Biệt thự “Tây” ở ngôi làng 1.000 tuổi

Toà nhà “chọc trời” giữa triền đê sông Hồng

Nét trầm mặc của ngôi nhà cổ

Người dân làng Bát Tràng bây giờ vẫn còn lưu truyền cho con cháu câu chuyện về cụ Lý Bá xưa kỳ công dựng ngôi nhà có kết cấu cốt thép đầu tiên. Ngôi nhà ấy được dân làng quen miệng gọi là “nhà Tây”. “nhà Tây” bây giờ vẫn có hậu duệ của cụ Lý Bá sinh sống và gìn giữ. Mặt chính của ngôi biệt thự vốn xưa kia được cụ Lý dùng làm phòng khách, nay còn cháu nội cụ Lý là ông Lê Hồng Đức sinh sống.

Một góc sân ngôi biệt thự 120 năm tuổi ở Bát Tràng

Ngày ấy, việc gia đình cụ Lý Bá xây ngôi nhà tầng đầu tiên theo kiến trúc Pháp đã trở thành sự kiện của khắp vùng Đồng bằng bên triền đên sông Hồng. Vật liệu xây dựng quan trọng để có thể làm được biệt thự tầng là thép không có nên cụ Lý phải cất công đặt hàng từ tận bên Pháp đưa về. “Bố tôi bảo chỉ riêng tiền để mua thép từ Pháp hồi ấy đã nhiều vô kể, đó là đống tài sản trong mơ của rất nhiều người dân thời bấy giờ”, ông Đức nhớ lại.

Hàng năm trời kỳ công, hàng trăm người thợ cần mẫn đêm ngày, cuối cùng ngôi biệt thự hai tầng mới hoàn thành.

Vẫn nguyên vẹn sau 120 năm...

Có lẽ, hiếm có ngôi nhà cổ nào lại được giữ gìn nguyên vẹn như ngôi “nhà Tây” ở Bát Tràng. Trong khi rất nhiều những ngôi nhà cổ được xây dựng cùng thời, hoặc thậm chí là nhiều năm sau “nhà Tây”, đến nay đã xuống cấp nghiêm trọng, biến dạng thì ngôi nhà của cụ Lý vẫn vững chắc và kiên cố.

Biệt thự “Tây” này còn đặc biệt ở chỗ mùa đông ấm mà mùa hè mát. Giữa những ngày hè oi ả, nhiệt độ ngoài trời dù lên tới 37-38^oC nhưng vừa bước chân vào nhà đã cảm thấy một luồng gió mát rượi thổi đến. Bà Lâm cho hay: “Trong mùa hè nóng nực như năm ngoái, nhà tôi cũng không bao giờ cần đến điều hoà, chỉ có cái quạt bật số nhỏ. Có lẽ do tường được làm rất dày, thiết kế có lối thông hơi tốt nên mới được như vậy. Ngôi nhà này cũng không hề có dầm như các ngôi nhà xây bê tông chồng tầng buộc phải có. Vậy mà nhà vẫn chắc chắn dù đã qua hơn một thế kỷ sử dụng”.

Người cháu nội của cụ Lý Bá, ông Hồng Đức còn cho biết, loại gạch để xây ngôi nhà hoàn toàn là loại gạch Bát Tràng, do chính những người thợ cả trong các lò gốm của gia đình làm nên. Cột kèo được làm theo kiểu Mộng Thắt, tường xây bằng gạch Bát Tràng với vữa được làm từ vôi, mật và muối. Nền nhà lát bằng gạch Bát Tràng 7 Lửa. Vì thế, ngôi nhà không chỉ mát về mùa hè, ấm trong mùa đông mà còn cách ly rất hữu hiệu với tiếng ồn, khói bụi.

Loại gạch xây “nhà Tây” được sản xuất theo lối thủ công, các nguồn nguyên liệu tạo cốt gốm và việc tạo dáng đều làm bằng tay trên bàn xoay nên cốt đầy, chắc và nặng; đặc biệt lớp men trắng thường ngả mầu ngà. Ngày ấy, để có đủ gạch cho công trình đồ sộ nhà cụ Lý, những người thợ đã phải làm việc cần mẫn đêm ngày. Sản phẩm mộc sau quá trình gia công bằng tay hoàn chỉnh được các tốp thợ khẩn trương đem vào lò nung. Loại lò dùng để nung gạch cho nhà cụ Lý hồi đó là lò bầu (lò rồng), một trong 3 loại lò cổ nhất ở Bát Tràng.

Có lẽ, không chỉ bởi được xây từ một khoản tiền kếch xù mà còn chính bởi sự cầu kỳ, cẩn trọng ở từng công đoạn, sự am hiểu về kiến trúc, thiết kế của gia đình cụ Lý Bá đã khiến “nhà Tây” trở thành công trình độc đáo có một không hai ở làng Việt cổ ngày ấy và cả bây giờ.

Hạnh Vân