Ba năm sưu tầm một truyện thơ

Người mà chúng tôi muốn nói tới là ông Trương Thanh Hải (sinh năm 1959, người dân tộc Thổ, ở làng Phượng, xã Nghĩa Xuân, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An). Hiện ông Hải đang làm cán bộ văn hóa xã, đã tự sưu tầm, lưu giữ và phát triển được nhiều những làn điệu dân ca Thổ trong vùng để phục vụ cho công tác văn hóa. Trong đó có một số truyện thơ dân tộc Thổ, đặc biệt là truyện thơ: "Chàng Pông Hương và Ả nàng Xờm"…

Truyện thơ : "Chàng Pông Hương và Ả nàng Xờm" kể chuyện một mối tình đắm say của đôi trai gái người Thổ (thuộc nhóm Họ và Mọn). Nhưng đã bị gia đình cả hai bên ngăn cản cuối cùng, đôi trai gái ấy phải quyên sinh để được sống trọn vẹn hạnh phúc bên nhau như đã thề thốt:

"Không lấy được nhau nơi trần thế

Ta sẽ sống trọn đời bên nhau nơi phủ pạc, đạc xeng"

(ý chỉ trên trời)!

Về nội dung thì truyện thơ không mới lạ so với những truyện thơ khác thuộc mô típ này của người Mường và người Thái, là những dân tộc anh em sống gần gũi với người Thổ từ rất lâu đời. Cái đáng quan tâm ở đây là qua truyện thơ, người đọc có thể hiểu sâu hơn về văn hóa yêu, văn hóa phong tục, tập quán và những nét văn hóa tâm linh cổ truyền, cũng như tính cộng đồng bền chặt của dân tộc Thổ (chủ yếu là hai nhóm Họ và Mọn) ở vùng huyện Quỳ Hợp. Trước khi các nhóm này còn chưa thống nhất để ra đời tộc danh Thổ như ngày nay!

Trao đổi với chúng tôi, ông Trương Thanh Hải cho biết là ông đã phải mất đến ba năm, vừa ghi chép các lời kể của nhiều già làng trong vùng để khớp nối lại các tình tiết... Sau đó lại nhờ các già làng, các ông mo chỉnh lại, cuối cùng mới dịch ra tiếng Việt phổ thông…

Dù chưa được phổ biến rộng rãi nhưng giá trị đích thực của truyện thơ: "Chàng Pông Hương và Ả nàng Xờm" (dài 258 câu - đã được tập san "Văn Hóa Văn Nghệ Quỳ Hợp" in và lưu giữ lại), nhưng chúng ta trân trọng một tấm lòng biết yêu mến và qúy trọng những giá trị văn hóa - tinh thần của dân tộc mình mà ông Trương Thanh Hải đã không quản thời gian. Để tự sưu tầm, lưu giữ cho con cháu đời sau còn mãi mãi được soi mình trong tấm gương văn hóa - đạo đức của dân tộc, do ông cha để lại!

Lương Thoại - Nguyễn Duy