Lo lắng thuỷ điện Pắc-Beng ở Lào ảnh hưởng xấu tới ĐBSCL

Tại Hội thảo Tham vấn Dự án thủy điện Pắc-Beng (huyện Pắc Beng, tỉnh Oudomxay, Lào) trên dòng chính sông Mê Công ngày 5/5, ông Trần Đức Cường - Phó Chánh văn phòng Ủy ban sông Mê Công Việt Nam cho biết, dự án thủy điện Pắc-Beng cách Thủ đô Viên Chăn hơn 600km về phía thượng lưu, cách biên giới Việt Nam 1.933km.

Công trình này có công suất thiết kế 912MW, điện lượng 4,765 GWh chủ yếu xuất khẩu sang Thái Lan (90%). Đây là công trình đầu tiên trong chuỗi 11 bậc thang thủy diện dòng chính dự kiến được xây dựng trong vùng hạ lưu lưu vực sông Mê Công và là công trình thứ 3 được đề xuất xây dựng sau Xayabuly và Đôn-sa-hông. Chủ đầu tư là Công ty sản xuất năng lượng quốc tế Datang của Trung Quốc.

Theo Ủy ban sông Mê Công Việt Nam, xem xét tác động ở các khía cạnh thủy văn-thủy lực, phù sa bùn cát, thủy sản-hệ sinh thái, chất lượng nước, kinh tế xã hội, giao thông thủy, an toàn đập đều có thể thấy chủ đầu tư dự án chỉ ưu tiên phát điện kinh doanh, xem nhẹ các vấn đề bảo tồn hệ sinh thái, môi trường.

Ông Nguyễn Anh Đức - Giám đốc Trung tâm hỗ trợ phát triển sông Mê Công (Ủy ban sông Mê Công Việt Nam) cho biết, xét về khía cạnh thủy văn thủy lực, các tài liệu về thủy điện Pắc-Beng do phía Lào cung cấp rất sơ sài, tồn tại nhiều vấn đề, áp dụng quá nhiều theo tiêu chuẩn Trung Quốc tại một vùng mang nhiều nét đặc trưng khác.

Không những vậy, số liệu về bùn cát của dự án cần được so sánh với số liệu của Ủy hội sông Mê Công quốc tế. Dự án cũng thiếu thông tin về lịch vận hành, thay đổi mực nước giờ/ngày, về tương tác của Pắc-Beng với các thủy điện khác đã và đang được xây dựng trên lưu vực sông Mê Công.

Thông tin về công trình thủy điện này cũng thiếu đánh giá tác động xuyên biên giới đến các quốc gia hạ lưu khác; thiếu thông tin tác động xuống hạ lưu công trình; không đánh giá tác động xuyên biên giới của hệ thống công trình thủy điện dòng chính sông Mê Công...

“Thiết kế đập Pắc-Beng sẽ giữ lại hầu hết bùn cát đáy, việc xả phù sa bùn cát chủ yếu nhằm bảo vệ công trình, làm hao hụt lượng lớn tại phía hạ lưu đập nên cần phải xem xét lại” - ông Đức nói.

Trong khi đó, đại diện Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, chủ đầu tư chỉ dùng ngư cụ sơ sài, khảo sát hai thời điểm với số điểm khảo sát không nhiều đã vội vàng kết luận thành phần loài ít nên chưa chính xác, không đủ cơ sở khoa học cho đánh giá tác động và thiết kế các biện pháp giảm thiểu. Chủ đầu tư dự án cũng thừa nhận thủy điện Pắc-Beng sẽ gây tác động lớn đến cá di cư nhưng lại thiết kế đường dẫn cá của đập thủy điện chưa thuận lợi cho việc di chuyển của cá.

Dự án chỉ đề cập giải pháp thả cá hồ chứa mà không quan tâm đến di cư ngược dòng chảy cũng như xuôi xuống hạ lưu. Điều này tiềm ẩn ảnh hưởng lớn, thậm chí làm mất đi một số loài cá quý như cá tra dầu, bông lau, trà sốc...

Theo chuyên gia Nguyễn Thị Phương Lâm, trong số 11 công trình thủy điện của Lào và Campuchia trên dòng Mê Công dự kiến làm thì mỗi công trình có một chủ đầu tư khác nhau làm, mỗi chủ đầu tư lại làm theo các tiêu chuẩn khác nhau, mạnh ai nấy làm, không đồng nhất. Bà Lâm cho rằng cần đặt ra câu chuyện về hậu quả của chuyện này và vai trò của Ủy hội sông Mê Công.

Ông Chu Phạm Ngọc Hiển - Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường kiêm Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam khẳng định, việc càng có nhiều công trình thủy điện được xây dựng phía thượng lưu sông Mê Công sẽ khiến vùng hạ lưu, cụ thể là Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam càng bị gia tăng tác động xấu; kéo theo đó là ảnh hưởng đến đời sống của khoảng 20 triệu dân vùng ở đồng bằng này.

Chung quan điểm, đại diện Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng nguồn lợi thủy sản mang lại từ sông Mê Kông là rất lớn nên việc thay đổi dòng chảy, tác động xấu đến nguồn lợi thủy sản. Có thể nhìn rõ qua vài năm gần đây ở Đồng bằng sông Cửu Long, hệ sinh thái ở miền Tây Nam Bộ, vùng Tứ giác Long Xuyên, Kiên Giang thậm chí còn không có lũ về, ảnh hưởng rất lớn trên phạm vi rộng.

Phù sa, thay đổi dòng chảy, giảm dinh dưỡng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn lợi cá tự nhiên. Vào đầu mùa lũ, cá bắt đầu sinh sản, kết thúc mùa lũ, cá tiếp tục vào chu trình sinh sản tiếp theo nên nếu thay đổi dòng chảy, dinh dưỡng, phù sa... sẽ thay đổi đến nguồn lợi thủy sản.

Còn theo khảo sát, tính toán của nhóm chuyên gia của Ủy ban sông Mê Công, khi cả 3 công trình thuỷ điện Xayaburi, Đôn-Sa-hông, Pắc-Beng hoạt động thì lượng nước tại Tân Châu – Châu Đốc – An Giang ở nước ta giảm tới 13% (thời đoạn 10 ngày), tổng lượng dòng chảy sẽ giảm 6,2%/tháng. Như vậy sẽ tác động rất lớn lên lưu vực sông Cửu Long, hiện tượng xâm nhập mặn trên sông Tiền, sông Hậu sẽ tăng lên, lấn sâu vào từ 2,8-3,8km. Còn nếu xét tác động tổng thể cả chuỗi 11 đập thủy điện thì tổng lượng dòng chảy sẽ giảm hơn 27%/tháng, xâm nhập mặn sẽ vào sâu trên sông Tiền, sông Hậu khoảng từ 10-18km.

“Nếu xét 3 công trình thủy điện Xayaburi, Đôn-Sa-hông, Pắc-Beng hoạt động thì tổng lượng bùn cát đo ở Tân Châu – Châu Đốc – An Giang giảm 5%. Nếu cả chuỗi 11 thủy điện cùng được xây dựng, hoạt động thì tổng lượng phù sa, bùn cát ở Đồng bằng sông Cửu Long mất đến 65% gây tác động rất lớn đến đời sống người dân cũng như nền kinh tế vùng Đồng bằng sông Cửu Long”- đại diện Ủy ban sông Mê Công Việt Nam nhấn mạnh.

Kết thúc hội thảo, lãnh đạo Ủy ban sông Mê Công Việt Nam khẳng định tất cả các ý kiến sẽ được ghi nhận, tổng hợp để trình Chính phủ, Ủy hội sông Mê Công quốc tế trong thời gian tới.

Thế Kha