So sánh “tươi”

Tôi chưa biết văn hóa nào mà ẩm thực ăn sâu vào lối sống, văn học và ngôn ngữ sử dụng hàng ngày như văn hóa Việt Nam.

“Vũ khí” chính của Hồ Xuân Hương là gì? Là quả mít, bánh trôi nước, miếng trầu cau. Có cẩm nang du lịch Việt Nam nào không nhắc ngay đến ẩm thực? (Không có.) Một người không thể nghĩ đến Nam Cao mà không nghĩ đến truyện Chí Phèo; một người không thể nghĩ đến truyện Chí Phèo mà không nghĩ đến bát cháo hành. 

Nhưng điều tôi thấy thú vị nhất là ngôn ngữ sử dụng hàng ngày của dân thường Việt Nam đầy “mùi thơm” không kém. Có nhiều người hỏi tôi “Tiếng Việt khác với tiếng Anh như thế nào?” Rất đơn giản. Ở đây, một người bình thường có thể kể chuyện đầy tình yêu, bạo lực, hữu nghị, bệnh tật - mà chỉ dùng so sánh liên quan ẩm thực.

Để minh họa, tôi đã sáng tác truyện ngắn dựa trên những gì tôi nghe trộm tại các quán bia hơi ở Hà Nội và Sài Gòn. 

Bắt đầu từ hai năm sau khi cưới, tôi thấy chán cơm, quyết định đi ăn phở. Nhưng một người như tôi khó tìm được phở ngon, đành phải ăn bánh trả tiền vậy. Không ngờ, lúc đó vợ tôi cũng chán, quyết định đi ăn nem. Có một hôm tôi về nhà, mở cửa phòng, thấy một người lạ, đồ mít đặc, tóc muối tiêu, trên giường ăn cơm của tôi. 

“Mày có muốn ăn cháo không?!”, tôi nói.

“Không đâu” người đó cười, mặt lạnh như đá. “Tao ăn cơm của mày là được rồi. Mày tưởng tao sẽ ăn thêm cháo hả? Mày sẽ ăn củ đậu bay trước, ngon lắm!”.

Tôi bắt đầu khóc. 

“Yên tâm bạn ơi”, người đó nói với giọng tự dưng nhẹ nhàng, tình cảm. Người đó dẫn tôi vào phòng bếp, ngồi cạnh tôi ở bàn ăn.

“Anh vẫn là người ăn ốc mà, tôi chỉ đổ vỏ cho sạch. Mà anh vừa đi ăn bánh trả tiền về phải không? Mất vệ sinh quá, để tôi giới thiệu cho anh mấy chỗ toàn rau sạch, dinh dưỡng hơn. Không là chôm chôm dính đấy!

“Được đấy”, tôi phấn khởi lên, thanh kiu Vina-miu! Nhưng anh đừng nói với vợ tôi nhé, vợ tôi suốt ngày buôn dưa lê, cái gì vợ biết thì cả làng biết ngay. Mà các bác có chấp nhận chuyện đó đâu? Tôi chơi mấy con gà đầu ngõ chắc chẳng sao, nhưng bắt quả tang lúc ăn rau sạch là chết ngay!

Thì anh dọa kể chuyện vợ anh ăn nem cùng tôi chứ! Vợ buôn dưa lê thì anh cứ buôn dưa hấu thôi!

Thường viết xong một câu chuyện như thế nhà văn sẽ cảm thấy buồn. Tôi chỉ cảm thấy…đói!

Dù có phần lố  bịch, có phần thô, nhưng khó có thể phủ nhận rằng câu chuyện ấy rất Việt Nam. Tiếng Anh không có nhiều sự so sánh “tươi” như thế đâu. “Chán vợ” là cảm giác phổ biến khắp phương Tây, nhưng tiếng Anh không có sự so sánh “tươi” nào dành cho nó. (Mà chắc khắp thế giới chỉ có mỗi Việt Nam gọi virút HIV là chôm chôm!) Tiếng Anh bây giờ đang hơi “khô”, rất cần các nhà văn trẻ cho nước vào. 

Tôi đã dịch câu chuyện trên sang tiếng Anh rồi (dịch sát nghĩa cho vui). Phiên bản tiếng Anh thành một câu chuyện khá nhẹ nhàng (có lẽ hơi khó hiểu và trừu tượng) nói về sở thích ăn uống của hai vợ chồng cùng một người thứ ba. Nếu bạn có bạn là người nước ngoài hãy gửi cho họ đọc, xem họ có đoán được nghĩa bóng hay không. Tôi nghĩ đó là cách rất vui để kết thúc một buổi chiều thứ 6!

Tale of The Watermelon Seller. 

A few years after getting married I started to feel bored of rice. I felt hungry for pho noodle soup. But I found good pho noodle soup hard to find so I turned to buying baguettes on the street. Little did I know my wife was also growing bored and developing a taste for springrolls. One day I returned home to find a stranger in my house, a man with pepper hair and a jackfruit look.   

“Would you like a bowl of rice congee?”, I asked.

“No thanks”, he answered with a face like ice. “Your rice is fine. If you insist I have congee I will insist you try my flying yam beans, they’re delicious.” 

I started to cry.

“Hey don’t worry”, the man said, suddenly friendly. We walked out to the kitchen together.

“You still have first choice on the snails; I’m just gathering the shells to keep the place clean. Now wait, you’ve just been out to grab a baguette haven’t you? That’s no good, terribly unhygienic. Let me take you to a place with properly sanitized vegetables, much more nutritious, no risk of rambutans.”

“Sure thing” I said, feeling much better. “Thank Vinamilk!”

“Don’t tell my wife though (I had to add) she’s always rushing out to sell pear-melons. She sells to the whole village you know! I can have some chicken at the end of the alley, that’s fine, but sanitized vegetables are another story. If she knows there’ll be problems.”

Tell your wife you will tell the neighborhood about her eating springrolls with me, the man said, problem solved.

“If she sells pear melons, you go out and you sell watermelons.”

Joe