tỉnh thành của Trung Quốc, cùng đồng cam cộng khổ gần 6 năm để cho ra đời một tác phẩm kinh điển trên màn ảnh nhỏ. Đáng nói hơn, không chỉ đảm nhiệm vai Sa Tăng trong phim, ông còn thể hiện hơn 20 nhân vật khác như Thái Thượng Lão Quân, Ngưu Ma Vương, Thiên Lý Nhãn... mà không đòi thêm một đồng cát sê nào. 

Sau thành công vang dội của Tây Du Ký, Diêm Hoài Lễ tiếp tục tham gia một số tác phẩm phim truyền hình khác của Trung Quốc như Ỷ Thiên Đồ Long Ký, Tam Quốc Diễn Nghĩa, Bản Lĩnh Kỷ Hiểu Lam...

Tuy nhiên, niềm đam mê nghiệp diễn của Diêm Hoài Lễ bị cắt ngang khi ông đối mặt với bệnh nan y. Diêm Hoài Lễ mắc bệnh phổi và buộc phải từ bỏ sự nghiệp diễn xuất, tập trung vào việc chạy chữa. Nguyên nhân của chứng bệnh được các bác sĩ chẩn đoán một phần do Diêm Hoài Lễ hít phải một lượng thuốc độc khi đóng Tây Du Ký, làm tổn thương tới phổi. 

Chi tiết này từng được "Trư Bát Giới" Mã Đức Hoa tiết lộ trong một bài phỏng vấn vào năm 2015: "Có một lần, đoàn phim Tây Du Ký đến quay tại một ngôi làng nhỏ. Vì trong phòng quá nhiều côn trùng nên người trong đoàn đã dùng thuốc khử độc và nhắc nhở mọi người ra ngoài, nhưng Diêm Hoài Lễ lại quyết định ở lại. Mãi sau này khi phát hiện ra thì phổi anh ấy đã sưng to. Từ đó, căn bệnh của anh ấy ngày càng nghiêm trọng cho đến khi qua đời".

Khi đoàn phim Tây Du Ký thực hiện phần 2 vào năm 1999, vì sức khỏe yếu, Diêm Hoài Lễ đã không thể đảm đương được vai diễn. Đạo diễn Dương Khiết và đoàn phim dù rất tiếc nhưng buộc lòng phải giao vai diễn Sa Tăng cho diễn viên Lưu Đại Cương đóng thay.

Năm 2009, khi sức khỏe ngày càng yếu và biết mình sắp hấp hối, Diêm Hoài Lễ bày tỏ mong muốn được gặp lại các đồng nghiệp cũ trong Tây Du Ký. Hay tin Diêm Hoài Lễ bệnh nặng, các đồng nghiệp như Trì Trọng Thụy (Đường Tăng), Lục Tiểu Linh Đồng (Tôn Ngộ Không), Mã Đức Hoa (Trư Bát Giới) đều vội vàng thu xếp công việc để tới bệnh viện thăm người đồng nghiệp cũ. 

Trong số 4 nhân vật chính của Tây Du Ký, "Sa Tăng" Diêm Hoài Lễ thân thiết nhất với "Trư Bát Giới" Mã Đức Hoa. Trong 6 năm quay phim ròng rã, họ từng ăn chung cơm, ngủ chung giường, thân thiết như anh em một nhà.

Tuy nhiên, vào ngày Diêm Hoài Lễ mất, "Trư Bát Giới" Mã Đức Hoa lại đến muộn vì đường xa. Theo bạn bè kể lại, vào ngày Diêm Hoài Lễ "nhắm mắt xuôi tay", ông liên tục hỏi "Trư Bát Giới" Mã Đức Hoa và tới khi nhìn thấy người đồng nghiệp thân thiết, ông mới chịu nhắm mắt. 

Việc tới muộn trong ngày Diêm Hoài Lễ mất đã trở thành nỗi tiếc nuối lớn trong cuộc đời Mã Đức Hoa. Năm 2019, chia sẻ trong một bài phỏng vấn, Mã Đức Hoa nghẹn ngào chia sẻ: "Anh ấy không chịu nhắm mắt vì chưa thấy mặt tôi. Anh ấy đợi tôi và tôi đã rất lúng túng khi bước vào phòng bệnh.

Tôi nói với anh ấy rằng: "Hoài Lễ ơi, tôi tới muộn rồi. Tôi biết, anh muốn nói gì với tôi. Chúng ta là anh em thân thiết. Anh có thể yên nghỉ rồi". Đó là khoảnh khắc nặng nề nhất trong tim tôi". 

Diêm Hoài Lễ mất ở tuổi 73 và đã 12 năm trôi qua nhưng những đồng nghiệp của ông trong đoàn phim Tây Du Ký vẫn luôn dành cho "Sa Tăng" sự tiếc thương vô hạn.

Ngày Diêm Hoài Lễ qua đời cũng chính là ngày sinh nhật của "Tôn Ngộ Không" Lục Tiểu Linh Đồng nên từ sau năm 2009, Lục Tiểu Linh Đồng không còn tổ chức sinh nhật mà xem đó là ngày tưởng nhớ người đồng nghiệp đáng kính. 

Về đời tư, Diêm Hoài Lễ kết hôn và có ba người con, một con gái và hai con trai. Các con của ông không theo đuổi nghiệp diễn giống cha mà trở thành những doanh nhân thành đạt. Các con của Diêm Hoài Lễ đều rất hiếu thuận với cha mẹ.