Những lưu ý quan trọng không phải ai cũng biết trong lễ cúng Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ là một ngày lễ truyền thống diễn ra vào 5/5 Âm lịch hàng năm. Năm nay, Tết Đoan Ngọ rơi vào ngày 3/6 Dương lịch. Phong tục ăn Tết Đoan Ngọ có mặt ở nhiều quốc gia phương Đông như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Nói về ý nghĩa của ngày Tết Đoan Ngọ, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ - nguyên giảng viên Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn cho biết, theo truyền thuyết dân gian, Tết Đoan Ngọ gắn liền với một vị thần y có tên là Biển Thước - ông tổ của y học phương Đông và các hoạt động mang tính y dược, phòng bệnh.

Quan niệm về khí tượng dân gian phương Đông coi ngày 5/5 Âm lịch là ngày cực dương (đỉnh của khí dương) - ngày nóng nhất trong năm. Khi ấy, cây cỏ, con người trong hệ sinh thái cũng ở trạng thái cực dương. Ngày này, người ta thường tìm những dược liệu vào đúng giờ Ngọ - cực dương của dương để hái về làm thuốc.

Ngoài ra, Tết Đoan Ngọ còn gắn với truyền thuyết về Khuất Nguyên, một nhà thơ, nhà văn, nhà triết học lớn thời nước Sở. Ông đã tự trầm mình trên sông Mịch La vào ngày mồng 5/5 Âm lịch vì không thể giúp cho Sở Hoài Vương cứu nước vào cuối thời Chiến Quốc. Vậy nên, ngày này còn là ngày giỗ của Khuất Nguyên, được người dân tưởng nhớ hàng năm.

Lễ vật không thể thiếu trong mâm lễ cúng Tết Đoan Ngọ

"Ở Việt Nam, ý nghĩa ngày giỗ Khuất Nguyên mờ nhạt dần đi, yếu tố y dược dân gian nổi trội hơn hẳn trong văn hóa đón Tết Đoan Ngọ. Vào ngày 5/5 Âm lịch, người dân có nhiều tục lệ như giết sâu bọ bằng cách ăn hoa quả, hoặc xông, tắm để gột sạch cơ thể.

Cũng có một số nơi có thêm những tục lệ vui vẻ và lạ như cho chuồn chuồn cắn rốn để biết bơi; có địa phương, người dân bắt thằn lằn, rắn mối… mổ bụng phơi để làm thuốc. Phổ biến hơn cả là việc người dân hay hái cây cỏ, thảo dược đem phơi khô để tích trữ dùng cho cả năm. Loại cây nào có tính dược lý đều được người dân thu hái", nguyên giảng viên Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn cho hay.

Ngoài thu hái dược liệu, người Việt còn đặc biệt chú ý đến việc sửa soạn các mâm cúng. Để chuẩn bị mâm cúng Tết Đoan Ngọ, nhà nào cũng mua sắm các loại quả như mận, vải, dưa hấu, bánh tro, rượu nếp, thịt vịt…. Ở một số nơi lại không thể thiếu xôi, chè hạt sen, nếp cẩm…

Khi được hỏi vì sao mâm cúng Tết Đoan Ngọ thường có những vật phẩm như mận, vải, chè, cơm rượu, bánh tro… nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Hùng Vĩ lý giải: Y dược dân gian sử dụng chủ yếu thực vật. Vậy nên, trong ngày 5/5 Âm lịch, người ta sẽ dùng các yếu tố thực vật để làm cỗ cúng. Bên cạnh đó, do văn hóa Việt Nam chịu ảnh hưởng lớn của Phật giáo nên cỗ cúng ngày này cũng mang tính chất chay là chính.

Ngoài ra, theo quan niệm của ông bà xưa, ăn rượu nếp có thể giết sâu bọ vì vị nồng cay của rượu nếp có tác dụng loại bỏ những loài ký sinh có hại trong cơ thể. Sau khi các loài sâu bọ trong cơ thể bị cơm rượu nếp "chuốc say", tiếp tục ăn các loại trái cây có vị chua, chát sẽ khiến chúng chết nhanh hơn.

Còn bánh tro hay gọi là bánh ú tro, bánh gio vị nhạt, tính mát, thường ăn với đường hoặc mật, có tác dụng giải nhiệt cơ thể trong tiết trời oi bức. Thịt vịt với tính mát, có tác dụng cân bằng phong huyết, âm dương trong cơ thể được lựa chọn làm món chính trong ngày này.

Ngày, giờ đẹp làm lễ cúng Tết Đoan Ngọ 2022 

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ, dù xã hội ngày một phát triển nhưng Tết Đoan Ngọ vẫn được người dân quan tâm như cách bảo tồn một hình thức lễ nghi phổ quát và rộng rãi, bảo lưu nét đặc sắc văn hóa so với phương Tây.

Tất cả ý thức, hành vi của người dân trong ngày này vẫn hướng đến việc kiêng kị, việc thực hành làm thuốc, bảo vệ sức khỏe.

Trước câu hỏi, cúng Tết Đoan Ngọ vào giờ nào là hợp lý, ông Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng, cúng Tết Đoan Ngọ đẹp nhất là vào giờ Ngọ - 12 giờ trưa ngày 5/5 Âm lịch.

"Tuy nhiên, nếu điều kiện công việc, thời gian không cho phép, người dân chỉ cần thắp hương cúng lễ trong sáng 5/5 Âm lịch là được, lưu ý không nên vượt quá giờ Ngọ. Về tư tưởng chung nên hướng về y dược, ẩm thực, tích lũy thuốc thang để cầu mong một cuộc sống an khang", nhà nghiên cứu này nói.