Đọc "Người lạ với chính ta" để hiểu hơn những nỗi đau về tinh thần

Những bi kịch đầy trăn trở

Bản thân Rachel Aviv, tác giả quyển sách Người lạ với chính ta, từng được chẩn đoán mắc chứng biếng ăn tâm thần khi mới sáu tuổi. Trải nghiệm cá nhân đã gieo vào Rachel Aviv hạt giống hoài nghi, tò mò, và xu hướng đắm mình vào thế giới của những điều chưa biết, phá vỡ mọi giới hạn đặt ra nhân danh khoa học quanh câu chuyện tâm thần và điều trị tâm thần.

Và không chỉ có câu chuyện của mình, Rachel Aviv còn dẫn chứng thêm năm ca điển hình khác, những người cũng đã lang thang trong thế giới tinh thần khép kín của mình, vượt khỏi mọi cách hiểu của giới tâm thần học về chính bản thân họ.

Nhân vật mở đầu là Ray Osheroff, một bác sĩ niệu khoa bốn mươi mốt tuổi, từng thành lập một công ty lọc máu cho bệnh nhân suy thận. Công ty ăn nên làm ra, nhưng công việc kinh doanh sau đó gần như sụp đổ bởi những sai lầm của ông.

Đây được xem như giai đoạn mở đầu cho tình trạng trầm cảm của Ray. Bác sĩ tâm thần cho rằng Ray mắc phải “một dạng trầm cảm u sầu”, xuất hiện khi một bệnh nhân đang thương tiếc một điều gì đó hoặc ai đó nhưng không rõ “mình đã mất điều gì”.

Đầu tiên Ray vào một bệnh viện tâm thần điều trị bằng phương pháp phân tâm học, không dùng thuốc. Sau một thời gian, bệnh không hết, ông chuyển sang điều trị bằng thuốc.

Tình trạng bệnh có chuyển biến. Khi cảm giác bệnh khả quan hơn, ông đã quyết định kiện bệnh viện tâm thần, nơi đã điều trị ông bằng phương pháp phân tâm học. Đó là vụ kiện gây chấn động lúc bấy giờ. Dẫn đến nhiều bệnh viện tâm thần phải thay đổi cách điều trị.

Nhưng rồi sau đó, Ray nhận ra thuốc cũng không giải quyết được tình trạng của ông. Ray đã dùng thuốc điều trị tâm thần suốt ba thập niên, nhưng vẫn thấy chênh vênh và đơn độc - vẫn là một người chưa được chữa khỏi.

Trong một bản thảo hồi ký, Ray đã sửa đổi định nghĩa của mình về trầm cảm như sau: "Đây không phải là bệnh tật, nó không phải là một căn bệnh - nó là trạng thái mất kết nối", và ông lại bắt đầu đến một nhà phân tâm học để điều trị.

Naomi là một phụ nữ da đen, lớn lên cùng các anh chị em và một người mẹ đơn thân ở một khu lao động nghèo đói. Hai mươi bốn tuổi, Naomi cũng trở thành bà mẹ đơn thân với bốn đứa con, sống nhờ vào trợ cấp phúc lợi.

Dù đã rất nỗ lực làm việc nhưng vẫn không thoát nổi nghịch cảnh, Naomi rơi vào cảm giác cô đơn, cảm nhận mình phải chịu đựng một nỗi đau thương không thể diễn tả thành lời. Cô thấy suy nhược bởi nỗi đau của chính mình và của gia đình mình qua nhiều thế hệ.

Bác sĩ nói Naomi bị mắc chứng rối loạn điều chỉnh, cho cô dùng thuốc chống trầm cảm. Nhưng sau đó Naomi ngừng dùng thuốc vì cho rằng thuốc làm cho cô mệt mỏi và cô không tin nó có tác dụng.

Cô cho rằng: "Thuốc sẽ không thay đổi được nỗi đau khổ trên thế giới này". Khi sinh đôi hai đứa con sau, Naomi rơi vào tình trạng rối loạn tâm thần lưỡng cực. Bác sĩ kê đơn thuốc chống loạn thần cho cô, nhưng Naomi vẫn không chịu uống thuốc.

Một hôm, Naomi bế hai đứa con nhỏ lên cầu và nhảy xuống sông. Người ta vớt được cô và một đứa bé, đứa còn lại thì không cứu được.

Ra tòa, cô bị kết án 14 năm tù và 4 năm quản chế. Naomi đã ở những năm tháng trong tù ra sao? Khi trở về, cô có hòa nhập được cộng đồng và các con của mình? Câu chuyện tiếp theo về Naomi thật day dứt.

Hai trường hợp còn lại: Laura và Hava, cũng không kém phần bị kịch, mỗi người rơi vào một trạng thái tâm thần riêng, những nỗi đau đớn riêng. Tất cả đều là những cuộc đời thật, với những mối quan hệ con người thật, trong một xã hội rất thật. Chính vì vậy, nó gợi cho người đọc thật nhiều trăn trở.

Để không còn xa lạ với chính mình

Để viết quyển sách Người lạ với chính ta, tác giả không chỉ trò chuyện với các nhân vật, mà còn ghi chép lại từ nhật ký, thư từ, hồi ký chưa xuất bản, thơ, lời cầu nguyện của họ.

Đó là những người đã cố gắng viết ra để vượt qua cảm giác bất khả diễn giải. Họ đã vượt qua những giới hạn trong cách hiểu của giới tâm thần học về bản thân họ và đang tìm kiếm một góc nhìn phù hợp để lý giải, để hiểu về chính mình giữa thế giới này.

Những nỗi đau tinh thần có lẽ là điều mà trong cuộc sống, mọi người ít nhiều đều trải qua. Điều quan trọng là cái nhìn thấu cảm; cách ứng xử với những người trải qua nỗi đau tinh thần đó một cách hợp tình, hợp lý.

Hay chỉ có thể nhìn thấy họ qua sự phát triển của ngành tâm thần học, khi các cá nhân có tâm trí "bất ổn" hay "khác thường" chỉ nhận được các chẩn đoán bệnh tâm thần khác nhau, được đối xử như bệnh nhân và bỏ qua việc họ sống ở đâu, sống trong hoàn cảnh nào và căn tính của họ phản ánh cách người khác nhìn nhận họ ra sao.

Với quyển sách này, Rachel Avivi đã chất vấn toàn bộ mô hình y tế suýt nữa đã đặt cuộc đời cô vào một kịch bản tăm tối, và đưa ra cảnh báo về việc các chẩn đoán có thể hời hợt như thế nào trong việc xác định và giải quyết ngọn nguồn nỗi đau. Vì vậy, các lý thuyết về sức khỏe tinh thần và các hệ thống khép kín có thể thúc ép người ta đi lạc khỏi những hiểu biết cần thiết để liên tục duy trì ý thức về bản thân, để rồi họ vẫn chỉ là người xa lạ với bản thân.

Quyển sách cung cấp những thông tin, cách nhìn quý giá để mở rộng hiểu biết của chúng ta về sức khỏe tâm thần, về cách chúng ta nhìn nhận người khác, và cách chúng ta xây dựng thế giới xoay quanh các chuẩn mực xã hội mà thường bỏ qua nhu cầu và sự khác biệt cá nhân.

Đọc sách, ta hiểu thêm rằng không có câu trả lời duy nhất, đúng nhất cho nỗi đau tinh thần của con người. Mỗi người là một cá thể mang thế giới tinh thần riêng biệt, đấu tranh với những vấn đề khác nhau, tìm kiếm những lý tưởng khác nhau. Bởi thế, chúng ta cần có cái nhìn cởi mở, bao dung hơn với cái gọi là bệnh tật tinh thần.

Theo Thu An

NXB First News