Hồ Tịnh Tâm ngày ấy ... bây giờ

Giờ đây hồ Tịnh Tâm buồn hiu giữa mênh mông bèo dâu, rau muống, trong màu xám xịt của nước thải.

Tịnh Tâm… ngày ấy

Hồ Tịnh Tâm (Tĩnh Tâm), xưa nay người dân Huế hay gọi một cách vắn tắt là hồ Tịnh. Hồ Tịnh là một di tích cảnh quan được kiến tạo dưới triều Nguyễn. Dưới thời vua Thiệu Trị đây được xem là một trong 20 cảnh quan đẹp nhất thần kinh. Trước đây, hồ nguyên là vết tích của đoạn sông Kim Long chảy qua Huế, có hình chữ nhật, chu vi gần 1500m2, trên hồ có 3 hòn đảo là Bồng Lai, Phương Trượng và Doanh Châu. Hồ là một thành tựu tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc cảnh quan Việt Nam những năm thuộc thế kỷ 19 với sự bày bố cầu kỳ, hết sức tinh mỹ, hài hòa với thiên nhiên.

Cảnh đẹp ở hồ Tịnh Tâm tạo nguồn thi hứng và trở thành đề tài cho nhiều bài thơ, chùm thơ nổi tiếng của các vua Nguyễn như: Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức ... Nổi bật nhất là bài thơ Tịnh hồ hạ hứng nằm trong chùm thơ ca ngợi 20 cảnh đẹp đất thần kinh của vua Thiệu Trị. Bài thơ này cùng với phong cảnh hồ Tịnh Tâm được vẽ vào tranh gương để treo ở các cung điện.

Và xưa nay người ta biết đến hồ Tịnh với sen bách diệp, ca dao miền hương ngự có câu: "Hồ Tịnh Tâm nhiều sen bách diệp, đất hương cần ngọt quýt, thơm cam...".

Sen ở hồ Tịnh rất nổi tiếng, xưa nay được nhiều người biết đến với hạt sen vừa bở vừa thơm, khi nếm thì con người ta mới hoàn toàn cảm nhận được hương vị tuyệt vời của nó.

Tương truyền rằng, sen trong hồ Tịnh có nguồn gốc từ một địa phương nào đó ở nước ta. Người dân thấy ngon bèn đem tiến vua và được đưa đến trồng trong hồ Tịnh Tâm. Kỳ diệu thay, giống sen ấy rất hợp nước và bùn của hồ Tịnh nên mọc khoẻ, cho hoa to, màu sắc hài hoà, hương thơm dìu dịu. Hương hoa sen cùng với cảnh đẹp nên thơ của hồ Tịnh nên nơi đây đã được vua Thiệu Trị xếp hạng một trong những thắng cảnh đẹp nổi tiếng ở Huế.

Có lẽ chính vì vậy, mà sen hồ Tịnh mang điểm khác biệt với sen ở các vùng miền trên cả nước, và hạt sen hồ Tịnh đã trở thành đặc sản, là món món ăn tinh thần cho những người con Huế xa quê.

… bây giờ

Theo thống kê sơ bộ, gần 100ha diện tích mặt nước có thể trồng được sen thì ở Huế chỉ có khoảng 20ha diện tích đang được trồng. Trong đó tập trung chủ yếu ở các phường nội thành như: Hồ Mân (2ha), hồ Tàng Thơ (1,2ha), hồ Tịnh Tâm (7-10ha)… Người dân đang tỏ ra ngần ngại với việc trồng sen bởi nhiều năm thua lỗ, lợi nhuận từ việc trồng sen không cao. Nhiều người dân cả đời gắn bó với nghề sen phải khóc nói khi cứ mỗi mùa sen trôi qua thì sen trong hồ Tịnh ngày một ít đi. Những cống nước đen ngòm chảy vô tội vạ vào hồ như mang "lệnh bài" đến "kết liễu đời sen". Nhiều người thầu mặt hồ để trồng sen, sen không sống nổi, nên họ đành thả rau muống với mong muốn vớt vát chút ít vốn liếng.

Trong cái nắng mùa hè, nhiều người sống bằng nghề trồng sen biết không thể trông chờ, nên họ chọn thêm cách chèo thuyền thả lưới bắt cá, người thì ngồi câu ... giữa màu xám đục của nước, mùi tanh tanh, hôi hôi của rác, và đâu đó là vài bông súng lững lờ trên mặt nước chen lẫn với cây muống, với cây bèo.

Thời gian đã không làm biến đổi nhiều về phần kiến trúc có một không hai của hồ Tịnh Tâm, nhưng chính ý thức cộng đồng kém nên đã khiến hồ Tịnh bây giờ đã khác xưa …

Nhưng giờ đây tất cả đều đó chỉ còn là quá khứ. Hồ Tịnh ngày nào với sen hồng tỏa hương thơm ngát cũng chỉ còn là hoài niệm …

Nỗi lòng người trồng sen

Ông Chồn sinh năm 1930 và bắt đầu ra đồng trồng sen khi mới 16 tuổi. Với ông nghề trồng sen là nghề vừa mang lại cảnh quan đẹp vừa có thu nhập cao. Khi kể về nghề trồng sen ông rất tự hào: “Tui trồng sen lâu lắm rồi, kỹ thuật trồng sen, giống sen…tui đều biết rõ. Nếu làm kinh tế thì giống sen trắng và đỏ đậm là đạt hiệu quả kinh tế vì cho nhiều hạt, còn giống sen đỏ nhạt cho ít hạt chỉ thích hợp trồng sen cảnh thôi. Ngày xưa, sen được trồng trong hồ Tịnh Tâm thì người dân không được ăn đâu, mà những hạt sen ngự ấy chỉ dành cho vua quan thôi…”.

Ông xuýt xoa khi nhớ về quá khứ: “Khi ấy tui thầu trồng sen rất nhiều hồ, diện tích lên tới 30ha. Tui thầu ở hồ Tịnh Tâm, Ngự Hà và ba lô ở thành ngoại. Ngày đó làm sen trúng lắm, mỗi mùa sen xuất ra 50 triệu tiền vốn thì thu lại hơn 300 triệu, giờ thì…”, nói đoạn ông chỉ biết lắc đầu.

Ngậm ngùi ông nói: “Kế nghiệp tui là 2 thằng con trai. Đứa vào Đại nội trồng sen, đứa thì trồng sen ở hồ Tịnh Tâm. Nhưng nhiều năm nay sen mất mùa liên miên, nên chúng nó cũng đâm ra chán nản, giờ nó cố theo nghề này cũng bởi đây là cái nghiệp cha ông để lại thôi”.

Cụ Nguyễn Văn Luyến, năm nay bước sang tuổi 92 - ông cũng là lão làng trong cái nghiệp trồng sen. Con cái ông đều theo nghiệp này, trong nhà có 9, 10 người làm hồ (trồng sen). Ông Nguyễn Văn Tuệ con trai cụ Luyến, là người theo cha học nghề từ khi còn nhỏ, thế mà năm nay ông Tuệ đã có trong tay 40 năm kinh nghiệm.

Ông Tuệ chia sẻ: “Cách đây 10 năm trồng sen là nghề thu lời rất cao, lợi nhuận từ 30 - 35 triệu đồng/ha. Nhưng những năm gần đây sen liên tục mất mùa, làm cho người dân sống bằng nghề trồng sen gặp khó khăn, giờ họ chỉ biết trông chờ và hi vọng…”.

Thu Thảo