Khúc rao Sài Gòn!

Đậm đà những âm quê

Người ở xa mới đặt chân Sài Gòn, nghe những tiếng rao cất lên lanh lảnh, chắc không khỏi bỡ ngỡ. Còn tôi, trong những ngày đầu sống ở thành phố này không thể nào nghe nổi người ta muốn rao bán thứ gì.

Dường như để đắt hàng, người bán cố tình tạo ra những khúc rao thật ấn tượng, có khi là những câu thơ ngộ nghĩnh như anh chàng kẹo kéo vẫn thường rao: “Cô nào chồng bỏ chồng chê, ăn cây kẹo kéo chồng mê chồng về” hay “Kẹo kéo ăn béo đỏ da, thuốc tây thuốc ta thua xa kẹo kéo”. Có khi chỉ là một câu rao ngắn mà không gọn bởi cách kéo dài âm tiết ở cuối như: “Bánh mì nóng hổi, vừa thổi vừa ăn đây… ây…!”, có khi đi kèm với tiếng rao lại là loại âm thanh đặc trưng nào đó.

Sáng sớm, nghe tiếng xích xe kéo rè rè, bà con lao động trong những con hẻm nghèo lập tức nhận ra anh bán cháo sườn quen thuộc trước khi anh kịp cất tiếng rao: “Cháo sườn đây!”. Khi cái nắng nóng bắt đầu đổ xuống phố phường, lũ trẻ con khắp ngõ trên xóm dưới lại nao nức đợi tiếng leng keng của chú bán kem với giọng rao hấp dẫn mời chào.

Từ chiều cho đến tối là thời điểm thích hợp cho người bán hàng rong: tiếng kéo xoành xoạch là dấu hiệu của chiếc xe đẩy bán gỏi khô bò, tiếng gõ nhịp lóc cóc là âm thanh của các xe mì hủ tíu bình dân… Cứ thế, tiếng rao của những con người lam lũ, nhọc nhằn vẫn cần mẫn vang lên suốt ngày đêm, vọng khắp các hang cùng ngõ hẻm giữa lòng Sài Gòn, để cho người ở đây mỗi lần đi đâu xa, lại nhớ đến da diết những tiếng rao vừa lạ vừa quen của thành phố mình. Và ngược lại, người xa quê lên Sài Gòn lập nghiệp cũng cảm thấy ấm lòng khi nghe người bán hàng rong cất giọng rao bằng âm điệu của quê mình. Tôi có cô bạn thân người Huế, cứ mỗi chiều lại ra cửa ngóng trông tiếng rao của Hà bán bún bò,cô bảo nghe như thế đỡ nhớ nhà.

Mọi người thường ví von: Sài Gòn là chốn “đất lành chim đậu”. Mà quả thế thật, từ hàng trăm năm trước, vùng đất phì nhiêu này đã đón biết bao lớp người Việt ở ngũ Quảng vào khai hoang lập nghiệp, rồi lần lượt những người chạy nạn trong chiến tranh, và giờ đây khi Sài Gòn phát triển thành trung tâm kinh tế văn hóa lớn nhất cả nước thì dòng người từ các nơi vẫn tiếp tục chảy về. Bởi đất Sài thành là nơi tề tựu của nhiều người tứ xứ nên mỗi tiếng rao cũng mang những âm điệu quê nhà khác nhau.

Người Bến Tre, Tiền Giang, Đồng Tháp, Long An... lên Sài Gòn làm đủ thứ nghề mưu sinh đem theo cả chất giọng rặt Nam bộ của mình: “Xu xoaaa, hột lựuuu, nước dừaaaa đây!”; “Ai giày dép, thau nhôm đồ mủ bể, ve chai, lông dịch (lông vịt), tập cũ sách cũ bánnn hôn?”.

Còn những mệ, những O xứ Quảng khi đến vùng đất Sài Gòn đã gồng gánh trên vai cả những đặc sản quê hương với giọng rao trọ trẹ đặc trưng: “Ai mua bánh bột lọc không?”; “Ai ăn trứng vịt lột không?”; “Bánh ú đây!”.

Dường như trong tiếng rao ấy chứa đựng bao nỗi xót xa, mặc cảm của những con người phải lìa bỏ nơi chôn nhau cắt rốn đi tha phương cầu thực.

Có khi trong những khúc rao, người ta còn kịp nghe được cái chất giọng miền Bắc còn phát âm sai của các cô gái nhà quê: “Có ai bánh lếp, bánh chưng, bánh giầy lào…!” (Có ai bánh nếp, bánh chưng, bánh dày nào!); “Ai cơm zịu, xôi vò không?”.

Làm cho tiếng rao trên đất Sài Gòn thêm phần phong phú, phải kể đến sự góp lời của những người Hoa cư trú trên mảnh đất này. Bởi đó, thỉnh thoảng trong các lời rao lên bổng xuống trầm đủ điệu Nam, Trung, Bắc của người Việt, người thành phố cũng bắt gặp những giọng rao lơ lớ nghe ngồ ngộ: “Dzăng dzàng, dzăng bạc, chồng dzăng bịt dzăng, nhứt dzăng lau dzăng, nhổ dzăng, hỏn lau, lau hỏn lái tèn…” (Răng vàng, răng bạc, trồng răng, bịt răng, nhức răng, đau răng, nhổ răng không đau, đau không lấy tiền). 

Tiếng rao thời… điện hóa 

Ngày nay, người buôn bán ở Sài Gòn “tiết kiệm” tiếng rao khi buôn bán, hay nói đúng hơn là họ nhờ máy rao giùm. Những khúc rao bổng trầm ngân nga nghe như có tình, nghe như có ý ngày xưa được thay thế bằng những câu giới thiệu vô hồn vô cảm vang lên chát chúa từ loa phóng thanh.

Ban đầu, người bán sử dụng một cái cát sét nhỏ chạy bằng ắc quy, mở hết volume, sau là cả một dàn tăng âm với loa thùng, loa nén lưu động. Dường như ai cũng cố làm sao để mọi người chú ý đến mình giữa một rừng âm thanh ồn ào của ô tô, xe máy, tiếng máy mài sắt, tiếng khoan cắt bê tông, tiếng cưa đá…

Cách đây không lâu, người dân thành phố bực mình vì khúc nhạc quảng cáo kem Wall, nghe quen đến nỗi hễ thấy người bán mặc áo vàng, đi kèm với chiếc xe đạp chở thùng kem to tướng là lũ trẻ đã nhạo: “Không có tiền, không có tiền, không có tiền thì không có kem!”. Chẳng biết cả thành phố có hàng trăm hay hàng ngàn chiếc xe kem như thế, chỉ biết rằng nó có mặt và cất tiếng ở mọi lúc mọi nơi bất kể khu bệnh viện, trường học hay giờ nghỉ ngơi.

Không chịu thua anh hàng kem, các mặt hàng khác cũng nhập cuộc bằng hàng loạt câu rao hét inh ỏi từ loa phóng thanh mở hết công suất. Xe bánh mì rao: “Bánh mì Sài Gòn, đặc ruột thơm bơ, một ngàn một ổ”, xe keo dính chuột hét: “Xin trân trọng giới thiệu cùng quý vị, công ty hóa màu vừa cho ra đời một sản phẩm, đó là keo dính chuột. Keo dính chuột không độc hại, không gây ô nhiễm môi trường…”, máy cân đo sức khỏe lớn giọng: “Hoan nghênh đo chiều cao, cân nặng, thử sức kéo…”, còn khi nghe tiếng nhạc đập thùng thình có nghĩa là anh bán dạo băng đĩa nhạc và trăm thứ lỉnh kỉnh khác như lót giày, bơm ga bật lửa, móc chìa khóa… đang quanh quất đâu đó.

Rõ ràng, sự ồn ào của đô thị trong cơ chế thị trường đã len lỏi vào từng ngóc ngách của thành phố. Những tiếng rao nhẹ nhàng, luyến láy ngân nga bỗng trở nên lạc lõng giữa phố phường nhộn nhịp. Nghe đâu, thành phố đang có dự định chấn chỉnh lại các hoạt động quảng cáo, trong đó có việc rao hàng bằng loa phóng thanh. Nhưng biết đến bao giờ, những chiếc loa kia mới được hạ xuống và bao khúc rao đậm đà âm quê mới trở lại làm ấm áp phố phường?

Thạch Yên
Chuyên san Trí Tri số 26