TPHCM: Muốn hết ngập trước hết phải ngăn thủy triều

Hơn 100.000 tỷ đồng để chống ngập trong 5 năm tới

Theo kế hoạch đầu tư các dự án chống ngập của UBND TPHCM giai đoạn 2016 – 2020, thành phố tiếp tục xây dựng và cải tạo 200 km cống thoát nước; nạo vét, cải tạo kênh Tham Lương – Bến Cát – rạch Nước Lên (dài 32 km) và rạch Xuyên Tâm (dài 8,2 km); xây dựng 7 nhà máy xử lý nước thải và hệ thống cống bao; xây dựng 3 hồ điều tiết. Bên cạnh đó, thành phố đầu tư xây dựng 8 cống kiểm soát triều, 68 cống nhỏ dưới đê và 19km bờ bao xung yếu thuộc 2 bờ sông Sài Gòn.

Để thực hiện các dự án trên, thành phố cần tổng nguồn kinh phí khoảng 100.241 tỷ đồng. Trong đó, kinh phí chưa có nguồn vốn cần huy động là 66.820 tỷ đồng. Nếu được triển khai thực hiện, các dự án trên sẽ giải quyết chống ngập cho khu vực rộng 550 km2 của thành phố và giải quyết an sinh xã hội cho khoảng 6,6 triệu dân thuộc 13 quận trung tâm.

Về hồ điều tiết, thành phố sẽ xây 3 hồ ở khu trung tâm (hồ Bàu Cát, quận Tân Bình; hồ Gò Dưa, quận Thủ Đức; và hồ Khánh Hội, quận 4) để góp phần giải quyết tình trạng ngập nước, với tổng kinh phí khoảng 950 tỷ đồng.

Ông Nguyễn Hoàng Anh Dũng – Phó Giám đốc Trung tâm điều hành chương trình chống ngập TPHCM –  cho biết, đơn vị đang triển khai đồ án quy hoạch 103 hồ điều tiết với tổng diện tích 875 ha. Xây hồ điều tiết tại công viên Bàu Cát là dự án thí điểm hồ điều tiết ngầm đầu tiên, nếu thành công sẽ nhân rộng.

Dự kiến hồ điều tiết Bàu Cát có khả năng trữ 10.000 m3 nước mưa, có chức năng giúp giảm ngập khi mưa vươt tần suất thiết kế hiện hữu: gần 76 mm trong vòng 3 giờ cho một lưu vực khoảng 20 ha xung quanh khu vực Bàu Cát. Nếu TP đồng ý, dự án có thể thi công ngay trong quý II/2016 và hoàn thành sau 8 tháng thi công.

Ông Đỗ Tấn Long – Trưởng phòng quản lý thoát nước Trung tâm điều hành chương trình chống ngập – cho biết, nếu thành phố thực hiện xong các dự án theo quy hoạch thoát nước giai đoạn 2016 – 2020 sẽ hết ngập, nhưng lượng mưa phải không vượt tần suất dự báo.

Loay hoay bài toàn lấp – đào

Theo TS Nguyễn Bách Phúc – Chủ tịch Hội Tư vấn Khoa học công nghệ và Quản lý TPHCM, nhiều người tưởng rằng đỉnh triều cường dâng cao là do ảnh hưởng biến đổi khí hậu gần đây. Nhưng không phải như thế, mực nước biển trong 30 năm qua, theo đo đạc chính xác chỉ dâng thêm khoảng 2 cm. Trong khi đó, đỉnh triều tại TPHCM lại dâng cao tới 40 cm.

Theo thống kê, trước năm 1995, đỉnh triều cường tại trạm Phú An (sông Sài Gòn) cao không qua 1,3 m. Còn năm 2015, đỉnh triều đã lên tới 1,7 m. Vậy nguyên nhân nào đã làm đỉnh triều cường dâng cao 40 cm trong khi mực nước biển chỉ dâng cao có 2 cm?

Theo ông Phúc, không gian chứa nước triều cường bị thu hẹp. Huyện Nhà Bè, quận 7 vốn là nơi thoát nước của thành phố, là không gian để chứa nước triều cường. “Nhưng chúng ta đã lấp hết những hồ, ao, đầm, vùng trũng trong thành phố để xây cất khu dân cư, khu công nghiệp,…  Quá trình đô thị hóa đã lấp sạch vùng trữ nước và thành phố ngày càng ngập nặng là điều dễ hiểu. Bây giờ giải quyết theo kiểu giật gấu vá vai thì không thể nào hiệu quả”, ông Phúc nói.

TS Nguyễn Bách Phúc nói: “Về lý thuyết thì xây hồ điều tiết sẽ giải quyết tình trạng ngập úng. Thế nhưng thực tế hiện nay thì dù xây hơn trăm  hồ cũng chẳng thấm vào đâu chứ nói 3 hồ. Hàng trăm nghìn ha đất sình lầy bị sang lấp, giờ đi xây hồ điều tiết thì chẳng khác nào lấy muối bỏ biển”.

Đồng quan điểm, chuyên gia về động lực học biển và công trình thềm lục địa TS Trương Đình Hiển – Viện Vật lý thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam –  nói: “Việc đô thị hóa mạnh mẽ xuống khu vực phía Nam (khu Hiệp Phước, Nhà Bè) thành phố mà thiếu tính toán đã phải trả giá. Chúng ta lấp kênh, rạch để phát triển hạ tầng, khu công nghiệp, nước không có chỗ để thoát thì phải nằm lại thành phố. Rõ ràng là trước đi lấp sông bây giờ lại đào hồ, chúng ta đang loay hoay với bài toán cân bằng lấp - đào”.

Phải dứt điểm loại trừ thủy triều vào thành phố

Theo TS Trương Đình Hiển, trước khi xây hồ điều tiết cần đánh giá xác đáng các nguyên nhân và quan trọng là hồ điều tiết phải đảm bảo chứa nước mưa chứ không phải chứa nước triều.

Ông Hiển nhấn mạnh: “3 nguyên nhân gây ngập cho TPHCM là do thủy triều, nước mưa và nước thải. Muốn khỏi ngập thì phải thanh toán 3 thành phần này. Nhưng nếu chập 3 thành phần này để thanh toán thì sẽ rất khó. Phải nghiên cứu, dứt điểm từng nguyên nhân một”.

Theo ông Hiển, việc đầu tiên là TPHCM cần tập trung lực lượng, tài lực để ngăn không cho thủy triều vào thành phố, dứt điểm càng sớm càng tốt. Nếu gặp lượng mưa lớn và nước thải, kết hợp với thủy triều nữa thì rất nguy hiểm. Từ 5 – 10 năm tới phải dứt điểm loại thủy triều ra khỏi khu vực TPHCM.

“Trước hết TPHCM phải khoanh vùng, khu vực nào nước thủy triều lên tràn bờ thì phải xây đê bao. Chỗ nào cao, nước thủy triều vào theo cống thì phải xây cống ngăn triều. Các rạch thông ra sông đều có đập ngăn triều. Đừng bận tâm xây 103 hồ chứa nước. Đây là chiến lược không phù hợp”, ông Hiển nói.

Việc thứ hai, vào mùa khô phải xem xét các vùng bị ngập. Thời điểm này không mưa nên ngập chỉ có thể là do hệ thống cống thoát nước thải bị nghẹt. Cần phải thay cống mới, mở rộng cống để dẫn nước thải ra kênh.

“Sau khi loại 2 yếu tố trên khỏi vòng chiến đấu mà đến mùa mưa vẫn còn ngập thì chắc chắn là ngập do mưa. Mà ngập do mưa thì chỉ có 2 điều, hệ thống cống không thoát nước kịp và không có chỗ chứa nước mưa. Đây là thời điểm tập trung loại trừ nguyên nhân ngập do mưa”, ông Hiển phân tích.

“Để thoát nước mưa, trước hết phải nạo vét, cải tạo hệ thống kênh rạch tạo thành những vùng chứa nước mưa và nước thải. Thành phố có lợi thế là hệ thống kênh, rạch nhiều. Khi mình tận dụng hết các kênh, rạch để làm hồ chứa nước thải mà vẫn còn bí thì lúc đó hãy tính khu vực nào cần đào hồ điều tiết. Còn bây giờ mình đào hồ không khéo hồ điều tiết sẽ là chỗ thủy triều vào rồi đứng đó, để cho nước mưa nó leo lên thì cũng ngập nặng”, ông Hiển lo ngại.

Theo TS Trường Đình Hiển, nếu TPHCM không thật nghiêm túc, quyết tâm và cụ thể trong công tác chống ngập thì 20 năm nữa khi biến đôỉ khí hậu tới, mưa lũ phức tạp thì nhiều khu phố sẽ bị xóa sổ. Hậu quả khôn lường.

Quốc Anh