Tiềm năng và thách thức của thị trường tài sản số Việt Nam
(Dân trí) - Với dòng vốn tài sản mã hóa vượt 220 tỷ USD và hơn 20 triệu người sở hữu, Việt Nam đang đứng trước một ngưỡng phát triển mới.
Sự ra đời của hành lang pháp lý thí điểm, cụ thể là Nghị quyết 05/2025/NQ-CP, không chỉ là lời khẳng định về việc công nhận một thị trường vốn sôi động mà còn là bước đi chiến lược nhằm chuyển hóa tiềm năng thành động lực tăng trưởng kinh tế hai con số, đưa Việt Nam tiến gần hơn đến vai trò trung tâm tài chính số của khu vực.
Ngày 2/10, trong khuôn khổ Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia, Diễn đàn “Thị trường tài sản số: Từ xu hướng tới bứt phá” được Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) phối hợp tổ chức.
Sự kiện đã vẽ nên một bức tranh đa chiều, nơi cơ hội và thách thức cùng song hành trong công cuộc định hình một trong những lĩnh vực kinh tế mới mẻ và đột phá nhất hiện nay.
Làn sóng toàn cầu và thực tiễn sôi động tại Việt Nam
Thế giới đang ở trong kỷ nguyên của token hóa: “Sự ra đời của token hóa tài sản thực (RWA) có sức ảnh hưởng tương đương sự xuất hiện của quỹ tương hỗ thập niên 70 hay quỹ ETF (một loại quỹ đầu tư được niêm yết và giao dịch trực tiếp trên sàn chứng khoán) thập niên 90.
Các dự báo từ những tổ chức uy tín như Boston Consulting Group (BCG) cho thấy quy mô thị trường RWA có thể chạm mốc 19.000 tỷ USD vào năm 2033, chiếm hơn 10% GDP toàn cầu”, ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain & Tài sản số Việt Nam (VBA) chia sẻ.
Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam trình bày nội dung bức tranh pháp lý và xu hướng token hoá tài sản toàn cầu tại sự kiện (Ảnh: VBA).
Xu hướng này không còn là lý thuyết. Các gã khổng lồ tài chính như JPMorgan đã vận hành mạng lưới tài sản thế chấp token hóa với khối lượng giao dịch tích lũy hơn 1.500 tỷ USD.
Hồng Kông (Trung Quốc) cũng đã phát hành thành công 6 tỷ Hong Kong Dollar (HKD) trái phiếu xanh đa tiền tệ trên Blockchain.
Hòa vào dòng chảy đó, Việt Nam nổi lên như một điểm sáng. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã chứng kiến giá trị giao dịch tăng gấp ba lần chỉ trong 30 tháng và Việt Nam hiện đứng thứ ba trong khu vực với dòng vốn tài sản mã hóa vượt 220 tỷ USD, tăng 55% so với cùng kỳ.
Tuy nhiên, sự tăng trưởng nóng này cũng đi kèm với những “khoảng tối”. Phần lớn giao dịch của người Việt vẫn diễn ra trên các sàn quốc tế hoặc các "chợ đen" ẩn danh trên mạng xã hội, nơi tồn tại những hội nhóm với hàng trăm nghìn thành viên mua bán tài sản mã hóa mà không có sự kiểm soát.
Thực trạng này không chỉ gây thất thu thuế mà còn tạo ra mảnh đất màu mỡ cho tội phạm công nghệ cao, rửa tiền và tài trợ khủng bố, đặt ra yêu cầu cấp thiết về một hành lang pháp lý minh bạch.
"Bộ lọc" định hình sân chơi mới
Trước bối cảnh đó, việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 05/2025/NQ-CP về thí điểm thị trường tài sản mã hóa vào ngày 9/9 được xem là nền tảng pháp lý đầu tiên và quan trọng.
Theo ông Tô Trần Hòa, Phó Trưởng ban Phát triển thị trường Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước, nghị quyết được xây dựng trên nguyên tắc "thận trọng, có kiểm soát, có lộ trình". Mục tiêu chính là thiết lập khung pháp lý ban đầu, thu thập dữ liệu thực tiễn, bảo vệ nhà đầu tư, thu hút vốn ngoại và đặc biệt là phòng chống các hoạt động phi pháp.
Nghị quyết được xây dựng trên nguyên tắc "thận trọng, có kiểm soát, có lộ trình". Mục tiêu chính là thiết lập khung pháp lý ban đầu, thu thập dữ liệu thực tiễn, bảo vệ nhà đầu tư, thu hút vốn ngoại và đặc biệt là phòng chống các hoạt động phi pháp.
Nghị quyết 05 đóng vai trò như một "bộ lọc" mạnh mẽ với những quy định chặt chẽ đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hoá (VASP) bao gồm:
Năng lực tài chính: Vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng.
Cơ cấu sở hữu: Tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài không quá 49% và phải có sự tham gia góp vốn của các định chế tài chính uy tín như ngân hàng, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ.
An ninh công nghệ: Hạ tầng phải đáp ứng tiêu chuẩn an toàn cấp độ 4, một cấp độ rất cao, nhằm bảo vệ tài sản của nhà đầu tư trước các cuộc tấn công mạng.
Phạm vi phát hành: Trong giai đoạn thí điểm, chỉ doanh nghiệp Việt Nam được phép phát hành tài sản mã hóa và chỉ dành cho nhà đầu tư nước ngoài. Ông Hòa giải thích, đây là bước đi cần thiết để bảo vệ công chúng đầu tư trong nước, vốn cần thêm thời gian để trang bị kiến thức về một thị trường còn mới mẻ và tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Cơ chế này được kỳ vọng sẽ loại bỏ các mô hình kinh doanh thiếu bền vững, tạo dựng niềm tin và giúp thị trường Việt Nam hội nhập với các tiêu chuẩn quốc tế.
Nỗ lực rời “Danh sách xám”
Một trong những động lực lớn nhất thúc đẩy việc xây dựng khung pháp lý là cuộc chiến chống tội phạm và cam kết quốc tế về phòng chống rửa tiền.
Thượng tá Nguyễn Thành Chung, Phó Trưởng phòng 4, Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) - Bộ Công an - cho biết Nghị quyết 05 và Luật Công nghiệp Công nghệ số sẽ là căn cứ quan trọng giúp tăng cường hiệu quả công tác phòng chống tội phạm công nghệ.
“Các tài sản mã hoá đang có xu hướng bị lợi dụng để huy động vốn trái phép và các hoạt động trái phép khác trên không gian mạng, tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng an ninh quốc gia, trật tự xã hội, thất thoát thuế và công tác điều hành vĩ mô của Ngân hàng Nhà nước, Chính phủ”, ông Nguyễn Thành Chung chia sẻ.
Theo thống kê, trong 5 năm, 15/12/2019 - 14/5/2024 cơ quan chức năng đã phát hiện gần 20.000 vụ lừa đảo, liên quan đến hơn 17.000 đối tượng, gây thiệt hại trên 12.000 tỷ đồng.
Trong các vụ án, vụ việc lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, phần lớn tiền do phạm tội mà có được chuyển thành tài sản mã hoá thông qua giao dịch trao đổi, mua bán ngang hàng được tổ chức tại các sàn quốc tế như Binance, HTX, OKX,… với giá trị giao dịch hàng ngày lên tới hàng nghìn tỷ đồng.
Đáng chú ý, phần lớn số tiền phạm tội này được các đối tượng chuyển thành tài sản mã hóa thông qua các sàn quốc tế để rửa tiền, xóa dấu vết và chuyển ra nước ngoài, gây rất nhiều khó khăn cho công tác điều tra.
Bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống rửa tiền, Ngân hàng Nhà nước (Ảnh: VBA).
Từ góc độ quốc tế, bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước) cho biết, Việt Nam đang nằm trong "Danh sách xám" của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF) từ tháng 6/2023. Một trong những yêu cầu trọng tâm của FATF là Việt Nam phải xây dựng khung pháp lý để điều chỉnh thị trường tài sản ảo.
Báo cáo đánh giá rủi ro quốc gia đã xếp các dịch vụ liên quan đến tài sản ảo ở mức rủi ro "Trung bình cao/Cao" về rửa tiền.
Do đó, Nghị quyết 05 đã áp đặt các yêu cầu rất nghiêm ngặt về phòng chống rửa tiền (AML/CFT) lên các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hoá.
Theo bà Nguyễn Thị Minh Thơ, các tổ chức này không chỉ phải tuân thủ các quy định như một định chế tài chính truyền thống mà còn phải thực hiện các yêu cầu đặc thù:
Thực hiện nhận biết khách hàng (KYC) một cách chặt chẽ. Giám sát các giao dịch có giá trị từ 1.000 USD trở lên, thấp hơn nhiều so với ngưỡng 400 triệu đồng của các tổ chức tài chính truyền thống. Lưu trữ hồ sơ, dữ liệu tối thiểu 10 năm. Xây dựng quy trình báo cáo giao dịch đáng ngờ và chuyển cho Cục Phòng chống rửa tiền.
Việc đưa các giao dịch vào khuôn khổ quản lý không chỉ giúp các cơ quan chức năng truy vết tội phạm mà còn trực tiếp bảo vệ quyền lợi của người dùng khi có tranh chấp xảy ra.
Thách thức phía trước
Dù hành lang pháp lý đã mở, con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Ông Phan Đức Trung chỉ ra những bài toán phức tạp cần giải quyết.
Đầu tiên là vấn đề thanh khoản và kết nối quốc tế, việc chỉ cho phép giao dịch bằng Đồng Việt Nam và giới hạn ở nhà đầu tư nước ngoài có thể làm giảm sức hấp dẫn của thị trường trong giai đoạn đầu. Làm thế nào để 5 sàn giao dịch được cấp phép tại Việt Nam có thể liên thông với hơn 800 sàn trên toàn cầu là một thách thức lớn về cả công nghệ và pháp lý.
Thứ hai chính là sự phức tạp trong vận hành, quản lý RWA đòi hỏi phải đồng bộ giữa "off-chain" (lưu ký tài sản thực như sổ đỏ, giấy tờ pháp lý) và "on-chain" (quản lý token trên blockchain).
Đây là một quy trình cực kỳ phức tạp và tiềm ẩn rủi ro, như vụ tấn công sàn Bybit trị giá 1,5 tỷ USD xảy ra chính trong quá trình di chuyển tài sản giữa ví nóng và ví lạnh.
Để vượt qua những thách thức này, các chuyên gia đề xuất một lộ trình bài bản. GS.TS Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, nhấn mạnh chính sách phải "vừa đủ để bảo vệ, vừa linh hoạt để tạo điều kiện cho đổi mới". Cần sớm cụ thể hóa các quy định về quyền sở hữu, xử lý tranh chấp, nghĩa vụ thuế và an ninh mạng.
Đại diện VBA cũng đề xuất nên bắt đầu thí điểm với những loại tài sản có độ an toàn cao và minh bạch như trái phiếu Chính phủ token hóa, học hỏi kinh nghiệm thành công từ Hồng Kông và Thái Lan. Đồng thời, việc hợp tác với các định chế tài chính quốc tế hàng đầu sẽ là chìa khóa để Việt Nam học hỏi chuẩn mực toàn cầu và thu hút dòng vốn dài hạn.
Thị trường tài sản số Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ. Từ một khu vực tự phát, tiềm ẩn rủi ro, đang dần được định hình bởi một khung pháp lý rõ ràng với mục tiêu bảo vệ người dùng và hội nhập quốc tế.
Hành trình biến tiềm năng 220 tỷ USD thành động lực tăng trưởng kinh tế hai con số chỉ mới bắt đầu, nhưng những bước đi đầu tiên đầy chiến lược và thận trọng này hứa hẹn sẽ mở ra một chương mới đầy bứt phá cho nền kinh tế số Việt Nam.
