Kinh Bắc - miền quê “vô địch làng cười”

Có nhiều nơi tạo thành một phong trào “nói khoác, nói phét” thu hút cả làng tham gia và được phong thành “Làng cười”, mang hương vị hồn quê mộc mạc, góp phần làm cho cuộc sống thêm thi vị và ý nghĩa. Đó là các làng: Hòa Làng, Dương Sơn (huyện Tân Yên); Tiên Lục (huyện Lạng Giang) Đông Loan và Nội Hoàng (huyện Yên Dũng); Phụng Pháp, Cao Lôi, Khả Lý (huyện Việt Yên). Đây là các “Làng cười” mà theo kết quả điều tra, sưu tầm của các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, đã tồn tại qua nhiều thế kỷ.

Tiếp chuyện chúng tôi, các cụ trong 1 Làng cười của tỉnh Bắc Giang cho biết: Tên gọi “Làng cười” không biết ai đặt ra và có từ khi nào. Cuộc sống lao động quanh năm vất vả cũng đã tạo nên những chất liệu để hình thành môn nghệ thuật gây cười nhằm giúp xua đi những mệt nhọc, đói nghèo. Tuy cách gây cười  (tức nghệ thuật làm cười) mỗi làng một vẻ, nhưng đều nhằm mục đích tạo ra những tiếng cười vui vẻ, thích thú cho nhau thông qua nói khoác, nói tức, nói ngang…

Hiện Bắc Giang được coi là “vô địch làng cười” bởi trong số 14 làng cười xứ Bắc, thì Bắc Giang có tới 8 làng cười vẫn đang duy trì môn nghệ thuật độc đáo này. Tuy số người tham gia không nhiều, nhưng những câu chuyện cười ngày nay vẫn giữ được sự hóm hỉnh, lạc quan, mộc mạc, chân tình và đúng với sắc thái như những câu ca dao vẫn đang được lưu truyền: Hòa Làng nói phét có ca/ Dương Sơn nói phét bằng ba Hòa Làng; Nói phét Hòa Làng, ăn hoang Yên Liễn; Lố  nhố Dục Quang, nói ngang Bích Động; Đất Nội Hoàng, cả làng nói tức; Nói giễu Kẻ Xe, nói khoe Kẻ Chối; Nói dối Mật Ninh, nói kinh Sen Hồ; Tiên Lục nói ngoa, Vọng Hà nói mát; Đông Loan nói tức cả chó, cả gà/ Nội Hoàng nói tức không chừa hào mục, quan nha...

Điều lý thú là truyện kể ở đây đều là những câu chuyện gây cười rất sảng khoái, thể hiện cuộc sống đa dạng, đa phong cách và sự tự do, lạc quan yêu đời của nhân dân. Truyện cười ở các làng cười thường rất gần gũi với những chất liệu cuộc sống ngồn ngộn, tươi rói của cộng đồng.

Đó là những câu chuyện tưởng chừng như rất đỗi bình thường: Một người dắt củ sắn vào cạp quần, về đến nhà đã bở tung. Có cây rau muống to đến nỗi trèo lên ngọn cây nhìn thấy cả... cột cờ Hà Nội. Làng có con lươn, thịt thì nướng chả, xương thì đẽo cày… Một con ếch, ăn thịt hai năm mới hết. Con cá quẫy nát ba sào lúa. Nhà có củ sắn bò qua sân vào thềm nhà, đào lên xay được tám thúng.…

Từ những sự việc ngay trong sinh hoạt, trong cuộc sống hàng ngày, trong lao động sản xuất của người dân, bằng sự khéo léo tài tình, người dân đã chuyển thành những đề tài để gây cười, nhằm chia sẻ bớt mệt mỏi và tạo thành cái “điêu ngoa” hấp dẫn. Cái điêu ngoa của họ không đáng ghét. Nó chỉ mang đến nụ cười, sự sảng khoái, tạo nên sự lạc quan trước những hoàn cảnh khắc nghiệt, khó khăn. Nên cái điêu ngoa ấy thật là đáng yêu.

Tiếng cười ở đây cũng không phải là tiếng cười riêng lẻ mà là tiếng cười tập thể, hài hoà, sinh sắc vô cùng. Từ cụ già  đến cháu bé lên ba, từ phụ nữ đến thanh niên ai ai ít nhiều cũng biết tạo ra tiếng cười, góp vào kho cười vô tận của làng. Từ đó hình thành nên một “môn nghệ thuật” làm cười để xua đi bao mệt nhọc, khốn khó trong cuộc sống, nhất là mỗi khi mùa vụ vất vả.…

Bằng thủ pháp phóng đại, ngoa dụ, ẩn dụ, chiết tự nôm na… các “nghệ sĩ” của làng quê đã cùng sáng tạo và lưu truyền những câu chuyện làm nên nét đặc sắc cho làng quê của họ, trở thành những làng quê nổi tiếng nhờ “sản phẩm tiếng cười cao cấp” mà thân thuộc vô cùng nơi thôn dã, tạo nên cái hồn quê mộc mạc mà trữ tình...

Minh Tư

(Phòng Tổ chức cán bộ-Công tác chính trị, trường Đại học Sư phạm Thể dục Thể thao  Hà Nội)