“Chùm nho phẫn nộ”: Kiệt tác lay động lương tri về nỗi đau người nghèo

Trong lịch sử văn học thế giới, có những tác phẩm không chỉ phản ánh thời đại mà còn lay động tận sâu những miền cảm xúc của con người, khiến người đọc nhiều thập kỷ sau vẫn còn nghe vang vọng nỗi đau, sự phẫn nộ và cả niềm hy vọng mà tác giả gửi gắm.

Chùm nho phẫn nộ của John Steinbeck là một trong những tác phẩm như thế. Xuất bản năm 1939 và đoạt giải Pulitzer, kiệt tác này đã góp phần đưa Steinbeck trở thành chủ nhân giải Nobel Văn chương bởi chiều sâu nhân đạo mạnh mẽ và sức ảnh hưởng vượt ra khỏi khuôn khổ văn chương.

Tiểu thuyết lấy bối cảnh cuộc đại khủng hoảng kinh tế Mỹ những năm 1930, thời kỳ đen tối khi kinh tế sụp đổ, hạn hán và cơn bão bụi khiến hàng trăm nghìn gia đình nông dân mất đất, mất kế sinh nhai.

Trong hoàn cảnh ấy, gia đình Joad - trung tâm của tác phẩm - hiện lên như biểu tượng của hàng triệu con người bị cuốn vào vòng xoáy nghèo đói và dịch chuyển.

Bị buộc rời khỏi vùng đất Oklahoma, họ lên đường đến California với hy vọng mong manh về một cuộc sống tươi sáng hơn. Nhưng điều chờ đợi cả gia đình phía trước không phải thiên đường, mà là chuỗi ngày dài tuyệt vọng, thảm cảnh và bất công.

Điều khiến Chùm nho phẫn nộ trở nên dữ dội và xúc động chính là cách Steinbeck khắc họa số phận của những con người nhỏ bé chịu giày vò bởi những thế lực vô hình: chủ đất, ngân hàng, các tập đoàn khổng lồ. Ông không dùng lời lẽ bi lụy để tả bi kịch, mà kể bằng sự thật trần trụi đến nhói lòng.

Người dân bị tước đoạt quê hương bởi những quyết định vô cảm của hệ thống; họ sống trong các khu trại tạm, lang bạt hết nơi này tới nơi khác, nhận những công việc nặng nhọc đổi lấy đồng lương rẻ mạt. Càng đi, họ càng kiệt quệ, nhưng cũng chính giữa những khổ đau ấy, phẩm giá con người lại bừng sáng.

Gia đình Joad là minh chứng cho sức mạnh bền bỉ của tình thân và niềm tin vào lẽ phải. Ma Joad, người mẹ kiên định và bao dung, là trụ cột tinh thần giữ cho gia đình không tan rã giữa nghịch cảnh.

Cậu con trai Tom Joad, sau khi rời trại cải tạo, dần hiểu rằng bi kịch của gia đình mình không chỉ là nỗi đau cá nhân mà là nỗi đau chung của những người bị áp bức. Sự giác ngộ ấy đặt Tom trước lựa chọn lớn lao: sống cho riêng mình hay dấn thân đấu tranh vì cộng đồng cùng cảnh ngộ.

Đặc biệt, tác giả không chỉ kể câu chuyện của một gia đình, mà còn đan xen những chương “ngoại cảnh” mô tả hiện tượng xã hội, biến động kinh tế và tâm trạng chung của tầng lớp nghèo bị gạt ra bên lề...

Tác phẩm cũng đặt ra câu hỏi sâu sắc về xã hội công nghiệp hóa: Khi đất đai, linh hồn của đời sống nông dân bị biến thành tài sản vô tri trong bảng tính ngân hàng, con người còn được coi trọng đến đâu?

Câu hỏi ấy không chỉ dành cho nước Mỹ thập niên 1930, mà vẫn vang vọng trong xã hội hiện đại, nơi bất bình đẳng và sự thờ ơ trước nỗi đau của người yếu thế vẫn tồn tại.

Giọng văn của John Steinbeck giản dị nhưng đầy sức nặng, không lý tưởng hóa người nghèo mà phản ánh họ với đủ yếu đuối, giận dữ và cả khát vọng được sống đúng với giá trị của mình.

Tác phẩm không chỉ kể hành trình đầy mất mát của gia đình Joad mà còn đặt ra câu hỏi với xã hội hôm nay: Liệu chúng ta có đang vô tình trở nên vô cảm trước nỗi bất hạnh của người khác?

Với cách tiếp cận trực diện và đậm chất hiện thực, Chùm nho phẫn nộ trở thành một dấu mốc quan trọng của văn học thế kỷ 20, để lại trong người đọc dư âm về sự công bằng, nhân ái và quyền sống chính đáng của con người.