Cuộc trò chuyện dịp đặc biệt với con trai người thiết kế Dinh Độc Lập

Di tích quốc gia đặc biệt Dinh Độc Lập (Dinh Thống Nhất) là công trình gắn với chiến thắng lịch sử ngày 30/4/1975 của quân và dân ta giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Dinh được xây theo bản thiết kế của kiến trúc sư (KTS) Ngô Viết Thụ (1926-2000), người Việt Nam đầu tiên đạt giải Khôi nguyên La Mã và là người châu Á đầu tiên trở thành Viện sĩ Danh dự của Viện Kiến trúc Hoa Kỳ.

Ông là tác giả nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng, ngoài Dinh Độc Lập còn có thể kể đến Viện Nguyên tử Đà Lạt,  Nhà thờ Phủ Cam, Trường Đại học Nông nghiệp Sài Gòn, Trường Đại học Sư phạm Huế, Trường Đại học Y khoa Sài Gòn… 

KTS Ngô Viết Thụ còn là một nghệ sĩ điêu khắc, một họa sĩ, một nhà thơ tài hoa, thành thạo nhiều loại nhạc cụ dân tộc.

"Hổ phụ sinh hổ tử", con trai KTS Ngô Viết Thụ là KTS Ngô Viết Nam Sơn rất tài năng và nổi tiếng trong lĩnh vực quy hoạch, kiến trúc. TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn hiện là Chủ tịch NgoViet Architects & Planners.

Ông tốt nghiệp chuyên ngành Quy hoạch và Kiến trúc tại Mỹ, với văn bằng Tiến sĩ khoa học tại Đại học Washington, và Thạc sĩ tại Đại học California ở Berkeley.

Với gần 40 năm kinh nghiệm quốc tế về tư vấn thiết kế, quy hoạch kiến trúc, TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn từng thành công với nhiều dự án lớn ở nước ngoài như quy hoạch xây dựng Phố Đông và khu trung tâm TP Thượng Hải hai bờ sông Hoàng Phố (Trung Quốc); quy hoạch đô thị mới Filinvest (Philippines); Trung tâm Huấn luyện Phi công tại Orlando (Mỹ), Almaden Plaza, San Jose (Mỹ),…

Tại Việt Nam, ông là chủ nhiệm đồ án quy hoạch TP Đà Nẵng, Trung tâm Hành chính tỉnh Thừa Thiên Huế, Trung tâm Đức Mẹ Núi Cúi tại Đồng Nai,… và là thành viên nhóm thiết kế khu đô thị Nam Sài Gòn, quy hoạch khu đô thị Hà Nội Mới, quy hoạch tỉnh Khánh Hòa…

Dưới đây là cuộc trò chuyện giữa phóng viên Dân trí với Tiến sĩ khoa học, KTS Ngô Viết Nam Sơn, trong dịp đặc biệt kỷ niệm 50 năm giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

50 năm kể từ ngày cờ Giải phóng tung bay trên nóc Dinh Độc lập, nơi đây nay đã trở thành di tích quốc gia đặc biệt, là chứng tích của chiến thắng, của khởi đầu hòa bình. Ông có thể chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của mình khi đứng trước công trình này?

- Dinh Độc Lập có thể được xem là một trong những tác phẩm văn hóa nghệ thuật mang tính biểu tượng cho sự thống nhất và tinh thần độc lập của dân tộc Việt Nam.

Dinh Độc Lập là công trình lịch sử đánh dấu sự trở lại của một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, thống nhất hai miền Nam Bắc, sau nhiều năm chiến tranh chia cắt đất nước.

Kiến trúc của Dinh thể hiện sự độc lập về tư duy, triết lý kiến trúc sâu sắc về tính độc lập, bản sắc độc đáo, và quyền tự do dân chủ của dân tộc Việt Nam.

Luôn trăn trở trước việc đất nước bị chia cắt và còn chiến tranh, sau khi thiết kế Dinh, KTS Ngô Viết Thụ đã mượn một số hình ảnh chiết tự Hán Việt gắn với một số chi tiết thiết kế Dinh để diễn giải thêm "ý nghĩa thiết kế" của dinh.

Qua đó, nói lên những mong muốn sâu lắng của mình về tương lai tươi sáng về sau của đất nước, đồng thời hàm ý nhắc nhở những người chủ tương lai của Dinh về trách nhiệm của các nhà lãnh đạo quốc gia đối với dân tộc.

Ngày nay, khi Dinh Độc Lập trở thành một di tích quốc gia đặc biệt, không chỉ thu hút đông đảo du khách trong nước và nước ngoài đến tham quan, mà còn là nơi tiếp khách của các cấp lãnh đạo quốc gia và quốc tế, tổ chức các hội nghị và sự kiện tầm quốc gia, các buổi lễ vinh danh tập thể và cá nhân có công đóng góp cho đất nước,…

Tôi rất vui khi chứng kiến những mong muốn và lời cầu chúc đó của tác giả Ngô Viết Thụ, cha tôi, nay đã trở thành hiện thực.

Theo ông, phong cách của KTS Ngô Viết Thụ được thể hiện ra sao tại Dinh Độc Lập cũng như ở một số công trình khác?

- Dinh Độc Lập là một công trình đánh dấu một tiến bộ mới của kiến trúc Việt Nam bước sang phong cách hiện đại vào giữa thế kỷ XX.

Trước đây, hầu hết KTS hàng đầu tại Việt Nam đều tốt nghiệp trong hệ thống đào tạo KTS của Pháp, hoặc là từ Trường Cao đẳng Mỹ Thuật Đông Dương, hoặc là từ Trường Cao đẳng Mỹ Thuật tại Pháp. Cho nên, hàng chục phương án đề xuất thiết kế Dinh Độc Lập của các kiến trúc sư tên tuổi tại Sài Gòn đều chủ yếu theo phong cách kiến trúc cổ điển Pháp hoặc phong cách kiến trúc Đông Dương pha trộn với ảnh hưởng kiến trúc Trung Quốc.

Từ khi phương án của KTS Ngô Viết Thụ được chọn để xây dựng cho đến ngày nay, phong cách kiến trúc hiện đại mới trở thành xu hướng chính tại Việt Nam.

Kiến trúc của Dinh Độc Lập thể hiện sự độc lập về tư duy, triết lý kiến trúc sâu sắc về tính độc lập, bản sắc độc đáo, và quyền tự do dân chủ của dân tộc Việt Nam.

Dinh Độc Lập mang bản sắc Việt Nam hiện đại, thông qua các giải pháp thiết kế phù hợp với khí hậu nhiệt đới tại Việt Nam. Đặc biệt là kết cấu mặt đứng hai lớp lấy cảm hứng từ cửa Bàn khoa trong Đại nội Huế, được KTS Ngô Viết Thụ tiếp tục thể hiện trong các công trình khác của ông (Trường Đại học Sư phạm Huế, Đại học Y khoa Sài Gòn, Thương xá Crystal Palace, Bệnh viện tỉnh Sông Bé (cũ),…). 

Xu hướng này tiếp tục được các đồng nghiệp ứng dụng trong nhiều công trình khác cho đến tận ngày nay (Thư viện Tổng hợp, Bình Thạnh house, Nhà Văn hóa Sinh viên tại Đại học Quốc gia TPHCM, …). 

Ông có thể kể lại một vài điều về người cha đáng kính của mình không? Theo ông, điều gì làm nên cái "chất" và "con người" KTS Ngô Viết Thụ?

- Cuộc đời của cha tôi luôn thể hiện tâm niệm từ thời trẻ của ông, là làm trai phải có chí hướng đóng góp sự nghiệp đem lại yên bình và an cư lạc nghiệp cho quê hương.

Cuộc đời của cha tôi luôn thể hiện tâm niệm từ thời trẻ của ông, là làm trai phải có chí hướng đóng góp sự nghiệp đem lại yên bình và an cư lạc nghiệp cho quê hương.

Chúng ta có thể thấy được điều đó qua hàng trăm bài thơ ông từng gửi từ Paris về cho vợ ở Đà Lạt, mà dưới đây chỉ là một đoạn trích ngắn trong đó:

…Lòng rào rạt tơi bời không thể ngủ,

Buồn non sông đất nước vẫn chia hai,

Xưa tiên tổ sao lắm kẻ anh tài,

Mà nay để cháu con đành tủi phận.

Đã ráng học bao năm trời lận đận,

Mà trổ tài thấy thẹn với non sông,

Vì hoa ơi, hoa trót nở mùa đông,

Công việc lắm mà anh tài chẳng đủ,

Để điểm tô cho non sông cẩm tú,

Thêm huy hoàng sáng lạng giống người ta...

(Ngô Viết Thụ, 1951).

Ông quan niệm ra sao về sự thành công của một KTS, là những công trình trường tồn theo thời gian hay còn những giá trị nào khác để lại cho đời và cho thế hệ mai sau?

- Câu hỏi này rất thú vị vì dịp này, trùng hợp, có một ngày đặc biệt: Ngày Kiến trúc Việt Nam (27/4).

Thời còn ở Việt Nam, tôi từng nghĩ rằng một KTS thành công phải thiết kế được những công trình đẹp cho đất nước mình, như cha tôi, KTS Ngô Viết Thụ, hoặc thầy tôi, KTS Nguyễn Quang Nhạc,…

Lúc lấy thạc sĩ và đi làm việc tại Mỹ, tôi có cơ hội làm việc với những KTS hàng đầu với nhiều công trình tại khắp nơi trên thế giới, và được quốc tế công nhận qua nhiều giải thưởng quốc tế, như KTS John Kriken và KTS Richard Meier,…

Đến khi lấy tiến sĩ, đi dạy và làm chuyên gia tại Bắc Mỹ, tôi có cơ hội học hỏi với những KTS, tuy không thiết kế nhiều công trình, nhưng lại được đồng nghiệp trên khắp thế giới tôn trọng, qua những bài viết tạo được ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội, như thầy tôi, GS Donlyn Lyndon và GS Anne Moudon, …

Rồi khi bắt đầu về lại Á Châu, và đặc biệt là Việt Nam, để giúp cố vấn hoặc tư vấn thiết kế các dự án, tôi càng trân trọng những "KTS không bằng cấp", chỉ nhờ tình yêu với kiến trúc, tinh thần cầu thị và tự học suốt đời, mà về sau vẫn có ảnh hưởng rất lớn đến sự thành công của các dự án quan trọng, hoặc góp phần thúc đẩy tiến bộ trong phát triển ngành nghề quy hoạch kiến trúc.

Điển hình tại Việt Nam có cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt và Bí thư Thành ủy Võ Trần Chí trong dự án Khu Đô thị Nam Sài Gòn. Hoặc, ở nước ngoài ngày xưa như Pierre Đại đế trong việc thành lập và xây dựng thành phố Saint Petersburg và cựu tổng thống Mỹ Thomas Jefferson trong việc thành lập và thiết kế quy hoạch kiến trúc cho Đại học Virginia.

Cha tôi rất nổi tiếng, nhưng tôi không hề cảm thấy áp lực gì. Bởi vì những gì tôi làm đều có mục tiêu rõ ràng chứ không phải để tranh hơn thua danh lợi với người khác, cho dù người đó là cha tôi hay là ai đi nữa.

Tôi tin rằng, giá trị và thành công thật sự của một kiến trúc sư không dựa trên sự hơn thua về học vị, danh tiếng, tiền bạc, hay quyền lực, mà vào việc trong cuộc đời họ đã có những đóng góp thực tiễn nào cho cộng đồng và xã hội?

Nổi tiếng hay vô danh, mọi đóng góp thiết thực của người kiến trúc sư đều xứng đáng được trân trọng, vì đều là những viên gạch góp phần xây dựng nên đất nước Việt Nam hạnh phúc và ngày càng phát triển.

Là một kiến trúc sư, liệu ông có chịu ảnh hưởng từ người cha tài năng, xuất chúng của mình trong định hướng nghề nghiệp và cuộc đời? Giữa 2 thế hệ KTS trong gia đình ông đều có sự trở về và sự trở về của 2 thế hệ có gì giống và khác nhau? 

- Tôi giống với cha tôi ở nhiều điểm: (1) Có quyết định ngay từ đầu khi đi du học là để trở về giúp cho Việt Nam; (2) Tự học rất nhiều, học suốt đời để luôn có kiến thức tổng hợp lẫn kiến thức chuyên ngành; (3) Cân bằng cuộc sống qua cầm kỳ thi họa và thiền;…

Những điểm giống này là do tôi thấy cảm thấy những điều ấy phù hợp với mình, chứ không phải vì cha tôi dạy phải làm như thế. Ông chưa hề ép đứa con nào phải theo nghề của mình cả.

Cho dù cha tôi rất nổi tiếng, nhưng tôi không hề cảm thấy áp lực gì. Bởi vì những gì tôi làm đều có mục tiêu rõ ràng chứ không phải để tranh hơn thua danh lợi với người khác, cho dù người đó là cha tôi hay là ai đi nữa.  

Tôi chỉ mong có nhiều cơ hội gặp vài "người tri kỷ" trong công việc, để có thể cùng nhau đóng góp cho đất nước hiệu quả hơn.

Vậy hiện tại, ông còn điều gì ấp ủ trong quá trình đóng góp cho đất nước không?

-Tôi chỉ mong có nhiều cơ hội gặp vài "người tri kỷ" trong công việc, để có thể cùng nhau đóng góp cho đất nước hiệu quả hơn. Tuy nhiên, sau khi quá tuổi "tri thiên mệnh", tôi hiểu rằng kết quả chưa nhanh như mình mong muốn cũng không sao.

Mọi sự đều nên để "tùy duyên" và nên an vui hằng ngày cứ đều đặn cùng nhau góp sức chăm sóc "ngôi vườn quốc gia" ngày một xanh tốt hơn!

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Ảnh: Nam Anh