Hàng ngàn người tham gia “Ngày hội xả đập” ở con đập thế kỷ Nà Bò

Đây là một tục lệ có từ những năm đầu của thế kỷ XX và còn duy trì đến ngày nay.

Ban đầu, đập Nà Bò chỉ là con đập bổi, chặn dòng Khe Nhóm, lượng nước rất ít. Dần về sau ông Cửu Bốn - một nhà giàu có trong thôn - đã huy động lực lượng lao động rất đông để vận chuyển đất đá xây đập tại nơi hợp lưu của Khe Nhóm và Khe Cái.

Con đập thời ấy được kè bởi đá hộc. Người ta dùng vôi, nước đường và nước nhớt từ cây bời lời trộn chung làm vữa, xây kè 2 bên, đắp đất ở giữa, rất vững chắc.

Đập Nà Bò được xây dựng và hoàn thành vào khoảng năm 1904. Việc xây đập thành công đã tạo nên một hồ nước lớn, tưới tiêu được rất nhiều diện tích lúa. Những thửa ruộng được tưới nước của đập Nà Bò phải trả “phí” lúa nước cho ông Cửu Bốn theo tỷ lệ nhất định.

Ngoài việc có thêm nguồn thu, ông Cửu Bốn còn tạo ra sự phụ thuộc, ràng buộc giữa các nhà địa chủ khác và các nông dân đối với gia đình ông. Vào giai đoạn này, nhà ông Cửu Bốn giàu có nhất vùng.

Trong chiến tranh, đập Nà Bò bị đánh bom nhiều lần nên bị hư hỏng, nhân dân phải sửa đi, sửa lại để duy trì nguồn nước phục vụ cho sản xuất nông nghiệp.

Sau ngày giải phóng miền Nam, đập Nà Bò được đầu tư xây dựng lại bằng bê-tông cốt thép. Với hệ thống kênh mương nối dài. Hiện đập Nà Bò đã tưới tiêu cho hơn 100ha lúa, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương này.

Qua hơn một thế kỷ, lệ xả đập Nà Bò vẫn còn duy trì. Sau lễ cúng do Tổ thủy lợi và các bậc cao niên tổ chức, các tấm ván của “vỏ khổ” được các thanh niên khỏe mạnh kéo lên. Nước trong hồ tuôn chảy rất mạnh, tung bọt trắng xóa.

Dịp này, dân bản địa cứ men theo các nhánh khe đã cạn nước để bắt cá. Nước rút tới đâu, người dân bắt cá tới đó. Tuy là vùng hồ không rộng lớn, nhưng các loại thủy sinh nơi đây rất phong phú, đa dạng. Nào cá chình, bông lau, lóc, rô, cá gáy rồi ốc bươu, ốc đá… Dụng cụ đánh bắt của người dân ở đây rất đa dạng như rớ, nơm, đó, nhủi, lưới… Mọi người hò reo, vây bắt cá tôm trong không khí rất nhộn nhịp, khẩn trương.

Đây thực sự là ngày hội của người dân nơi thượng nguồn Thu Bồn. Người dân xem đây là dịp để tụ họp, chia sẻ giao lưu, động viên nhau sau một năm lao động vất vả, cầu mong năm tới đất trời ôn hòa, con người mạnh khỏe, làm ăn phát đạt.

Dân làng nơi có đập Nà Bò rất mến khách. Từ chiều hôm trước khi xả đập, nhiều gia đình trong làng gọi điện mời khách ở làng khác hoặc tận Tam Kỳ, Đà Nẵng về chơi và cùng tham gia đánh bắt thủy sản. Những người làng khác đến đây đều được dân làng san sẻ thủy sản đánh bắt được mang về làm quà.

Với quan niệm vui là chính, nên người dân đến đây không quan tâm việc được nhiều hay ít; họ đem các sản phẩm đánh bắt được về nhà, tổ chức gặp mặt anh em, bà con hàng xóm, nhâm nhi ly rượu mừng một vụ mùa bội thu, đầy hứng khởi; chờ đến đầu tháng Chạp lại đóng đập, lấy nước cho vụ Đông Xuân.

C.Bính