Độc đáo bảo tàng với hơn 5000 vật dụng của quan Mường xưa

Trước nguy cơ, những báu vật ấy đang dần mất đi, một nhà sưu tầm với niềm đau đáu giữ lại nét văn hoá cổ xưa nên đã bỏ công hơn 30 năm đi tìm kiếm vật dụng của thời vua chúa Mường xưa. Hiện tại, ông là người duy nhất giữ bộ sưu tập độc nhất vô nhị trên 5000 cổ vật về quan lang xứ Mường...

Cái duyên kỳ lạ với “cổ vật” xứ Mường

Vượt con dốc lớn phía sau chợ Chăm lên lưng quả đồi, chúng tôi tìm đến nhà riêng của ông Bùi Thanh Bình ở tổ 6, phường Thái Bình, thành phố Hòa Bình. Hiện ông là Giám đốc Trung tâm bảo tồn phát huy di sản văn hóa Mường, nhà nghiên cứu, sưu tầm văn hóa dân gian, dân tộc Mường. Trong giới sưu tầm cổ vật, nhiều người phong tặng ông danh hiệu “Vua cổ vật”.

Xuất thân là người Mường Động, một trong những cái nôi của văn hóa dân tộc Mường nên từ nhỏ, chàng trai trẻ Bùi Thanh Bình đã được tiếp xúc với những vật dụng mang đậm bản sắc đặc trưng của người Mường như cồng chiêng, cối giã gạo, nơm úp cá hay những vật dụng săn bắt thú nguyên thủy, sơ khai…

Cũng bởi tình yêu và lòng đam mê, ông Bình dành gần nửa đời người tìm hiểu sâu sắc văn hóa mường với mong muốn giữ lại một phần di sản văn hóa của người Mường. Ông chia sẻ, người Mường trong hàng nghìn năm tồn tại và phát triển đã sáng tạo ra một nền văn hóa truyền thống rực rỡ, với một kho tàng văn hóa, nghệ thuật dân gian phong phú, có giá trị cao về nghệ thuật. Tuy nhiên, những di sản này bị cuốn theo dòng chảy của cơ chế thị trường, nhiều giá trị văn hóa truyền thống bị mai một, và có nguy cơ mất hẳn.

Từ năm 1984, ông Bình bắt tay vào thực hiện việc sưu tầm. Tuy nhiên, công việc sưu tầm cũng không hề đơn giản. Với đồng lương “ba cọc ba đồng”, ông chi tiêu tằn tiện, dành dụm đi đến những vùng sâu vùng xa, các thôn bản chỉ để mua lại các vật dụng gần như là bỏ đi của người Mường.

Có những thứ di sản đặc trưng như cồng chiêng, vốn được coi là “đặc sản” của văn hóa Mường, họ lại dùng để làm nồi, xong, hay vứt chỏng chơ ngoài vườn, khiến ông không khỏi xót xa và chính điều đó càng thôi thúc ông theo đuổi công việc thầm lặng nhưng ý nghĩa này. Mỗi lần đặt chân đến các bản làng, ông đều dành thời gian tập trung vào việc sưu tầm những vật dụng của người Mường. Có những hiện vật quý mà bà con Mường có ý định bán đi, ông lại mò mẫm lặn lội mua cho bằng được.

Ngày còn làm công việc hướng dẫn viên du lịch, ông thường xuyên đưa khách nước ngoài đến cả bốn vùng Mường lớn: “Nhất Bi, nhì Vang, tam Thàng, tứ Động”. Ông tâm sự, khách du lịch khi đến thăm quan họ rất thích tìm hiểu, quan tâm đến di sản văn hóa của người Mường, trong khi đó, bản thân những người gốc Mường lại không nắm được những kiến thức di sản mang tính đặc trưng của dân tộc mình. Trong những lần đi thực tế, chứng kiến những vật dụng mà bà con người Mường bỏ đi, hay những di sản quý là chiếc cồng chiêng, người dân cũng đem bán khiến ông không khỏi tiếc nuối.

Có những thứ di sản đặc trưng như cồng chiêng, vốn được coi là “đặc sản” của văn hóa Mường, họ lại dùng để làm nồi, xong, hay vứt chỏng chơ ngoài vườn, khiến ông không khỏi xót xa và chính điều đó càng thôi thúc ông theo đuổi công việc thầm lặng nhưng ý nghĩa này. Mỗi lần đặt chân đến các bản làng, ông đều dành thời gian tập trung vào việc sưu tầm những vật dụng của người Mường. Có những hiện vật quý mà bà con Mường có ý định bán đi, ông lại mò mẫm lặn lội mua cho bằng được.

Ông được nhiều người mệnh danh là có duyên với cổ vật xứ Mường, đặc biệt là những vật dụng của vua quan xưa. Như trong một lần dẫn khách đi du lịch nước ngoài, ông Bình tình cờ phát hiện được một cổ vật có giá trị vô cùng thiêng liêng của một gia đình ở Mường Vang. Đó là một cái chiện chứa con dấu của quang Lang xứ Mương xưa. Điều khiến ông Bình dằn vặt là thứ đồ quý lại được gia chủ dùng làm đồ chơi cho con trẻ. Thấy ông đặt vấn đề hỏi mua lại chiếc chiện, gia chủ cười vì nghĩ ông nói đùa, nhưng cuối cùng lại không đồng ý bán.

Phải dăm lần bảy lượt, ghé qua, mỗi lần đến ông đều nâng niu, ngắm chiếc Chiện cổ đang được gia chủ dùng làm đồ chơi cho trẻ con. Sau cả tháng trời, thấy ông khách lạ mê đồ vật trẻ con, chủ nhà gặng hỏi ông mới tâm sự thành thật là mua về để trưng bày chứ không phải để bán. Lúc này, chủ nhà không một chút lưỡng lự mà tặng ngay cho ông. Chiếc chiện cổ là một báu vật vô giá mà ông Bình đã dành nhiều thời gian và có duyên mới có được.

Xuyên suốt cuộc hành trình sưu tầm cổ vật, mỗi lần đến các bản làng, ông lại tìm tòi, hỏi người nọ, dặn người kia. Có dạo không còn tiền, ông phải bán tất cả những đồ có giá trị trong người để mua những đồ mà người khác bỏ đi. Thậm chí có những cái chủ nhà mang nhóm bếp như cái nơm úp cá, cái bẫy thú thô sơ nguyên thủy, vứt bừa bãi như đồ bỏ đi, ông đến từng gia đình xin mua về.

Kho cổ vật độc nhất vô nhị

Hơn 30 năm sưu tầm, bảo tồn và ấp ủ nhưng mãi đến năm 2012 ông Bình mới quyết định thành lập khu bảo tàng tư nhân để làm nơi trưng bày những hiện vật mang nhiều nét đặc trưng của người Mường cổ.. Khu đất trưng bày những cổ vật được mua lại của người dân bản địa, nằm nhấp nhô trên một quả đồi. Với tổng diện tích trên 4 nghìn mét vuông, ông đã tôn tạo làm nơi trưng bày bộ sưu tập đồ sộ với trên 5000 hiện vật. Theo ông Bình, mỗi một hiện vật đều có một giá trị văn hóa riêng, mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng.

Khu bảo tàng của ông được thiết kế, bố trí bài bản như một hình ảnh sống động của người Mương xưa thu nhỏ. Toàn bộ khu trưng bày kho cổ vật Mường là nơi tổng hợp các hiện vật, cổ vật, các nghề truyền thống. Trong đó, nhà trưng bày chuyên đề về quan lang xứ Mường với các vật dụng gắn liền với cuộc sống sinh hoạt của các nhà Lang. Với ông, tất cả những vật dụng dù nhỏ nhất cho đến những đồ vật gia bảo của dòng họ Mường đều là máu thịt mà ông tự thấy mình phải có trách nhiệm giữ gìn. Chính vì thế, ông đã dành nhiều thời gian mày mò nghiên cứu, sưu tầm các vật dụng của bà con dân tộc, của các tầng lớp quan lang người Mường xưa.

Đặc biệt, nơi trưng bày chuyên đề về chiêng Mường gồm các loại cồng chiêng, dòng chiêng Mường với tổng số trên 100 chiếc. Ngoài ra, có cả chiêng cổ lớn nhất có đường kính 70 cm. Đồng thời, đây cũng là nơi truyền dạy, tập đánh các bài chiêng Mường truyền thống.

Ông Bình cho hay, di sản văn hóa người Mường không thể tách rời với đồ đá, đồ đồng, đồ gốm sứ, đồ đan lát, vốn luôn gắn với văn hóa tín ngưỡng và văn hóa truyền thống. Mong muốn lưu giữ và để lại một giá trị di sản Mường cho nhân loại ông đã trưng bày toàn bộ di sản ngay trên chính ngôi nhà của mình để lưu giữ lại một nét văn hóa không thể mất của người Mường xưa…

Phạm Hằng