Thế nào là một hệ thống trường học tốt cho trẻ?

Có nhiều cách đo giá trị một hệ thống trường học.

Bài này dựa, đa phần, trên báo cáo Innocenti 11 của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc – nghiên cứu về “Sự thoải mái của trẻ ở những nước giàu” – Le Bien Etre des enfants dans les pays riches – đặc biệt là phần nói về sự thoải mái của trẻ trong môi trường học đường (1).

Cách đánh giá của UNICEF xoay quanh giá trị của hệ thống giáo dục cho sự học hiện tại và cho tương lai trẻ sau đó, trên vĩ mô.

Để nghiên cứu giá trị của trường học dưới lăng kính này và nhất là để có thể so sánh các hệ thống giáo dục giữa các nước, UNICEF dùng hai loại chỉ số:

A. theo độ tiếp cận

- tỉ lệ trẻ được đi học mẫu giáo

- tỉ lệ trẻ ở độ tuổi 15-19 đang đi học

- tỉ lệ tuổi 15-19 không đi học cũng không đi làm

B. Theo chỉ số đo được bởi khảo sát PISA về các kỹ năng đọc hiểu, toán và khoa học, tức là một tiêu chỉ đặt trên giá trị của “sản phẫm” đầu ra, kết quả của hệ thống xuyên qua khả năng và kỹ năng đã tiếp thu bởi trò.

Tất cả những tiêu chỉ này đều … có thể giải thích và bảo vệ được:

1. Đo tỉ lệ trẻ được đi trường mẫu giáo là ước định được tương lai học hành của trẻ. Giáo dục mẩm non quan trọng. Những năm này giúp trẻ được xã hội hóa, được cung cấp những điều kiện tốt nhất, ít nhất là một môi trường bảo đảm cho các cháu được phát triển điều hòa, tạo cơ sở cho cho những tiếp thu sau đó, lại có được dịp để khám phá các trở ngại có thể cho việc học sau này – nhẹ là việc chậm phát triển kỹ năng tiếng mẹ, nặng hơn là các bệnh sinh lý, tâm lý và xã hội – hầu can thiệp kịp thời tránh cho các cháu bị các khiếm khuyết này thành khuyết tật cho việc học như chứng khó đọc, chứng khó học toán, nói ngọng, …

2. Tỉ lệ trẻ ở độ tuổi 15-19 còn đi học cho biết tiềm năng chuyên ngành chuyên nghề của xã hội. Thật vậy, nếu trung học cơ sở được xem như có vai trò trang bị cho người đi học vốn liếng tối thiểu đễ làm người. Trung học phổ thông và trung học nghề đào tạo những kỹ năng chuẩn bị cho giới trẻ tham gia vào việc sản xuất. Trẻ từ độ tuổi 15-19 còn ở trường là biểu hiệu của một xã hội có tương lai vững hơn.

3. Trái lại, nếu tầng lớp này, trẻ ở độ tuổi 15-19, không còn đi học đi thực tập cũng không đi làm thì xã hội đó đang lâm vào một tình trạng thiếu thốn - thiếu thốn hạ tầng học đường để lo cho chuyên ngành chuyên nghề cho người trẻ hay thiếu thốn việc làm cho chúng – ở đây nhà xã hội học sẽ dùng khái niệm anomie (thiếu cấu trúc) của Durkheim – .

Ba tiêu chỉ nói trên vẽ nên được thấy bức tranh toàn cảnh học đường trong xã hội cho hiện tại và, trong một chừng mực nào đó, cho viển ảnh tương lai.

4. Cũng vĩ mô nhưng giới hạn trong bối cảnh học đường và liên quan đến giá trị đào tạo, một hệ thống trường học tốt là một hệ thống cho ra lò những sản phẫm tốt. Điểm mà các trò 15 tuổi đạt được qua khảo sát PISA – về khả năng đọc hiểu, toán và khoa học – là một cách chấm điểm khách quan giá trị của trường học.

Cũng có thể chấm điểm bằng cách khảo sát trên học trò, hỏi ý kiến của học trò về trường học của chúng - Khả năng này, nghiên cứu của UNICEF đã không dùng tới.

Tổng kết cả bốn tiêu chỉ, những nước có hệ thống trường học tốt nhất cho trẻ, theo Bilan Innocenti 11 là Hà Lan, Bỉ, Đức, Phần Lan, Slovénie. Còn, trái lại, Ý, Tây ban Nha, Mỹ, Hy lạp và Roumanie thì được xếp ở cuối bảng.

Dưới đây là bảng xếp hạng tổng thể, dựa trên giá trị của hệ thống trường học, theo nghiên cứu Innocenti 11 của UNICEF :

1. Hà Lan 2. Bỉ 3. Đức 4. Phần Lan 5. Slovénie 6. Na Uy 7. Đan Mạch 8. Hongrie 9. Ba Lan 10. Islande 11. Thụy Điển 12. Tchèque 13. Estonie 14. Canada 15. Pháp 16. Thụy Sỉ 17. Irlande 18. Bồ đảo Nha 19. Lituanie 20. Lettonie 21. Slovaquie 22. Luxembourg 23. Áo 24. Anh 25. Ý 26. Tây Ban Nha 27. Mỹ

Hai nước cuối cùng là 28. Hy lạp và 29. Roumanie

Nếu được xếp hạng ở đây thì Úc, Tân Tây Lan và Nhật bản sẽ vào nhóm các nước đầu bảng

Thay lời kết:

Vài dòng về hệ thống giáo dục Hà Lan, nước đứng đầu bảng (2).

Bất cứ nhà quan sát nào đến Hà Lan cũng ngạc nhiên thấy không khí cởi mở và dễ chịu ở trường học nơi xứ này. Học sinh có vẻ thoải mái.

Bắt đầu bằng vài con số: giáo dục cưỡng bách ở Hà Lan bắt đầu từ 5 tuổi, nhưng đại đa số trường nhận trẻ sớm hơn. Đi học sớm là một bảo đảm cho thành công. Hơn nữa, chương trình học và phương pháp sư phạm ở Hà Lan được cấu trúc dựa trên nhu cầu của trò. Trẻ học trung học tới năm 16 tuổi. Sau đó, giáo dục chỉ còn bó buộc nhiều nhất là bán thời gian. Thế có nghĩa là từ lúc đó các em có thể chọn học nghề, học mỹ thuật, ...hay tiếp tục chương trình phổ thông để vào Đại học. Phần cưỡng bách này cũng chấm dứt khi trò tròn 18 tuổi. Nhưng khoảng 30% học trò tuổi 18-19, xong trung học phổ thông, tiếp tục lên Đại học.

Về triết lý, Hà Lan không có một hệ thống trường công duy nhất. Trẻ, và cha mẹ trẻ, có rất nhiều lựa chọn: theo chương trình, theo phương pháp sư phạm, chủ đích ngành nghề,...các trường chỉ có một điểm chung: phần tối thiểu cần phải xong cho mọi trò. Có như thế thì trường sẽ được tài trợ. Và hầu như tất cả đều nhắm sự phát triển của trẻ về thể hình, về cảm xúc và trí tuệ, giúp trẻ phát triển khả năng sáng tạo đồng thời tiếp cận vốn liếng tri thức để sống trong xã hội.

Đặc biệt, các trường ở Hà Lan rất hiện đại về những phương tiện IT mới.

Cụ thể, theo bốn tiêu chỉ mà nghiên cứu Innocenti khảo sát, ở Hà Lan, số trẻ từ 4-6 tuổi học trường mầm non đến gần100%, số trẻ của độ tuổi 15-19% còn ở Trung học là 90% và tỉ lệ NEET số trẻ từ 15-19 tuổi không có tên trong bất cứ chương trình đào tạo – trường học và tập sự nghề – hay công việc làm nào của Hà Lan chưa tới 3%. Cuối cùng, theo kết quả PISA 2009, Hà Lan đứng hạng 3 với điểm trung bình cho cả ba môn (đọc-hiểu, toán và khoa học) 520 điểm (điểm tối đa là 550) và chỉ thua Phần Lan và Canada.

Nguyễn Huỳnh Mai

Ghi chú

(1) Le Bien Etre des enfants dans les pays riches – Sự thoải mái của trẻ ở những nước giàu. Tháng 4. 2013. Nghiên cứu này có thể tiếp cận được ở đây, báo cáo có nhiều đồ thị minh hoạ:

https://unicef.hosting.augure.com/Augure_UNICEF/r/ContenuEnLigne/Download?id=CCF925F6-23DE-45A8-B10F-7E63AD1A7B46HYPERLINK "https://unicef.hosting.augure.com/Augure_UNICEF/r/ContenuEnLigne/Download?id=CCF925F6-23DE-45A8-B10F-7E63AD1A7B46&filename=Bilan11_Innocenti_Fr.pdf"&HYPERLINK "https://unicef.hosting.augure.com/Augure_UNICEF/r/ContenuEnLigne/Download?id=CCF925F6-23DE-45A8-B10F-7E63AD1A7B46&filename=Bilan11_Innocenti_Fr.pdf"filename=Bilan11_Innocenti_Fr.pdf

Hocthenao đã có bài về chủ đề này:

https://hocthenao.vn/2013/06/24/tre-o-dau-song-tot-nhat-nguyen-huynh-mai/

(2) http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/134fr_HI.pdf

https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/eurydice/index.php/Netherlands:Overview