Cáo Inari - Linh vật thiêng đầy mê hoặc của xứ Phù Tang

Nếu đã có dịp ghé thăm đất nước Nhật Bản, đặc biệt là những nơi linh thiêng như đền, chùa, chắc hẳn ít nhất một lần bạn đã bắt gặp tượng những chú cáo đá. Loài cáo mang tính biểu tượng này có tên là Inari, chúng xuất hiện tại hơn 30.000 ngôi đền chùa trên khắp xứ sở mặt trời mọc.

Sứ giả của thần Inari

Theo tín ngưỡng Thần đạo Shinto của người Nhật, trong thế giới tự nhiên tồn tại rất nhiều vị thần khác nhau. Mỗi vị thần biểu tượng cho một lĩnh vực khác nhau như thần biển, thần mặt trời hay thần lửa… Trong đó Inari là vị thần đại diện cho gạo, trà và rượu sake, ba thứ đặc biệt quan trọng trong văn hóa và đời sống của người dân xứ Phù Tang. Chính vì vậy không có gì ngạc nhiên khi một phần ba số đền thờ Thần đạo ở Nhật Bản được dành riêng cho thần Inari.

Mỗi vị thần trong truyền thuyết sẽ chọn cho mình một linh vật để làm sứ giả cho riêng mình. Và biểu tượng của thần Inari là một con cáo. Do đó, những đền thờ thần Inari thường sẽ có tượng cáo nhỏ đóng vai trò như những người bảo vệ đền thờ. Chúng còn được gọi là cáo Inari.

Trong văn hóa dân gian Nhật Bản, cáo thường được miêu tả là loài vật sở hữu trí thông minh và có tuổi thọ cao, đôi khi khá tinh quái. Chính vì vậy chúng trở thành hình tượng chủ yếu của phong cách nghệ thuật truyền thống được gọi là "ukiyo-e" (tranh khắc gỗ thời Edo). 

Trong các bức tượng đá ở đền thờ, cáo Inari thường được mặc những chiếc yếm màu đỏ. Theo tín ngưỡng Thần đạo, màu đỏ là biểu tượng của các vị thần và được cho là có tác dụng xua đuổi bệnh tật và năng lượng xấu chống lại các linh hồn ma quỷ.

Cáo Inari trong văn hóa Nhật Bản hiện đại

Hình tượng của những chú cáo Inari không chỉ đi sâu vào đời sống tâm linh mà chúng đã trở thành một phần văn hóa không thể thiếu của người Nhật. Chúng là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm thơ, văn, điêu khắc, thậm chí len lỏi vào văn hóa ẩm thực truyền thống. Tiêu biểu phải kể đến món inari sushi. 

Nếu nigiri sushi - loại sushi với cá cắt lát mỏng là món ăn quá đỗi quen thuộc và nổi tiếng, thì inari sushi ít được du khách nước ngoài biết đến hơn. Món ăn này được tìm thấy tại các nhà hàng sushi và mì, với aburaage (đậu phụ ngọt) chiên giòn, xếp thành hình túi chứa đầy cơm trông khá giống những chiếc tai cáo.

Khi tham gia lễ hội ở Nhật Bản, bạn sẽ thấy khá nhiều gian hàng truyền thống bày bán nhiều loại mặt nạ đủ màu sắc. Trong số đó không thể thiếu kitsune, chiếc mặt nạ màu trắng biểu tượng cho cáo Inari. Những chiếc mặt nạ kitsune này ban đầu được sử dụng trong các điệu múa nghi lễ Thần đạo và các tiết mục biểu diễn sân khấu của Nhật Bản, nhưng hiện nay chúng khá phổ biến trong văn hóa cosplay và dùng để trang trí đem lại may mắn. 

Tuy nhiên, mặt nạ kitsune vẫn được sử dụng trong một số nghi lễ. Theo truyền thuyết, cáo từng mang hình dáng con người và đến thăm đền Oji Inari ở Tokyo vào những ngày đầu năm mới. Chính vì vậy hàng năm vào ngày lễ Oji Kitsune-no-Gyoretsu hàng trăm người đeo mặt nạ kitsune diễu hành để kỷ niệm sự kiện này.

Cáo Inari cũng xuất hiện rất nhiều trong những chương trình truyền hình và manga, bao gồm các tác phẩm nổi tiếng như Pokemon và Naruto. Đặc biệt hơn cả là trong truyện tranh manga và phim hoạt hình anime "Inari, Konkon, Koi Iroha" kể về một cô gái có tên là Inari Fushimi, người cứu một chú cáo con khỏi chết đuối dưới sông.

Nữ thần tại một ngôi đền gần đó đã rất cảm kích trước lòng tốt của cô bé và ban thưởng cho Inari Fushimi sức mạnh để biến thành người khác, giống như những con cáo của văn hóa dân gian Nhật Bản được cho là có thể biến hóa thành người.

Phim lấy bối cảnh tại thành phố Kyoto và các địa điểm có thật khác như Fushimi Inari Taisha nổi tiếng (được đề cập dưới đây), đã thu hút sự quan tâm của những người yêu mến thành phố này.