Ngôi nhà trình tường đẹp nhất cực Bắc

Ngôi nhà trình tường cổ kính đó là của ông Mua Súa Páo ở xã biên giới Sủng Là (Đồng Văn - Hà Giang). Giữa vùng núi đá tai mèo như Hà Giang lại “mọc” lên một ngôi nhà bằng đất cao hai tầng thì quả là sự lạ. Điều ấy đã góp phần tạo nên bản sắc văn hóa mới trong tầng lớp quý tộc xưa của đồng bào dân tộc Mông vùng cực Bắc.

Ông Mua Súa Páo cũng là một người nổi tiếng và có vai vế ở Tây Bắc. Ông từng giữ chức Trung đội trưởng đội quân của Vua Mèo thời trước Cách mạng tháng Tám 1945. Người ta bảo, ông Páo võ nghệ hơn người, lại có sức khỏe phi thường, có thể một mình tay không đánh thắng hổ. Chính những khả năng ấy đã khiến “Vua Mèo” yêu quý và tin tưởng cho vời ra để giữ chức vụ cao nhất trong đội quân tháp tùng.

Có tiền, ông Páo thuê thợ giỏi nhất về xây dựng ngôi nhà trong mấy năm ròng. Ngôi nhà trình tường vững chãi 2 tầng với 3 dãy nhà ghép thành hình chữ U để lộ phần sân nhỏ lát đá tảng được đánh bóng cẩn thận. Bây giờ ở bản Lũng Cẩm Trên chỉ còn ông Mua Vản Sấu là còn nhớ được chuyện nhà ông Páo. Ông Sấu bảo: “Ngôi nhà của ông Páo thuộc loại đẹp nhất không đâu sánh được”. Ông Mai Bá Nin - Phó Chủ tịch UBND xã Sủng Là dẫn chúng tôi đi quanh ngôi nhà, chợt thấy một tấm đá nhỏ khắc dòng chữ tiếng Pháp. Hỏi ra, mới biết gia đình mới “khai quật” được ở góc chuồng lợn.

Từ ngôi nhà trình tường này, đi ngược ra sau leo lên một ngọn núi cao nhìn xuống mới thấy nó có giá trị nhất vùng cực Bắc. Giữa những làn sóng đá vôi xám ngoét, đen kịt dưới thung lũng, bên kia là nước bạn Trung Quốc, bên này là nhà cổ vững chãi như cột mốc trấn giữ vùng biên. Ngôi nhà trình tường cao hai tầng này theo lời ông Mai Bá Nin như là “điểm tựa” để cho bà con dân tộc nơi đây. Đó còn là điểm đến không thể bỏ qua của những người ưa khám phá vùng núi đá Hà Giang.

Qua lời ông Vàng Mỹ Tính - Trưởng bản Lũng Cẩm Trên thì gia tộc Mua Súa Páo thuộc hàng “danh gia vọng tộc” của người Mông ở Sủng Là này. Bản Lũng Cẩm Trên cũng chỉ có 2 dân tộc là Mông và Hoa sinh sống nên cả một vùng rộng lớn chỉ đếm được có 62 gia đình với 292 nhân khẩu.

Ngôi nhà cổ của ông Páo xếp vào hàng “tứ đại đồng đường”, năm 1979 con trai ông Páo là Mua Súa Vừ qua đời, một năm sau thì ông Páo cũng về với tổ tiên. Anh Mua Phái Tủa đứng ra gánh vác việc gia đình và lấy chị Ly Thị Chúa làm vợ. Anh Tủa thì cứ đi biền biệt, làm thuê ở vùng biên. Anh làm đủ thứ nghề, từ bốc vác đến thồ hàng, ai thuê gì anh cũng làm để có tiền nuôi vợ con.

Nhà giữa cùng sân với anh Tủa là nơi ở của ông Mua Sín Già. Chúng tôi bước vào phía trong, căn nhà được soi sáng bởi ánh lửa trong bếp ở gian bên cạnh. Ông Già thấy nhà có khách thì cười ha hả lôi chum rượu ra mời. Ông Già bảo: “Tao có 2 vợ cùng sống chung một nhà, vui lắm. Ở Sủng Là không ai được như tao”.

Theo quan hệ gia tộc, ông Già là cháu gọi ông Páo là bác ruột. Ông Già lấy vợ đã lâu nhưng không có con. Mấy năm vừa rồi, bà vợ cả đã đi tìm vợ hai cho chồng. Bây giờ, con cái đã đề huề, ông Già chỉ còn mỗi việc trông nhà và uống rượu để hai bà vợ lên nương trồng ngô, làm sắn.

Ông Vàng Mý Tính - Trưởng bản Lũng Cẩm Trên cho hay: “Ngôi nhà cổ của ông Páo là tài sản quý nhất của bản. Khách du lịch dưới xuôi lên, người Tây cũng đến ngắm nghía suốt ngày, nhưng không ai dám vào bên trong vì sợ phong tục, sợ bóng tối, sợ ngôi nhà bị sập, vì xuống cấp quá rồi”.

Chợt tôi nghĩ tới buổi nói chuyện trước đó với ông Lầu Mí Pó - Phó chánh văn phòng UBND huyện Đồng Văn. Ông Pó vui mừng thông báo về đề án xây dựng và phát triển bản Lũng Cẩm Trên, xã Sủng Là trở thành Làng văn hóa du lịch cộng đồng tiêu biểu gắn với nông thôn mới.

Đứng ngay cạnh bờ rào được xếp bằng đá núi tai mèo bên cổng vào, ông Mai Bá Nin - Phó Chủ tịch UBND xã Sủng Là bảo: “Xã này đang được chọn làm xã điểm để xây dựng Nông thôn mới của huyện Đồng Văn, ngôi nhà cổ của ông Páo cũng sẽ được đầu tư, tôn tạo và nâng cấp để kết hợp làm làng văn hóa du lịch các dân tộc”.

Phía bên kia hàng rào đá, chị Chúa đang ôm đứa con nhỏ trong lòng, nghe lãnh đạo địa phương nói vậy thì nở nụ cười rất tươi. Chị bảo: “Ngôi nhà này được tôn tạo vững chãi như xưa là mừng rồi, ngôi nhà vẫn còn đẹp lắm. Khách du lịch dưới xuôi lên thăm, ai cũng khen ngợi. Họ bảo, ngôi nhà đáng giá tiền tỷ. Tôi không mong có nhiều tiền như vậy, chỉ mong làm sao ngôi nhà còn mãi với thời gian”.

“Nhà trình tường nói chung là một nét văn hóa đặc sắc của bà con dân tộc vùng cao. Nhà người Mông ở Sùng Là dù to hay nhỏ, dù mới hoặc truyền thống đều được xây 2 cửa, một chính và một phụ. Nhà cổ của ông Páo cũng thế, đó không chỉ là biểu hiện kiến trúc của người Mông mà còn mang giá trị tư tưởng, là chỗ dựa văn hóa của bà con dân tộc”, ông Mai Bá Nin - Phó chủ tịch UBND xã Sủng Là.

Theo Kiều Trang - Hưng Tiến