Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Sản xuất ít hơn để được nhiều hơn!

Nhân dịp Xuân Quý Mão 2023, phóng viên Báo điện tử Dân trí đã có cuộc trò chuyện với Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Lê Minh Hoan về câu chuyện thay đổi tư duy trong sản xuất nông nghiệp để nông sản Việt Nam bứt phá vươn lên, xâm nhập sâu vào nhiều thị trường khác nhau trên thế giới.

Nông nghiệp vẫn đứng vững, chưa để xảy ra khủng hoảng lương thực

Năm 2022, không riêng gì nông nghiệp mà các ngành khác cũng phải đối mặt với những khó khăn, thách thức rất lớn. Vậy trong bối cảnh khó khăn đó, ngành nông nghiệp đã vượt qua như thế nào, hay nói cách khác là chúng ta đã thay đổi tư duy sản xuất như nào để vừa đảm bảo an ninh lương thực trong nước mà còn xuất khẩu với những con số ấn tượng, thưa Bộ trưởng?

- Năm 2022 có rất nhiều khó khăn như dịch bệnh, đứt gãy chuỗi cung cầu, chi phí logistics và chi phí nguyên liệu đầu vào tăng cao… Tuy nhiên, kết quả đến giờ này mặc dù cũng chưa thực sự như kỳ vọng của ngành nông nghiệp, của doanh nghiệp và của người nông dân, nhưng cũng là một thành quả rất đáng tự hào.

Những thành tựu của ngành nông nghiệp mà chúng ta có thể nhìn ra được đó là thông qua các con số tăng trưởng của ngành hàng thủy sản, trồng trọt… Nhưng có một thành tựu của ngành mà chúng ta chưa nhìn ra đó là sự đánh giá cao của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, của xã hội, về vị thế và vai trò của ngành nông nghiệp.

Ngành nông nghiệp không chỉ đóng góp cho tăng trưởng chung của cả nền kinh tế, mà còn đảm bảo cho các vấn đề an sinh xã hội, điều đó không thể hiện qua các con số.

Thời gian vừa qua, chúng ta đã chứng kiến một số quốc gia bị khủng hoảng lương thực, bị đứt gãy các chuỗi cung ứng. Nhưng ngành nông nghiệp của Việt Nam vẫn đứng vững, vừa đóng góp cho sự tăng trưởng chung của nền kinh tế, vừa đảm bảo an sinh xã hội. Chúng ta chưa để xảy ra về khủng hoảng an ninh lương thực, hiện nhiều quốc gia đang tìm đến Việt Nam để hợp tác về nông nghiệp.

Có được thành tựu trên là nhờ vào ý chí kiên cường của người nông dân Việt Nam, của các doanh nghiệp. Tuy nhiên, một vấn đề rất quan trọng đó là tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp bắt đầu đã bén rễ vào nhận thức xã hội, vào người nông dân, vào các doanh nghiệp.

Nhiều diễn đàn đã tổ chức đi theo xu hướng đó, nghĩa là chúng ta thấy rằng không thể quay lại con đường sản xuất nông nghiệp mà lấy tiêu chí sản lượng làm mục tiêu phấn đấu nữa. Chúng ta đã bắt đầu có tư duy tạo ra nhiều sản phẩm nông sản đa giá trị.

Một yếu tố nữa là vấn đề thị trường, bởi định vị được thị trường còn quan trọng hơn sản xuất. Nếu chúng ta sản xuất mà không có thị trường thì mọi sản xuất của chúng ta đều bị tắc nghẽn.

Vai trò kiến tạo của một nền nông nghiệp, vai trò kiến tạo một không gian thị trường trong năm 2022 được chúng ta thể hiện rõ ràng hơn. Năm 2022 chúng ta mở cửa rất nhiều thị trường, nhiều loại nông sản của Việt Nam đã tiếp cận được thị trường khó tính. Từ đó chúng ta sẽ đa dạng hóa được thị trường cho các mặt hàng nông sản của Việt Nam.

Chúng ta đa dạng hóa được thị trường, điều đó khẳng định rằng chất lượng nông sản Việt Nam đủ đáp ứng các tiêu chí ở những thị trường khó tính nhất.

Những kết quả đạt được là giá trị liên kết giữa nhà nước, thị trường và xã hội; giữa nhà nước với doanh nghiệp nông nghiệp với bà con nông dân, hợp tác xã - đó là những giá trị bao trùm trong năm 2022.

Tại một diễn đàn xúc tiến thương mại với đối tác nước ngoài, Bộ trưởng từng nói, Việt Nam đang triển khai thực hiện Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững, dựa trên ba trụ cột: "Nông nghiệp sinh thái - Nông thôn hiện đại - Nông dân văn minh". "Less is more" - "ít hơn để được nhiều hơn". Vậy Bộ trưởng có thể nói rõ hơn về thông điệp này?

- Đó là xu thế của nền kinh tế thế giới chứ không riêng trong lĩnh vực nông nghiệp, thuật ngữ của họ "Less is more" - "ít hơn để được nhiều hơn". Ở các nước phát triển, thì mọi vấn đề trong sản xuất nông nghiệp đều được áp dụng khoa học kỹ thuật vào giải quyết trong nhiều các công đoạn.

Ở Việt Nam hiện nay cũng đã xuất hiện nhiều mô hình áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp theo hướng sinh thái, hiện đại và rất văn minh.

Tôi lấy ví dụ, trong bối cảnh chuỗi cung ứng một số loại hàng hóa bị đứt gãy do chiến sự Ukraine - Nga nổ ra, khiến giá cả vật tư đầu vào cho nông nghiệp tăng cao như phân bón, thì người nông dân ở Tây Nguyên đã tận dụng các phế phẩm nông nghiệp và sử dụng chế phẩm sinh học để ủ, tạo ra phân bón.

Cách làm trên đã giảm được chi phí đầu vào, bảo vệ môi trường, tạo ra các sản phẩm nông sản hữu cơ có giá trị cao. Tức là chi phí sản xuất thấp, sản lượng sẽ thấp hơn so với sử dụng phân bón vô cơ, nhưng chúng ta đã tạo ra những sản phẩm nông sản hữu cơ an toàn, có giá trị cao và bán được giá cao hơn. Điều này hoàn toàn đúng với thuật ngữ sản xuất nông nghiệp hiện đại là "Less is more" - "ít hơn để được nhiều hơn".

Mô hình nông nghiệp sinh thái ở Tây Nguyên chỉ là một ví dụ, hiện nay nhiều địa phương đã triển khai cách làm này và mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Chúng ta không "mặc đồng phục" cho tất cả sản phẩm nông sản

Vậy theo Bộ trưởng đâu là nền tảng quan trọng để ngành nông nghiệp tiếp tục gặt hái được thành tựu trong bối cảnh năm 2023, khi thế giới vẫn còn nhiều biến động và khó khăn?

- Khó khăn, thách thức luôn bám theo nền nông nghiệp, bởi nông nghiệp rất dễ bị tổn thương. Tôi lấy ví dụ, đầu vụ chúng ta xuống giống đối với hạt lúa là 3 tháng, 6 tháng đối với cây trồng, một năm với vật nuôi; khi kết thúc chu trình sinh trưởng này chúng ta phải thu hoạch và bán, lúc đó giá cao hay thấp đành chịu.

Do đó, chúng ta phải thay đổi tư duy, tổ chức lại sản xuất theo mô hình liên kết chuỗi từ người nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp và nhà nước. Khi hình thành các chuỗi liên kết như vậy chúng ta sẽ có nhiều thông tin về thị trường hơn, đưa ra các quyết định sản xuất hiệu quả hơn.

Hàng năm chúng ta hay tổng kết, báo cáo con số tăng trưởng của một ngành hàng nào đó trong lĩnh vực nông nghiệp, ví dụ như sầu riêng năm vừa rồi xuất khẩu đạt giá trị được bao nhiêu USD. Con số tăng trưởng là quan trọng, nhưng cái quan trọng nhất là cần xem chúng ta tổ chức vận hành ngành hàng đó như thế nào, có bền vững không, hay năm nay tăng trưởng, sang năm lại đi xuống.

Thị trường rất khốc liệt, không phải một người bán một người mua, mà trăm người bán, vạn người mua. Chúng ta xuất khẩu được sầu riêng sang Trung Quốc, thì Thái Lan, Malaysia,… họ cũng xuất sang đó được. Nhưng nếu chúng ta tổ chức vận hành sản xuất ngành hàng sầu riêng theo chuỗi liên kết, chuẩn hóa từ khâu sản xuất, thu hoạch, bảo quản và chế biến sâu thì mặt hàng này sẽ bền vững không chỉ ở thị trường Trung Quốc mà còn xâm nhập vào nhiều thị trường các nước khác nữa.

Chúng ta hiểu rằng, đôi khi không phải sản xuất hàng hóa ra là đến được thị trường ngay được. Do đó, khi làm theo mô hình chuỗi thì doanh nghiệp sẽ có các kho bảo quản, không chỉ xuất khẩu sản phẩm ở dạng thô mà còn chế biến sâu thành nhiều mặt hàng khác, vì vậy chúng ta mới đối phó được sức ép mùa vụ.

Hiện nay Bộ NN&PTNT đang cùng với các địa phương hình thành 6 vùng nguyên liệu. Trong đó, ĐBSCL là lúa gạo, Tây Nguyên là cà phê và cây ăn trái,… Trong 6 vùng nguyên liệu đều tổ chức vận hành theo mô hình liên kết chuỗi.

Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao sẽ làm công việc tìm kiếm thị trường, bởi thị trường là vô cùng quan trọng. Hiện nay chúng ta đã bắt đầu thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp rồi. Chúng ta dần phải loại bỏ tư duy là có thể sản xuất được cái gì mà cần có tư duy là sản xuất cái gì thị trường cần.

Chúng ta không "mặc đồng phục" cho tất cả sản phẩm nông sản, bởi mỗi thị trường có tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng, chúng ta phải tuân thủ để sản xuất đáp ứng cho từng thị trường khác nhau.

Khi tham gia liên kết chuỗi, nhà nước không chỉ hỗ trợ về thị trường mà còn góp phần nâng cao chuỗi giá trị sản xuất. Nhà nước sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã xây dựng các nhà máy chế biến sâu, từ đó tạo ra nhiều sản phẩm có giá trị hơn. Chỉ có như vậy chúng ta mới phát triển bền vững, chống chịu được với sức ép mùa vụ, rủi ro thị trường.

Sẽ xây dựng thành công một nền nông nghiệp trách nhiệm, bền vững

Bước sang năm 2023, Bộ trưởng có gửi gắm thông điệp gì tới các doanh nghiệp cũng như người nông dân sản xuất để có thể đạt được kết quả tốt hơn, cũng như là chuyển đổi ngành nông nghiệp hài hòa, bền vững, đa giá trị như tinh thần của Nghị quyết 19 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045?.

- Tôi muốn nói một điều rằng, với những gì đạt được trong năm 2022 là những tín hiệu rất vui, mặc dù ở những tháng cuối năm bắt đầu nảy sinh những khó khăn, nhưng chúng ta phải tư duy lúc nào cũng sẽ là khó khăn. Theo nhiều chuyên gia quốc tế đã nói, năm 2023 có thể còn khó khăn hơn nữa, bởi lạm phát toàn cầu bắt đầu thẩm thấu, lan tỏa đến đất nước có thể độ trễ trước đó, sức ép lãi suất ngân hàng…

Khi thế giới thay đổi, chúng ta không thể bắt thế giới đứng im được, giống như chúng ta hoạch định một chiến lược, chúng ta phải có kế hoạch để chủ động thích ứng. Tuy nhiên, những khó khăn khách quan nói trên không khó khăn bằng những quy chuẩn của thị trường ngày càng khắt khe hơn nữa. Tôi lấy ví dụ các chuẩn mực ở thị trường châu Âu, như là thị trường Hoa Kỳ, kể cả thị trường Nhật Bản,… đã bắt phải truy xuất nguồn gốc.

Tuy nhiên, tôi tin tưởng rằng với quyết tâm của cả hệ thống chính trị, của doanh nghiệp, của người nông dân, chúng ta sẽ xây dựng thành công một nền nông nghiệp trách nhiệm, bền vững, tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, vào hệ thống lương thực thực phẩm toàn cầu.

Xin cảm ơn Bộ trưởng về cuộc trò chuyện này!