Năm nay lượng mưa giảm nhưng vẫn có nguy cơ xảy ra lũ lụt lịch sử

PGS.TS Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, đã có cuộc trao đổi với báo chí về việc thời tiết ngày càng khắc nghiệt, hiện tượng El Nino đang đến và các kế hoạch ứng phó.

Thưa ông, El Nino là gì và dự báo khi nào khi nào sẽ xuất hiện?

- El Nino là thuật ngữ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và đông Thái Bình Dương, kéo dài 8-12 tháng hoặc lâu hơn. El Nino thường xuất hiện 3-4 năm một lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn.

Sau 3 năm ảnh hưởng của La Nina gây mưa lũ lớn, ENSO hiện đang chuyển sang trạng thái trung tính. Dự báo hiện tượng El Nino có thể xuất hiện vào nửa cuối mùa hè năm 2023 và duy trì đến năm 2024 với xác suất khoảng 70-80%.

La Nina là hiện tượng nhiệt độ trên bề mặt đại dương giảm, đi kèm với gió và mưa, La Nina thường kéo theo các cơn bão mạnh ở Đại Tây Dương.

ENSO là chữ viết tắt của các từ ghép El Nino Southern Oscillation (El Nino - Dao động Nam) để chỉ cả hai hiện tượng El Nino và La Nina và có liên quan với dao động của khí áp giữa hai bờ phía Đông Thái Bình Dương với phía Tây Thái Bình Dương - Đông Ấn Độ Dương (Được gọi là Dao động Nam) để phân biệt với dao động khí áp ở Bắc Đại Tây Dương.

El Nino thường có ảnh hưởng như thế nào đến Việt Nam?

- Trong điều kiện El Nino ở hầu hết các vùng trên cả nước, nhiệt độ trung bình các tháng có xu thế cao hơn bình thường, nắng nóng có thể nhiều hơn và gay gắt hơn, khả năng xuất hiện nhiều kỷ lục về nhiệt độ cao nhất tuyệt đối.

Hoạt động của bão, áp thấp nhiệt đới có thể không nhiều, nhưng tập trung nhiều vào giữa mùa, tính chất dị thường hơn, cả về cường độ và quỹ đạo. Điều đáng lưu ý là El Nino thường gây thâm hụt lượng mưa ở nhiều nơi trên cả nước, với mức phổ biến từ 25-50%.

Vì thế, nguy cơ cao xảy ra khô hạn cục bộ, hoặc diện rộng ở những nơi có nhu cầu dùng nước nhiều cho sản xuất và sinh hoạt, trong các tháng mùa khô năm 2023. Cần đề phòng tình trạng ít mưa dẫn đến hạn hán, xâm nhập mặn, thiếu nước trong những tháng đầu năm 2024 trên phạm vi toàn quốc.

Trước đó, El Nino đã gây ra các đợt hạn mặn kỷ lục vào năm 2015-2016 và 2019-2020.

Điều này có nghĩa khi El Nino xuất hiện thì sẽ không còn tình trạng mưa lũ lụt như các năm qua khi La Nina hoạt động?

- Không phải vậy, mặc dù trong điều kiện El Nino, lượng mưa có xu thể giảm nhưng có thể xuất hiện những kỷ lục về lượng mưa lớn nhất trong 24 giờ. Ví dụ như năm 2015 có El Nino nhưng tại Quảng Ninh đã xuất hiện mưa lớn lịch sử vào cuối tháng 7.

Năm El Nino 2002, mưa lớn vẫn xuất hiện và gây lũ lớn trên các khu vực. Cụ thể, lũ lớn trên báo động 3 vào tháng 7, đầu tháng 8 trên hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình. Tại Trung Bộ, cuối tháng 9 đã xuất hiện lũ lịch sử ở thượng nguồn sông Cả (Hà Tĩnh). Nam Bộ đã xuất hiện lũ lớn kéo dài ở đồng bằng sông Cửu Long.

Hoặc như năm 2009, xuất hiện cơn bão số 9 (Ketsana) đi vào địa phận các tỉnh Quảng Nam - Quảng Ngãi cũng gây ra đợt lũ lớn, lũ lịch sử vào cuối tháng 9/2009. Đỉnh lũ năm 2009, tại các sông chính từ Quảng Bình đến Phú Yên đều vượt báo động 3. Ngập lụt nghiêm trọng từ Quảng Bình đến Khánh Hòa và Kon Tum.

Vậy phải làm gì để ứng phó với ảnh hưởng của hiện tượng El Nino?

- Tổng cục Khí tượng thủy văn (Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã có công văn báo cáo Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng chống thiên tai, cảnh báo tác động của El Nino, thông tin cho các bộ ngành, địa phương có phương án ứng phó. Những việc cần làm trước mắt và lâu dài đã được Thủ tướng chỉ đạo trong công điện ban hành gần đây.

Với khả năng cao xuất hiện của El Nino thì chúng ta cần rà soát, đánh giá nhu cầu dùng nước cho sản xuất và sinh hoạt để điều chỉnh kế hoạch cho phù hợp, đặc biệt là đối với vụ hè thu ở Bắc Trung bộ, Trung Trung bộ, hoặc các khu du lịch lớn trong những tháng mùa khô 2023. Các hồ chứa cũng cần được xem xét, điều chỉnh kế hoạch vận hành, sản xuất để ứng phó với nguy cơ thâm hụt lượng mưa trong điều kiện El Nino.

Bên cạnh ứng phó với tình hình thiếu nước, khô hạn trong điều kiện El Nino thì chúng ta cũng không được mất cảnh giác với khả năng xảy ra mưa lũ bất thường như đã từng xảy ra trong những năm El Nino trước đây.

Xin trân trọng cảm ơn ông!