Độc đáo nhà sàn 2 tầng như biệt thự của người Jrai

Được lớp phù sa của sông Ayun nên bà con người Jrai ở xã Ia Yeng (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) rất thuận lợi cho việc canh tác nông nghiệp. Bởi thế, cuộc sống của người dân trong xã ngày càng khấm khá. Nhiều hộ gia đình đã tự chủ về kinh tế và xây dựng những ngôi nhà khang trang.

Dẫn chúng tôi đi tham quan nhà sàn kiểu mới, anh Nay Bang - Trưởng thôn Plei Kte Lớn - cho biết hiện ở xã Ia Yeng có hơn 10 ngôi nhà sàn kiểu mới, tập trung ở thôn Plei Kte Lớn và Plei Kte Nhỏ.

Phong trào xây ngôi nhà sàn 2 tầng ở xã Ia Yeng đã được 20 năm nay, nó xuất phát từ huyện Ia Pa (Gia Lai). Chính vì vậy, khi xây nhà cũng phải gọi thợ thiết kế ở Ia Pa vào làm.

Tại làng Plei Kte Lớn, căn nhà sàn thiết kế kiểu mới của anh Siu Nhia (44 tuổi) được xem là độc đáo nhất bởi diện tích khá lớn, không gian thoáng mát và kết cấu mang đậm kiến trúc văn hóa người Jrai.

Để làm được căn nhà như thế này, người dân phải mất 3-5 năm, thậm chí là cả chục năm tích lũy tiền, phương tiện và đặc biệt là gỗ.

"Làm được nhà sàn bình thường đã tốn kém, làm nhà sàn 2 tầng còn tốn kém hơn. Mấy năm trước, tôi chỉ muốn xây căn nhà gỗ như bao hộ khác thôi. Nhưng sau chuyến đi huyện Ia Pa, tôi rất thích thú những nhà sàn kiểu mới. Chính vì thế tôi đã tích góp tiền mua gỗ và tiến hành xây", anh Siu Nhia chia sẻ.

Theo anh Siu Nhia, mỗi năm thu được tiền lúa, mì (sắn), anh đều trích một ít để mua gỗ về dành ở dưới nhà. Đến năm 2016, anh mới bàn bạc với vợ và quyết định xây nhà sàn 2 tầng. Nhà của anh hoàn thành xong hơn 3 năm. Số tiền anh chi trả toàn bộ vật liệu, người làm… khoảng 500 triệu đồng.

Tuy nhà anh Nhia thiết kế kiểu mới nhưng vẫn mang đậm nét nhà sàn của người Jrai gồm 3 phần: Phần hiên phía trước dài 3-4m, rộng 3m; nhà dưới dài 12-13m, rộng hơn 4m, cao 3m; nhà trên dài  4-5m, rộng 4m, cao 2,5m (tùy vào từng hộ thiết kế).

Ngôi nhà sàn được thiết kế có cửa chính nằm ở giữa, có 2 cửa sổ nằm ở 2 bên cửa chính. Phần cầu thang cũng thiết kế đơn giản, thuận tiện cho việc di chuyển không như ngày xưa bề rộng hẹp, gồ ghề chỉ đủ cho một người lên.

Ngôi nhà sàn 2 tầng có phần sàn cao hơn mặt đất khoảng 3m, sàn nhà trên cao 3-4 m so với sàn dưới. Phần mái nhà được làm bằng tôn, khung chính của ngôi nhà được làm từ gỗ nghiến; phần khung cửa, cột trụ và những tấm ván sàn được làm từ gỗ lim, mít, cờ chít... Đây đều là những loại gỗ quý, có ưu điểm nhẹ và chống mối mọt rất tốt, thường được người Jrai sử dụng để dựng nhà ở, làm kho lúa và nhà rông cho làng.

Tương tự, gia đình anh Ksor Khu (42 tuổi) ở thôn Plei Kte Nhỏ cũng phải tích tiền mua gỗ xây nhà sàn 2 tầng kiểu mới từ khi mới lấy vợ.

Theo đại đa số người Jrai, đàn ông sau khi kết hôn phải tích góp làm nhà để ở. Đồng thời, thể hiện tấm lòng, khả năng của mình đối với gia đình, cộng đồng và bảo vệ, giữ gìn nét văn hóa của cha ông từ ngàn xưa. Chính vì thế, dù làm nhà sàn khó và tốn kém hơn nhiều so với nhà gạch nhưng nhiều người vẫn cố gắng hoàn thành.

Anh Khu (thôn Plei Kte Nhỏ, xã Ia Yeng) cho biết: "Mình xây ngôi nhà đã hơn 10 năm nay. Hồi đó, việc tìm mua gỗ rất khó khăn vì giá rất cao. Một cột nhà thời điểm đó rơi vào khoảng 7-8 triệu đồng. Xây được nhà kiểu mới này phải mất 8-12 cột trụ (tùy vào diện tích nhà được xây), mỗi cột cao hơn 10 m. Còn tấm ván sàn cũng phải 3-4 triệu đồng/cái, chi phí toàn bộ hơn 400 triệu đồng", anh Khu cho hay.

Ông Ksor Bao (50 tuổi, huyện Ia Pa, tỉnh Gia Lai) là một người chuyên thiết kế và xây nhà sàn kiểu mới (2 tầng) có tiếng ở huyện Ia Pa. Nhiều hộ ở xã Ia Yeng muốn làm nhà sàn này đều liên hệ với ông để thỏa thuận xây dựng và giá tiền phù hợp.

"Nhà sàn 2 tầng thực chất là nhà sàn bình thường rồi dựng lên thêm một hoặc hai gian nhà bên trên. Hiện nay, họ rất ưa chuộng, không chỉ do vẻ ngoài to lớn như biệt thự mà còn giảm bớt diện tích đất, xây cao lên cũng thoáng mát, thích hợp cho thành viên trong gia đình có thể ra ngoài ban công vui chơi, ngắm đường phố", ông Bao nói.

Chi phí xây dựng cho căn nhà kiểu mới này khoảng 200-500 triệu đồng. Tuy nhiên còn phụ thuộc vào vật liệu có sẵn của chủ nhà, diện tích muốn xây, thiết kế trang trí như thế nào.

Khi vào xã Ia Yeng, mọi người không khỏi ngạc nhiên với những ngôi nhà kiểu hiện đại, mang đậm nét văn hóa của người Jrai. Ia Yeng cũng được mệnh danh là nơi có nhiều nhà sàn to, đẹp nhất huyện Phú Thiện.