Hoa văn "độc nhất vô nhị" trên 3 khẩu súng được phát hiện từ con tàu cổ

Bảo tàng Hà Tĩnh ở đường Nguyễn Huy Tự (thành phố Hà Tĩnh) đang lưu giữ, bảo quản và trưng bày 3 khẩu súng thần công được đúc từ thời nhà Nguyễn.

Trước đó, tháng 8/2003, nhóm ngư dân xã Cẩm Lĩnh, huyện Cẩm Xuyên và xã Thạch Kim (huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh) trong quá trình khai thác hải sản đã phát hiện một con tàu cổ bị đắm.

Vị trí tàu ở độ sâu 30m, gần đảo Mắt, cách cửa Nhượng ở huyện Cẩm Xuyên khoảng 35 hải lý. Họ đã lặn xuống khám phá con tàu và trục vớt được 3 khẩu súng thần công. Sau đó, cán bộ Bảo tàng Hà Tĩnh tìm cách thu hồi và lưu giữ.

Bảo tàng Hà Tĩnh vào cuộc nghiên cứu và kết quả cho thấy 3 súng thần công này có nhiều điểm chung như mang cùng một tên "Bảo quốc an dân Đại tướng quân" và lần lượt đánh số thứ tự 1, 2 và 3.

Cả 3 hiện vật đều được một nhóm thợ đúc cùng năm Minh Mạng thứ nhất 1820 và có cùng kích thước, hình dáng, hoa văn trang trí. Điểm khác là bài thơ bằng chữ Hán ghi ở mỗi thân súng khác nhau.

Cả 3 khẩu súng đều dài 243cm, đường kính nòng 23cm, đường kính đáy 45cm; trọng lượng mỗi hiện vật nặng hơn 1,2 tấn. Súng có màu nâu xám, hình trụ tròn, thon nhỏ dần về phía miệng.

Ba khẩu súng thần công này có hoa văn dày đặc, đúc nổi rất tinh tế, công phu và được nạm bạc rất cầu kỳ, hiếm thấy ở súng thần công khác đã được phát hiện.

Sau khi được trục vớt lên, 2 khẩu súng bị người dân bóc hết phần nạm bạc có trên súng, hiện vật còn lại vẫn còn một số hoa văn có nạm bạc ở phần đầu, thân và phần chữ Hán.

Các hoa văn trên thân súng thể hiện các đề tài truyền thống như hoa cúc leo, rồng chầu mặt nguyệt, đầu rồng, mây, chấm tròn, đường tròn đồng tâm.

Mỗi khẩu súng thần công đều có một bài thơ bằng chữ Hán, nội dung ở khẩu thứ nhất được tạm dịch như sau: "Minh Mệnh năm đầu tiên/ Gom đồng được vạn cân/ Sai đúc khẩu thần công/ Để đời sau biết rằng/ Chúc mừng vua lên ngôi/ Xua tan những điều xấu/ Truyền lại cho con cháu/ Để đất trời bình yên".

Ở khẩu súng thứ ba, ghi: "Minh Mệnh năm thứ nhất/ Gom đồng được vạn cân/ Sai đúc khẩu thần công/ Để đời sau biết rằng/ Ngăn ngừa sự khinh lờn/ Lấy chính nghĩa thắng tà/ Văn võ đều dụng được/ Chúc mừng vua muôn năm".

Riêng khẩu súng thứ hai, bài thơ đã bị mờ, không thể đọc được.

Hoa văn hình rồng mặt nguyệt bao quanh bài thơ chữ Hán. Rồng có bốn móng, đuôi xoắn cong dữ tợn theo phong cách thời Nguyễn.

Phía trên bài thơ trang trí hình lá bồ đề. Trên hình lá đề có trang trí hoa cúc leo và chấm tròn.

Phía dưới thân 3 khẩu thần công đều có dòng chữ Hán là tên người nhận lệnh vua đúc súng. Dòng chữ này được phiên âm là "Vụ Khố thần Trần Đăng Long phụng chú", tạm dịch: "Thần ở Vụ Khố Trần Đăng Long vâng mệnh đúc".

Giữa thân súng thần công có 2 quai chạm khắc hình rồng và 2 tai tròn làm giá đỡ cho súng.

Theo chị Nguyễn Thị Nhuần, cán bộ Bảo tàng Hà Tĩnh, Minh Mệnh là vị vua thứ hai của nhà Nguyễn có nhiều cải cách sâu rộng về hành chính, bộ máy nhà nước, chú trọng đến phát triển quân đội.

Suốt 20 năm trị vì (1820-1840), vị vua này đã đưa đất nước phát triển về mọi mặt. Sau một năm lên ngôi hoàng đế (1821), vua Minh Mệnh cho đúc 3 khẩu thần công này. "Dựa vào những chi tiết hoa văn trang trí và các bài thơ trên thân súng, có thể lý giải rằng mục đích của việc đúc súng là để chúc mừng vua lên ngôi. Việc này còn để ngăn ngừa sự coi thường, xua tan đi những điều xấu và quan trọng hơn cả là thể hiện sức mạnh quân sự, giữ bình yên cho đất nước", chị Nhuần thuyết minh.

Với những giá trị về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, tháng 12/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định công nhận 3 khẩu súng thần công này là Bảo vật Quốc gia.