Đặc sản “hạt vàng đen” trên núi Na Hang

Nếu từng có dịp lên Tây Bắc và thưởng thức những món ăn của người Thái, chắc hẳn bạn sẽ chẳng thể nào quên một mùi vị vô cùng đặc trưng, vừa ngai ngái, cay cay mà lại thơm nồng hấp dẫn. Hỏi ra mới biết, đó là hương vị của hạt dổi – thứ gia vị làm nên sức quyến rũ cho ẩm thực vùng cao.

Dổi là loại cây vừa cho bóng mát, che chắn gió bão, mưa dông, vừa cho hạt thơm để làm gia vị. Loài cây này được trồng nhiều ở Hòa Bình, Sơn La, Lào Cai… hoặc mọc tại các khu rừng cổ thụ và ở trên núi Na Hang (Tuyên Quang). Hiện nay, ở Na Hang chỉ còn một số nơi như xã Năng Khả, Thanh Tương là còn nhiều cây dổi.

Hạt dổi rừng được ví là “vàng đen” vì giá rất đắt mà lại hiếm. Tuy dổi có nhiều loại, nhưng không phải cây nào cũng cho hạt thơm. Thông thường, cây phải trồng trên 7 năm mới cho hạt đủ “chuẩn”, không có mùi hắc mà có thể dùng chế biến món ăn. Nhưng thơm ngon nhất phải kể đến loại được thu hoạch từ những cây có tuổi đời trên 30 năm. Loại này rất hiếm khi được bày bán vì người dân chủ yếu sử dụng để đãi khách quý.

Người dân chỉ thu hoạch khi hạt dổi đã chín đỏ và rụng khỏi cây. Đôi khi, họ phải căng bạt làm lều để chờ dổi rụng và lần tìm dưới đất để không sót hạt nào. Hạt dổi tươi có màu đỏ. Sau khi thu hoạch về, dổi được phơi nắng thì đen sậm lại và teo đi. Cứ 3 kg hạt tươi sẽ thu được 1 kg dổi khô. Chính vì quý hiếm như thế nên 1kg dổi có giá bán lên đến cả triệu đồng.

Những ai đã từng ngửi hương thơm ngào ngạt của hạt dổi, được nếm những món ăn có ướp hạt dổi sẽ hiểu tại sao chúng được mệnh danh là “vàng đen”. Hạt dổi chỉ phơi khô thôi đã thấy thơm, nhưng đến khi đem nướng trên than hồng thì mới thực sự là ngây ngất. Mùi thơm ấy có thể lan tỏa khắp không gian, khiến lữ khách ngang qua cũng phải dừng chân đứng lại.

Hạt dổi rừng từ xưa đến nay vẫn được dùng làm gia vị chấm hoặc ướp, được người dân tộc đồng bào Tây Bắc sử dụng khi chế biến các món ăn như: thịt lợn mán, thịt lợn rừng, thịt nướng, sườn nướng, gà nướng, tiết canh, các món dồi… Các món ăn nhờ thế mà thêm hấp dẫn thực khách.

Ở một số nơi, người ta còn giã nhỏ hạt dổi rồi trộn với muối chanh, ớt thành một thứ nước chấm cay cay, chua chua, thơm ngậy, dùng để chấm thịt gà, thịt luộc mà không một thứ nước chấm nào có thể sánh được. Đơn giản như món xôi trắng chấm với muối rang hạt dổi cũng đủ để người ăn phải tấm tắc khen ngon. Ngoài ra hạt dổi còn được dùng để ngâm các món măng, ớt hay ngâm các loại quả muối…

Nhưng món ăn đặc biệt của người Tây Bắc nhất thiết không thể thiếu hạt dổi là thịt gà nấu măng chua. Chỉ cần rắc thêm một chút hạt dổi vào lúc ướp gà và sau khi nấu là sẽ khiến món ăn mang hương vị rất đặc biệt. Nếu bát tiết canh được rắc thêm một ít hạt dổi thì cũng thêm đậm đà, tiết sẽ đông giòn hơn.

Vào những ngày trái gió trở trời, xương cốt nhức mỏi, bóp một chút rượu ngâm hạt dổi có thể xoa dịu cơn đau. Theo kinh nghiệm của người dân vùng cao, hạt dổi cũng có tác dụng kích thích tiêu hoá rất tốt.

Hạt dổi dễ bị mất mùi, thậm chí là mốc. Nếu mua về nhà, tốt nhất nên đựng trong lọ thủy tinh hoặc nhựa kín, bảo quản chỗ râm mát. Người Tây Bắc thường bỏ hạt dổi trong ống tre, nứa bỏ lên gác bếp và dùng đến đâu nướng đến đấy, vừa bảo quản được lâu vừa không bị mất đi mùi thơm đặc trưng.

Hoàng Ngọc

Tổng hợp