Những ký ức ngày đầu giữ gìn thi hài Bác

Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh (Ảnh: anhpt.com)

Tôi còn nhớ như in, ngày 28/8/1969, sức khoẻ của Bác đã bắt đầu yếu hẳn, tim có dấu hiệu loạn nhịp và rối loạn phần tuyến nhĩ thất. Trước tình hình sức khỏe của Bác ngày càng có dấu hiệu xấu, trung tuần tháng 8/1969, Quân ủy Trung ương ra quyết định thành lập Ban chỉ đạo công tác giữ gìn thi hài Bác, gồm các đồng chí: Thiếu tướng Lê Quang Đạo - Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Quân ủy Trung ương, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Trưởng ban; Thiếu tướng Phạm Ngọc Mậu - Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị; Đại tá Phùng Thế Tài - Phó Tổng Tham mưu trưởng; Đại tá Vũ Văn Cẩn - Phó Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần, Cục trưởng Cục Quân y; và tôi, Trần Kinh Chi, lúc bấy giờ là Đại tá, Cục trưởng Cục Bảo vệ Quân đội. Ban chỉ đạo phân công đồng chí Phùng Thế Tài làm Phó ban và tôi là Ủy viên Thường trực, điều hành mọi công việc cụ thể của Ban chỉ đạo.

Căn cứ vào yêu cầu nhiệm vụ trong từng thời gian, Ban chỉ đạo đã huy động thêm lực lượng nhằm đáp ứng với tình hình ngày một khẩn trương. Theo dõi từng giờ, từng ngày sức khoẻ của Bác, chúng tôi biết thời điểm nghiệt ngã nhất đang đến gần. Ban chỉ đạo khẩn trương tiến hành kiểm tra mọi khâu trong công tác chuẩn bị; khẩn trương hoàn thành các công việc còn lại; đình chỉ mọi việc đi phép, đi học của cán bộ, chiến sĩ có liên quan đến nhiệm vụ.

Cục Bảo vệ và Tiểu đoàn 144 tổ chức ngay một đoàn xe làm nhiệm vụ di chuyển thi hài Bác, gồm 5 chiếc: Hai xe cứu thương, ba xe Gat, chọn các đồng chí Hoàng Đình Thinh - lái xe của Tổng cục Hậu cần; Nguyễn Văn Nhích - lái xe cứu thương của Viện Quân y 108 làm nhiệm vụ lái xe cứu thương. Các xe khác do lái xe của Cục Bảo vệ đảm nhiệm. Hằng đêm, các chiến sĩ lái xe đã không quản ngại vất vả, gian khổ, miệt mài luyện tập, luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ lái xe trong các tình huống, trên các đoạn đường, đến các địa điểm khác nhau.

Một số cán bộ, chiến sỹ của Tiểu đoàn 144 và Cục Bảo vệ được chọn làm nhiệm vụ luyện tập, mặc trang phục Cảnh sát hoặc hoá trang là người dân bình thường ém và tuần tra ở các con đường mà đoàn xe đi qua; mọi tình huống xấu có thể xảy ra (xe hỏng, kẹt tắc đường, gặp tai nạn, bị phá hoại) đều được lường tính trước và vạch sẵn giải pháp xử lý.

Trong thời gian này, thấy tình hình sức khoẻ của Bác ngày càng giảm sút nghiêm trọng, Bộ Chính trị Trung ương Đảng ta đã điện thông báo cho Bộ Chính trị Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô đề nghị Bạn cho đoàn y tế làm nhiệm vụ giữ gìn thi hài Bác sang Hà Nội ngay.

Cũng trong ngày 28/8/1969, đoàn cán bộ y tế Liên Xô đến Hà Nội. Đoàn do đồng chí X.X. Đê-bốp - Viện sỹ Thông tấn Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm y học Liên Xô, Viện trưởng Viện Khoa học giữ gìn thi hài Lênin làm trưởng đoàn. Ngay khi tới Hà Nội đoàn đã được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước ta tiếp đón và làm việc.

Sau đó, đoàn đã tiến hành kiểm tra các công trình 75A, 75B; kiểm tra công việc chuẩn bị của Tổ Y tế đặc biệt. Sau khi kiểm tra xong, đoàn kết luận: đã đủ điều kiện để tiến hành công tác giữ gìn thi hài Bác giai đoạn đầu để phục vụ lễ viếng và lễ tang Bác. Đến lúc này, Ban chỉ đạo chúng tôi mới tạm yên tâm về công tác chuẩn bị. Trong khi ấy, ở phòng bệnh, hằng ngày các bác sĩ vẫn thay nhau theo dõi và chăm sóc sức khoẻ của Bác; các đồng chí trong Bộ Chính trị vẫn tới thăm và báo cáo tình hình của cả nước với Bác. Mỗi tin chiến thắng từ chiến trường miền Nam đều làm cho Bác vui thêm.

Trưởng ban Ban Quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu y sinh Moskva ký biên bản phối hợp pha chế dung dịch đặc biệt tại Việt Nam (Moskva ngày 4/6/2003).

Song thời điểm khắc nghiệt nhất đã đến. Sáng ngày 2/9/1969, cả nước đang hân hoan trong ngày Quốc khánh, thì trong căn nhà nhỏ, giản dị cách ngôi nhà sàn của Bác không xa, trên một chiếc giường gỗ trải chiếu đơn sơ, Bác Hồ kính yêu của cả dân tộc ta đang trút những hơi thở cuối cùng.

Vây quanh Bác là các đồng chí trong Bộ Chính trị và Trung ương Đảng, các giáo sư, bác sĩ, nhân viên y tế được giao nhiệm vụ chăm sóc sức khoẻ cho Bác. Đồng chí Vũ Kỳ - người phục vụ thân cận nhất của Bác ngồi trên giường với chiếc quạt lá cọ trên tay không ngừng quạt nhẹ cho Bác.

Nhưng rồi đúng 9 giờ 47 phút, trái tim Bác ngừng đập. Chiếc quạt lá cọ rời khỏi tay, đồng chí Vũ Kỳ gục xuống khóc nức nở. Các bác sĩ vẫn không ngừng xoa bóp, hô hấp nhân tạo với hy vọng mong manh rằng, trái tim vĩ đại tràn đầy yêu thương của Bác sẽ đập trở lại. Nhưng tất cả đã vô vọng.

Một giờ sau, khi trao đổi với các bác sĩ làm công tác cấp cứu, đồng chí Phạm Văn Đồng đau đớn khoát tay: “Thôi, các đồng chí để yên cho Bác nghỉ”. Tất cả mọi người có mặt bên giường Bác đều oà khóc nức nở.

Trong khi đó, diễn biến tình hình sức khỏe của Bác đã liên tục được thông báo về 75A. Tại công trình 75A, các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Lê Quang Đạo, Phùng Thế Tài và tôi luôn bám sát tình hình ở Phủ Chủ tịch qua máy điện thoại. Các chuyên gia Liên Xô và Tổ Y tế đặc biệt được lệnh sẵn sàng. 10 giờ, tôi đau đớn buông máy điện thoại, nói với các anh tại 75A: “Bác mất rồi”.

Anh Phùng Thế Tài vừa khóc vừa ra lệnh cho mọi người: “Tất cả vào vị trí”. Tôi cũng gạt nước mắt lao ra xe chỉ huy. Chúng tôi được lệnh cho xe tới Phủ Chủ tịch. Trên xe còn có các đồng chí Nguyễn Gia Quyền, Nguyễn Văn Châu, Nguyễn Trung Hát, Tổ Y tế đặc biệt và đồng chí Đỗ Hải - Chính trị viên Tiểu đoàn 144. Tới cổng Phủ Chủ tịch, đoàn xe dừng lại, riêng chiếc xe cứu thương mang biển số FH 1468 do đồng chí Nguyễn Văn Hợp lái được lệnh đi tiếp.

Xe vừa đến trước cửa ngôi nhà sàn của Bác đã thấy đồng chí Trần Quốc Hoàn ra đón. Anh Hoàn ôm lấy tôi, vừa khóc vừa nói: “Sự việc xảy ra rồi! Các đồng chí phải bình tĩnh làm tốt nhiệm vụ của mình”. Khi nhìn thấy tôi và Tổ Y tế đặc biệt, đồng chí Phạm Văn Đồng cũng vừa khóc, vừa vẫy tay: “Thôi, mọi người hãy giãn ra cho các đồng chí chuyên môn làm nhiệm vụ”.

Thấy Bác nằm thanh thản trên giường, nước mắt tôi trào ra. Nhưng tôi chợt hiểu rằng, đây là lúc mà mình phải tỉnh táo nhất; mình là cận vệ của Bác Hồ, lúc này mình phải bảo vệ Bác như tất cả những lần Bác đi công tác. Nghĩ vậy, tôi trấn tĩnh cùng các đồng chí trong Tổ Y tế đặc biệt tiến vào. Khi đã đưa Bác yên vị lên xe, tôi quan sát nhanh rồi ra lệnh: “Lên đường!”. Chiếc xe nhẹ nhàng lăn bánh ra cổng Phủ Chủ tịch. Lúc đó, tất cả các xe đều giữ đúng vị trí, giữ đúng cự ly. Đoàn xe hộ tống Bác qua các phố Phan Đình Phùng, Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải, Lê Thánh Tông về 75A.

Khi xe dừng lại trước công trình 75A, mọi người ùa ra đón. Tôi chỉ kịp nhảy xuống xe báo cáo với các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Lê Quang Đạo, Phùng Thế Tài: “Thưa các anh! Bác đã tới”. Tôi đã nhiều lần được bảo vệ, tiếp cận Bác trong những chuyến đi công tác, nhưng chưa bao giờ có chuyến đi nào buồn như vậy.

Suốt chặng đường từ Phủ Chủ tịch đến 75A, tôi luôn cắn răng tự nhủ với mình: “Không được khóc! Không được rơi nước mắt”. Nhưng lúc này, sau khi làm biên bản khám nghiệm xong, các chuyên gia y tế của Liên Xô và của Tổ Y tế đặc biệt bắt đầu đưa thi hài Bác vào buồng đặc biệt thì tôi không sao kìm nén được nữa. Nước mắt cứ thế vỡ oà ra.

Trong buồng đặc biệt lúc đó có đoàn chuyên gia y tế Liên Xô, các đồng chí trong Tổ Y tế đặc biệt, anh Phùng Thế Tài và tôi lui tới ra vào theo dõi tiến trình công việc để báo cáo kịp thời với các đồng chí lãnh đạo, đồng thời cũng làm nhiệm vụ chăm sóc các chuyên gia Liên Xô và Việt Nam.

Nội dung và yêu cầu của khoa học giữ gìn lâu dài thi hài Bác là: Phải giữ được những nét đặc trưng của thi hài Bác như khi Người còn sống. Phải giữ thi hài được lâu dài. Phải đảm bảo được yêu cầu có thể để đông đảo người tới viếng thăm trong điều kiện môi trường bình thường. Theo chúng tôi được biết, khoa học giữ gìn thi hài với nội dung và yêu cầu như thế thì trên thế giới cho đến lúc đó mới chỉ có Liên Xô làm được.

Có một điều đặc biệt là tuy tuổi cao, sức yếu nhưng hệ thống mạch máu của Người về cơ bản vẫn thông suốt đến các hệ thống mao mạch. Điều đó chứng tỏ sinh thời, Người rất chăm chỉ rèn luyện thân thể. Đây cũng là một thuận lợi cơ bản trong công tác giữ gìn thi hài Bác. Các chuyên gia y tế Liên Xô đã làm công việc đó với một tấm lòng yêu thương, trân trọng lãnh tụ, với tinh thần khoa học rất cao và một tài năng tuyệt vời.

Cuộc đời tôi tuy đã trải qua không ít những ngày gian khổ, hiểm nguy, trải qua không ít những đau thương mất mát, nhưng chưa bao giờ tôi phải sống một ngày đau đớn đến vậy. Vào những ngày Bác mất, Hà Nội lúc nào cũng như bị đè nặng dưới một bầu trời u ám, sũng nước. Tin về nỗi đau lớn của dân tộc chưa được phép loan đi, nhưng dường như dần dần mọi người Hà Nội và cả cỏ cây thiên nhiên đều cảm nhận được nỗi mất mát lớn lao đó.

Như Bình (ghi)

Công an nhân dân