Độc đáo nghề làm bánh tổ vào dịp Tết của người Quảng Nam

Bánh "tét, tổ, nổ, in" là 4 loại bánh không thể thiếu trong các dịp lễ, tết từ lâu đời với người dân Quảng Nam. Và thứ bánh truyền thống của xứ Quảng này luôn đắt hàng mỗi dịp Tết Nguyên đán.

Có nhiều giả thuyết cho nguồn gốc và tên gọi của bánh tổ của người Quảng Nam, bánh tổ xuất hiện vào cuối thế kỷ 18, thời Quang Trung, khi nhà vua chuẩn bị tiến quân ra Bắc đại phá quân Thanh; người dân Quảng Nam đã tìm tòi và khám phá ra công thức chế biến loại bánh này dâng lên đại quân làm lương thực đường xa.

Theo nhiều nhà nghiên cứu, chiếc bánh tổ có nguồn gốc từ loại bánh lùng kú mà người Hoa khi đến và định cư ở Hội An khoảng thế XVI - XVII.

Dù có nhiều tranh luận về nguồn gốc, bánh tổ vẫn là một trong những món ăn truyền thống không thể thiếu của người dân Quảng Nam mỗi dịp Tết đến xuân về, được thành kính dâng lên ông bà, tổ tiên.

Một ưu điểm của bánh tổ là giữ lâu mà không sợ bị hư, dù xuất hiện mốc vẫn có thể ăn được, chỉ cần gạt bỏ lớp mốc đi. Sau những ngày Tết, người xứ Quảng thường xắt lát bánh tổ, đem chiên rồi mới thưởng thức món ăn ngọt ngào này.

Tất bật bên bếp lửa, bà Nguyễn Thị Hạnh (SN 1976, thôn Phú Hải 2, xã Đại Hiệp, huyện Đại Lộc, Quảng Nam) bày tỏ sự tự hào về nghề làm bánh tổ truyền thống của gia đình. Dẫu trải qua nhiều khó khăn, nhưng bà vẫn cố gắng đỏ lửa nấu bánh tổ thường xuyên, góp phần gợi nhắc ý nghĩa cội nguồn những ngày Tết đoàn viên.

"Ngày xưa cứ đến cận Tết Nguyên đán, người trong làng lại cùng nhau làm bánh tổ để dâng lên bàn thờ ông bà. Ngày thường tôi làm các loại bánh ít lá gai, xôi ngọt, bánh tét…; đến cận Tết thì làm bánh tổ, đây là loại bánh không thể thiếu mỗi dịp tết của người Quảng Nam. Các đơn hàng đặc biệt tăng cao từ 20 âm lịch đến tận chiều 30 Tết, bận rộn nhưng phấn khởi lắm", bà Hạnh cho hay.

Chiếc bánh tổ được làm nên từ nguyên liệu vốn có của vùng quê Quảng Nam như nếp, đường bát, gừng, mè. Trong đó việc chọn lựa được hạt nếp ngon, dẻo, thơm là điều quan trọng để tạo nên một chiếc bánh tổ chất lượng.

Xay và trộn bột nếp với nước đường bát (cũng là một đặc sản của Quảng Nam), gừng nhuyễn theo một tỷ lệ nhất định để cho ra hỗn hợp không quá đặc hoặc quá lỏng. Tiếp tục đổ ra khuôn và cho vào nồi hấp chín trong 4 tiếng.

Người ta hay ví von chiếc bánh tổ nhìn như một tổ chim, vì bánh được đổ trong khuôn tre đan hình tròn, bên trong lót 2 lớp lá chuối. Khi hấp bánh thì lá chuối tươi chuyển sang màu xanh đen, giúp bánh tổ có hương thơm nhẹ nhàng. Đồng thời khi hấp bánh phải luôn giữ lửa to, đỏ đều để bánh tổ chín tới, không bị sượng.

Theo bà Hạnh, cận Tết năm nay bà làm ra khoảng 600 ổ bánh tổ phục vụ cúng ông Công ông Táo, còn Tết Nguyên đán khoảng 800 ổ bánh.

"Sản lượng năm nay giảm 20% so với các năm. Do lo ngại ảnh hưởng dịch bệnh tôi không dám làm nhiều. Giá thành bán ra tăng từ 10-15% do giá nguyên liệu tăng. Dù khó khăn là vậy nhưng vẫn phải duy trì sản xuất để giữ bạn hàng, chiếc bánh tổ không chỉ là đặc sản xứ Quảng, mà nó còn thể hiện nét tâm linh trong đời sống của con người. Trong tâm khảm của những người con Quảng Nam, họ thờ bánh tổ để cầu mong an lành, may mắn", bà Hạnh chia sẻ.

Khi bánh tổ vừa mới ra lò sẽ được rắc lên một lớp mè trắng hoặc có thể trộn gừng ở khâu đánh bột rồi cho vào lò hấp, để nguội đến khi bánh khô lại là dùng được. Nếu để càng lâu thì độ dẻo ngọt của bánh tổ càng đậm đà hơn, đặc biệt khi đem bánh phơi nắng hoặc bảo quản trong tủ lạnh sẽ giúp kéo dài thời hạn sử dụng.

Hiện nay trên thị trường có đa dạng các loại bánh trái, nhưng đối với người dân xứ Quảng thì bánh tổ vẫn luôn là món không thể thiếu trên bàn thờ tổ tiên ngày Tết. Hơn thế nữa, bánh tổ trở thành món quà quê đậm tình, với hi vọng trao nhau lời chúc an lành, may mắn.