Thu hồi tài sản của quan chức có thể không cần qua thủ tục kết tội

Theo thông tin từ Bộ Tư pháp, trong khuôn khổ hợp tác với Viện Konrad Adenauer Stiftung (KAS, Đức), cơ quan này vừa tổ chức hội thảo tham vấn về cơ chế thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội ở Việt Nam.

Bà Nguyễn Thị Hạnh - Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính, Bộ Tư pháp - khẳng định, thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội là cách tiếp cận mới trong thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án hình sự, đặc biệt là các vụ án về kinh tế, tham nhũng.

Giải pháp này nảy sinh từ yêu cầu thực tiễn khi những biện pháp thu hồi tài sản theo cách thức truyền thống không giải quyết được các vấn đề bất cập của thực tiễn do gặp khó khăn trong xác minh, thu thập chứng cứ và chứng minh mối liên hệ giữa tài sản và hành vi phạm tội.

Thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội là quy trình đặc biệt của cơ quan nhà nước, không xét xử bị cáo hay hành vi phạm tội mà tập trung vào xử lý tài sản được cho là có nguồn gốc hoặc có liên quan đến tội phạm, với mục đích thu hồi về cho ngân sách nhà nước hoặc trả lại cho chủ sở hữu hợp pháp của tài sản.

Tuy nhiên, bà Hạnh cho rằng thực hiện cơ chế này cũng đặt ra hàng loạt vấn đề cần giải quyết như: Phạm vi và mục tiêu nhằm vào nhóm tội phạm nào, các trường hợp nào cần thiết sử dụng cơ chế này và phương thức tịch thu tài sản ra sao ? Nếu thí điểm thì sẽ thí điểm vấn đề gì, công đoạn, cách thức nào để đạt mục tiêu của chính sách, bảo đảm phù hợp, khả thi trong bối cảnh ở Việt Nam hiện nay ?.

Cơ chế thu hồi tài sản không qua thủ tục kết tội sẽ không hiệu quả nếu không tính đến các cơ chế hỗ trợ như tài chính, ngân hàng, thuế, hải quan…

Qua nghiên cứu, bà Nguyễn Thị Hạnh nhận thấy ưu điểm chính của các biện pháp tịch thu tài sản không qua kết tội là yêu cầu tiêu chuẩn về chứng cứ tại các phiên tòa dân sự thấp hơn so với các phiên tòa hình sự, qua đó tạo thuận lợi cho việc thu hồi tài sản. Biện pháp này giúp khắc phục được một trong những khó khăn lớn nhất là việc phải chứng minh tội phạm và nguồn gốc bất hợp pháp của tài sản được cho là do phạm tội mà có.

Việc khởi kiện dân sự có thể được mở rộng tới các bên thứ ba, có thể là bất kỳ ai đã hỗ trợ cho bị đơn chính, các thành viên gia đình, cộng sự thân thiết, các bên trung gian, các định chế tài chính, luật sư, kế toán…

Đặc biệt, trong khởi kiện dân sự thì các quan chức, cựu quan chức và tài sản của họ không được hưởng quyền miễn trừ. "Đây là những vấn đề hết sức mới với Việt Nam, đòi hỏi phải nghiên cứu, thảo luận, tham khảo kinh nghiệm của các nước"- bà Hạnh nói.

Ông Florian Feyerabend - Trưởng Đại diện Viện KAS tại Việt Nam - cho biết, Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tham nhũng (UNCAC) dành một chương quy định về thu hồi tài sản. Theo đó, UNCAC khuyến nghị các nước thành viên theo pháp luật nước mình sẽ xem xét tiến hành các biện pháp cần thiết cho phép tịch thu tài sản mà chưa có bản án hình sự trong trường hợp không thể truy tố người vi phạm vì lý do người này đã chết, lẩn trốn, vắng mặt hoặc trong các trường hợp thích hợp khác.

Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận cơ chế thu hồi tài sản không qua truy tố hình sự có thể phức tạp vì cơ chế này có thể gây ra những quan ngại về quyền về tài sản.