Ai có quyền cho phép điều tra công dân bằng nghe trộm điện thoại, lén ghi hình?

Luật hóa biện pháp đọc trộm thư, nghe lén điện thoại?

Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi dành hẳn một chương (Chương 19) quy định về biện pháp điều tra đặc biệt. Trình UB Thường vụ xem xét nội dung này, Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, hầu hết ý kiến trong cơ quan soạn thảo cho rằng, việc luật hóa các biện pháp điều tra đặc biệt trong dự thảo Bộ luật là cần thiết, tạo cơ sở pháp lý để thực thi các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn đấu tranh chống tội phạm hiện nay, mở rộng nguồn chứng cứ có giá trị trực tiếp chứng minh tội phạm.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến đề nghị cân nhắc kỹ lưỡng việc luật hóa các biện pháp này vì đây là vấn đề rất nhạy cảm.

Cân nhắc các ý kiến, cơ quan soạn thảo thể hiện dự thảo Bộ luật sửa đổi theo ý kiến của đa số.

Đồng thời, để phát huy hiệu quả của biện pháp điều tra đặc biệt trong đấu tranh chống tội phạm, ông Nguyễn Hòa Bình nêu quan điểm chỉ quy định căn cứ, thẩm quyền, thời hạn áp dụng và việc công nhận là chứng cứ đối với các kết quả có được do việc áp dụng biện pháp này. Những nội dung cụ thể thuộc về thủ tục và tác nghiệp sẽ do văn bản dưới luật quy định.

Nêu những hướng lập luận khác, cơ quan thẩm tra dự án luật (UB Tư pháp) nhận định, điều tra đặc biệt là vấn đề rất phức tạp liên quan đến an ninh, trật tự, đến bí mật điều tra khám phá vụ án, đến quyền con người, quyền công dân, nhưng cần phân biệt rõ biện pháp điều tra đặc biệt với tư cách biện pháp điều tra tố tụng công khai là khác với các biện pháp nghiệp vụ trinh sát, an ninh, tình báo.

Một số luật đã ghi nhận biện pháp điều tra đặc biệt nên để cụ thể hóa yêu cầu của Hiến pháp năm 2013 “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật…”, bảo đảm thực thi các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và cũng là để mở rộng nguồn chứng cứ vụ án, thì việc ghi nhận trong Bộ luật tố tụng hình sự một số biện pháp điều tra đặc biệt ảnh hưởng đến quyền con người, quyền công dân là cần thiết.

UB Tư pháp chỉ ra một số nội dung dự thảo quy định chưa chặt chẽ và yêu cầu cân nhắc thu hẹp phạm vi áp dụng là chỉ đối với một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thuộc loại tội xâm phạm an ninh quốc gia, ma túy, tội khủng bố, rửa tiền và tội phạm về tham nhũng.

Về thời điểm áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt ngay từ khi kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm như dự thảo đưa ra, cơ quan thẩm tra cho là chưa chặt chẽ, đề nghị cân nhắc để xác định thời điểm áp dụng hợp lý như khi đã xác định được đối tượng nghi vấn, hoặc kể từ khi khởi tố bị can, tránh lạm dụng, áp dụng tràn lan.

Quan điểm UB Tư pháp đưa ra là khi quy định những biện pháp điều tra trực tiếp hạn chế quyền con người, quyền công dân thì phải ghi rõ trong BLTTHS, không để văn bản dưới luật quy định. Cơ quan thẩm tra cũng yêu cầu cơ quan soạn thảo trả lời các câu hỏi, biện pháp đặc biệt được áp dụng với ai? Thời hạn áp dụng bao lâu? Người ra quyết định áp dụng và người có thẩm quyền phê chuẩn quyết định áp dụng?

Tán thành những phân tích của UB Tư pháp, Phó Chánh án TAND tối cao Nguyễn Sơn cho rằng phải xác định cụ thể cơ quan có thẩm quyền cho phép áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt (như đọc trộm thư, mail, nghe lén, ghi âm điện thoại, bí mật ghi hình…).

Cùng quan điểm này, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Ksor Phước dẫn chứng bài học từ việc Quốc hội khóa 8 xây dựng pháp lệnh về tình báo. Nghị định hướng dẫn thực hiện được ban hành sau đó nhưng giá trị pháp lý không đảm bảo như luật, việc áp dụng dẫn đến một số sai phạm, gây nhiều vấn đề bất ổn trong nội bộ. Từ đó, ông Phước cho rằng, Hiến pháp mới đã quy định rõ ràng về quyền tự do, bí mật cá nhân… thì trường hợp công dân có bị hạn chế, xâm phạm những quyền này cũng phải do luật định chứ không thể để ở pháp lệnh, nghị định…

Ngoài ra, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc đặt vấn đề, cần có cơ quan quyền lực nhà nước giám sát việc thực hiện điều này. “Việc khởi tố, bắt người cũng cần phải được VKS hoặc toà án chuẩn y mới được thực hiện. Vậy vì sao khi áp dụng các biện pháp đặc biệt lại không cần thực hiện quy trình này trong khi đó cũng là những việc xâm phạm rất nghiêm trọng quyền tự do của con người?” – ông Phước đặt câu hỏi.

Chủ nhiệm UB Pháp luật Phan Trung Lý “phê” Chương 19 của dự thảo Bộ luật sửa đổi quy định về các biện pháp điều tra đặc biệt nêu ra 5 vấn đề nhưng quan trọng nhất là quy định biện pháp đặc biệt là biện pháp gì, trường hợp nào áp dụng thì lại không thể hiện. Ông Lý cũng thống nhất quan điểm, các biện pháp điều tra đặc biệt nếu áp dụng cũng cần được quy định trong luật.

Thượng tướng Lê Quý Vương – Thứ trưởng Bộ Công an nêu rõ quan điểm không đồng tình có 1 chương riêng về biện pháp điều tra đặc biệt để trong Bộ luật tố tụng hình sự vì bản thân ông cũng chưa hiểu khái niệm này hàm ý chỉ biện pháp gì.

“Cần phân biệt 2 nội dung biện pháp điều tra tố tụng và biện pháp trinh sát của lực lượng công an. Mà nói về trinh sát, đây là hoạt động bí mật nên luật hóa cũng không để làm gì, luật hóa cũng khó vì vướng yêu cầu đảm bảo bí mật. Còn nói các biện pháp này là giống biện pháp trinh sát thì tôi chưa hiểu nó đặc biệt thế nào vì chúng tôi vẫn làm lâu nay. Chúng tôi chỉ phân biệt 2 loại chứng cứ là chứng cứ điện tử và chứng cứ nghe được, nhìn được. Và những thông tin kiểu nghe trộm, lén ghi hình… cũng chỉ phát huy tác dụng trong hoạt động trinh sát chứ khi đã khởi tố vụ án, bắt tạm giam bị can, bị cáo thì khi đó ở trại rồi, có được sử dụng điện thoại đâu mà tổ chức nghe trộm?” – tướng Vương nói thẳng.

Góp ý nội dung này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nêu nguyên tắc, gọi là đặc biệt hay bí mật, áp dụng khi trinh sát hay điều tra, thu thập chứng cứ hay tiến hành tố tụng mà xâm phạm đến quyền con người đều phải quy định trong luật.

“Có thể việc tổ chức nghe lén, quay lén không quy định chi tiết trong luật nhưng trường hợp nào được áp dụng, áp dụng biện pháp gì, ai có thẩm quyền cho phép áp dụng thì phải ghi cụ thể, phải quy định rõ ràng là việc áp dụng phải được VKS phê chuẩn” – Chủ tịch Quốc hội quán triệt.

P.Thảo