Dân xây tường chắn lối đi chung ở Hà Nội, phường có được cưỡng chế tháo dỡ?

Phản ánh tới báo Dân trí, bà L.T.H. (60 tuổi, ở phường Yên Nghĩa, Hà Nội) cho biết suốt 5 tháng qua, con ngõ 68 đường Yên Hòa (Tổ dân phố 14, phường Yên Nghĩa) bị chia làm đôi khi ông Lưu Văn Hội tự ý xây hàng rào chắn ngang, bắn mái tôn cố định. Bức tường gạch cao 1,6m, dài gần 17m chạy dọc con ngõ khiến cuộc sống 6 hộ gia đình bị đảo lộn. 

Không dừng lại, ông Hội còn nhiều lần gây khó khăn, dựng xe cản trở lối ra vào của gia đình bà H. và có những lời lẽ không phù hợp khi có người tham gia góp ý. Các hộ dân tại địa phương đã gửi đơn kiến nghị, đề nghị UBND phường Yên Nghĩa giải quyết, yêu cầu ông Hội tự giác tháo dỡ công trình vi phạm nhưng người này không chấp hành. 

Lãnh đạo phường cho biết đã tổ chức làm việc giữa các hộ dân nhưng gia đình ông Hội không ký vào biên bản làm việc. Tiếp theo, phường sẽ tiếp tục trao đổi với các đơn vị liên quan để thống nhất hướng xử lý tiếp theo.

Từ sự việc trên, với việc công trình bị xây dựng trái phép trên đất công, nhiều người đặt câu hỏi về việc chính quyền địa phương có quyền cưỡng chế, phá dỡ công trình xây trái phép hay không? 

Phân tích dưới góc độ pháp lý, luật sư Quách Thành Lực (Giám đốc Công ty Luật Pháp trị, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) nhìn nhận theo thông tin lãnh đạo phường cung cấp, phần đất ông Hội xây dựng là đất giao thông công cộng, do địa phương quản lý. Do đó, hành vi của ông Hội có thể được coi là hành vi chiếm đất và cần bị xử lý theo các quy định của pháp luật. 

Trích dẫn khoản 9, Điều 3 Luật Đất đai 2024, luật sư cho biết chiếm đất là việc sử dụng đất do Nhà nước đã quản lý mà chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép hoặc sử dụng đất của người sử dụng đất hợp pháp khác mà chưa được người đó cho phép. Đây là một trong các hành vi bị nghiêm cấm trong lĩnh vực đất đai. 

Về chế tài xử phạt, theo Điều 13 Nghị định số 123/2024/NĐ-CP của Chính phủ, người có hành vi chiếm đất do cơ quan, tổ chức của Nhà nước đã quản lý, được thể hiện trong hồ sơ địa chính thuộc địa giới hành chính của xã hoặc các văn bản giao đất để quản lý thì có thể bị phạt tiền 3-5 triệu đồng, áp dụng với trường hợp diện tích dưới 0,02 héc ta.

Trường hợp đất thuộc địa giới hành chính của phường, thị trấn thì mức xử phạt bằng 2 lần mức xử phạt đối với loại đất tương ứng, tức 6-10 triệu đồng. 

Ngoài ra, cá nhân vi phạm còn bị buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu của đất trước khi vi phạm (bao gồm cả việc khôi phục lại ranh giới và mốc giới thửa đất), trừ trường hợp đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất hoặc thuộc trường hợp được tạm thời sử dụng đất cho đến khi Nhà nước thu hồi đất.

Đối chiếu trường hợp trên, do ông Hồi chiếm đất thuộc địa giới do phường quản lý, người này có thể bị xử phạt với mức phạt là 6-10 triệu đồng, đồng thời phải tháo dỡ công trình vi phạm, khôi phục lại tình trạng ban đầu. 

Cũng theo dõi sự việc, luật sư Trương Văn Tuấn (Trưởng Văn phòng luật sư Trạng Sài Gòn, Đoàn Luật sư TPHCM) đánh giá với hành vi xây tường chiếm đất công, người vi phạm có thể bị áp dụng chế tài xử phạt hành chính, đồng thời bị buộc phải hoàn trả hiện trạng ban đầu trên phần đất vi phạm. 

Về thẩm quyền xử lý, theo Điều 5 Nghị định 189/2025/NĐ-CP của Chính phủ và Điều 24 Luật Xử lý vi phạm hành chính, mức phạt tiền tối đa trong lĩnh vực đất đai có thể áp dụng là 500 triệu đồng. Chủ tịch UBND cấp xã có quyền xử phạt vi phạm hành chính đến 50% mức tiền phạt tối đa đối với lĩnh vực tương ứng, tức lên tới 250 triệu đồng. Do đó, đối với trường hợp này, Chủ tịch UBND phường Yên Nghĩa có quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với ông Hội. 

Ngoài ra, theo Điều 30 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012, người vi phạm buộc phải tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép hoặc xây dựng không đúng với giấy phép. Nếu cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính không tự nguyện thực hiện thì bị cưỡng chế thực hiện.

Như vậy, ngoài việc ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính, Chủ tịch UBND phường có quyền yêu cầu người vi phạm tự tháo dỡ công trình. Trong trường hợp không chấp hành, chính quyền có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế để thực hiện.