98 thanh niên tử nạn trên công trường thủy lợi: 40 năm nỗi đau còn mãi!

Ngày định mệnh

Đã 40 trôi qua nhưng cảnh tượng đổ sập công trường cải tạo cống Hiệp Hòa (Hòa Sơn, Đô Lương, Nghệ An) như vẫn luôn in trong tâm trí của ông Nguyễn Cảnh Mai.

Ông kể: “Lúc đó, tôi nguyên là xã đội trưởng xã Hòa Sơn, huyện Đô Lương. Vào gần giờ ăn cơm trưa tôi đang ở trong nhà thì nghe một tiếng đổ rầm rầm, sau khi chạy ra thì thấy, một cảnh tượng chưa từng thấy ập vào mắt mọi người chứng kiến. Những tiếng la hét, khóc than… xung quanh công trường tạo nên một không khí tang thương phủ đầy công trường”.

“Sau khi tai nạn xảy ra, cả công trường nhuốm một màu tang thương. Một khối đất đá sập xuống vùi lấp tất cả những thanh niên đang làm việc dưới cống. Tiếng bạn khóc bạn, cả công trường toán loạn lên. Sau đó, tất cả các lực lượng được huy động đào bới, sau 3 ngày mới tìm được thi thể cuối cùng, khiến tất cả đều không thể cầm lòng” - ông Mai chia sẻ thêm.

Ông Phan Văn Ngọc – nguyên Phó Bí thư đoàn xã Hòa Sơn kể lại: “Khi nhận được thông tin, tôi và anh em đã tức tốc có mặt tại hiện trường để giúp đưa các thi thể lên bờ. 98 thi thể hầu như vùi lấp hoàn toàn, có thi thể chỉ còn lộ phần đầu và khuôn mặt, có thi thể miệng đang ăn dở bánh mì, tay đang cầm cuốc, xẻng… Đau thương lắm chú ơi!”.

“Trong 98 người bị tử nạn thì có đến 70% là chị em phụ nữ, một cảnh tượng ớn lạnh trong tâm tôi cho đến bây giờ”, ông Ngọc nhớ lại.

Ông Phan Văn Hợi - nguyên Phó Bí thư huyện đoàn, Tổng đội trưởng Tổng đội Thanh niên tình nguyện xây dựng quê hương huyện Thanh Chương (gọi tắt là Tổng đội Thanh Chương), vẫn còn nhớ như in thời khắc đau thương đó. Ông cho biết, ngày đó, đất nước vừa thống nhất, phong trào 3 sẵn sàng ở thời chiến chuyển sang phong trào xây dựng quê hương đất nước. Tỉnh có chủ trương huy động lực lượng thanh niên tình nguyện tham gia đào đắp kênh mương, hoàn chỉnh hệ thống thủy nông.

Ngày 26/3/1976, Tổng đội Thanh Chương ra đời với khoảng 2.200 đoàn viên thanh niên (còn gọi là lực lượng 202). Sau khi hoàn thành một số công trình, Tổng đội Thanh Chương được điều lên Đô Lương tham gia vào việc cải tạo lại cống Hiệp Hòa.

Cống Hiệp Hòa nằm trên hệ thống nông giang dẫn nước từ Bara Đô Lương tưới tiêu cho cánh đồng các huyện Đô Lương - Diễn Châu - Yên Thành - Quỳnh Lưu. Lúc bấy giờ cống này có 3 ống dài khoảng 50m, được san phẳng có đường phía trên để qua lại.

Vì xây dựng từ thời Pháp thuộc nên đường dẫn nước của nó đã bị hạn chế, buộc phải mở rộng nhằm tăng lưu lượng nước chảy. Đúng 11 giờ 55’ ngày 3/1/1978 (tức ngày 24/11 Đinh Tỵ), khi toàn bộ công trường đang chuẩn bị đến giờ nghỉ ca, thì hàng ngàn mét khối đất đá được đổ tạm trên mái núi đã đổ ập xuống, 98 thanh niên đã bị vùi lấp hoàn toàn, 132 người khác bị thương”.

“Đây có lẽ khoảnh khắc đau đớn nhất trong cuộc đời của tôi từng biết. Chúng tôi làm việc bằng tất cả niềm hăng say, công trường lúc nào cũng rộn tiếng ca, tiếng hò khoan xốc dậy tinh thần. 80% công việc đã được hoàn thành, những hàng dài thanh niên đang chuyền những khối đất đá cuối cùng từ dưới lòng kênh lên phía trên. Có những tổ đã xong việc còn nán lại chờ tổ bạn. Bữa trưa bằng miếng bánh mì vắt được đưa đến chân công trường chỉ vừa kịp cắn dở. Thế mà…”, ông Hợi nghẹn ngào.

Được biết, trong số 98 chàng trai, cô gái tử nạn ngày đó, có đến 94 người thuộc Tổng đội Thanh Chương, nhiều nhất là người của xã Cát Văn có 37 người chết; Phong Thịnh 18 người; Thanh Liên 11 người…, tất cả đều còn rất trẻ, có người vừa nhận giấy báo trúng tuyển đại học, có người vừa mới ăn hỏi, chuẩn bị đi lấy chồng nên ra công trường chia vui, tạm biệt anh em, bạn bè lần cuối, thì gặp nạn.

Nỗi đau thương tột cùng

Ngày 24/11 âm lịch vẫn được coi như một ngày giỗ chung của nhiều gia đình.

“Lúc đó tôi đang nhỏ nhưng vẫn nhớ hình ảnh những đoàn người đưa tiễn thi thể của người thân nối nhau đi lặng lẽ giữa cái rét cắt da chiều cuối năm Đinh Tỵ về tại nhà văn hóa của xóm”, ông Bùi Gia Hảo – Chủ tịch UBND xã Cát Văn, huyện Thanh Chương nhớ lại.

“Ngày đó, Cát Văn là xã bị thiệt hại nặng nề nhất có đến 38 người chết. Thi thể sau đó được đưa vào một nghĩa trang chung để chôn cất, trước nỗi đau thương quá lớn, ngay tết năm đó, cả làng không ai đốt pháo. Chính quyền địa phương lúc đó cũng nghĩ nhà nước sẽ phong tặng liệt sĩ cho những người đã ngã xuống nhưng chờ mãi vẫn không không thực hiện được nên các gia đình đã chuyển về nghĩa trang riêng cả”, ông Hảo chia sẻ.

Trong hành trình tìm lại những ký ức về sự kiện Hiệp Hòa, chúng tôi ghé thăm xã Thanh Liên, huyện Thanh Chương. Tại đây hài cốt của những người tử nạn tại cống Hiệp Hòa đã được quy tập về một nghĩa trang riêng nằm bên cạnh đập Cao Điền và hằng ngày vẫn được các em học sinh Trường Tiểu học Thanh Liên chăm sóc. Vẻn vẹn hai chữ “Ghi công” trên nghĩa trang là niềm an ủi nhỏ nhoi đối với vong linh của những người đã khuất.

Được biết, thân sinh 98 thanh niên tử nạn tại cống Hiệp Hòa năm 1978 nay được hưởng trợ cấp 540.000 đồng/tháng. Những cống hiến, hy sinh của họ có xứng đáng hơn thế hay không?

Hiện nay, tại khu vực cống Hiệp Hòa, những dấu tích về vụ tai nạn vẫn còn đó, 3 ống cống dài đã bị sập một nửa vẫn hàng ngày chuyển nước về xuôi tưới tốt cho hàng ngàn ha lúa ở các huyện Diễn Châu, Yên Thành, Quỳnh Lưu. 98 con người đánh đổi cho một khúc kênh được khơi dòng thực sự là một cái giá quá đắt. Thế nhưng bên công trình lịch sử này, một tấm bia ghi công, ghi danh những người đã ngã xuống vẫn chưa có. Bên mép núi, nơi xảy ra vụ tai nạn, một chiếc am nhỏ do các cán bộ thủy lợi dựng lên, nằm lẻ loi...

Nguyễn Duy - Nguyễn Tú