20 năm “tắc” hướng tìm vật liệu thay thế tấm lợp fibro - ximăng

Mới 3 trường hợp xác định bụi phổi amiăng

Nhiều báo cáo gần đây dẫn nhận định của Tổ chức Y tế thế giới cho rằng mỗi năm có 107.000 người chết do amiăng trắng. Tuy nhiên, thực tế tài liệu gốc của nghiên cứu này thể hiện, con số thống kê là kiểm tra rủi ro của tất cả các dạng sợi amiăng, trong đó có cả amiăng trắng và amiăng màu (xanh và nâu). Điều đáng lưu ý, các nhà nghiên cứu khẳng định, hiện amiăng nâu và xanh đã bị cấm sử dụng hoàn toàn dưới mọi hình thức trên toàn thế giới. Còn amiăng trắng vẫn được sử dụng nhiều trong các ngành công nghiệp, dưới sự kiểm soát chặt chẽ và các nghiên cứu khoa học không tìm thấy bằng chứng bệnh tật do amiăng trắng gây ra.

Những bệnh nhân mắc bệnh bụi phổi được phát hiện ngày nay cũng chính là kết quả của việc tiếp xúc với amiăng xanh và nâu từ 20-40 năm trước.

Hiện việc sản xuất tấm fibro ximăng và ống nước fibro ximăng chỉ chứa một lượng rất nhỏ sợi amiăng trắng (từ 8-10%); trong đó tỷ lệ các loại vật liệu thô khác được sử dụng là ximăng 55%, tro bụi than thiên nhiên 35%.

Tại hội thảo khoa học quốc tế do Bộ Xây dựng, Bộ KH-CN, UB Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội phối hợp tổ chức mới đây, GS. Somchai Bovornkitti (Học viện Khoa học, Viện Hoàng gia, Bangkok, Thái Lan) cho biết, Thái Lan đã sử dụng amiăng từ 70 năm nay và khoảng 30 năm trở lại đây thì dùng amiăng trắng, thậm chí còn dùng để làm ống dẫn nước.

Trước thông tin amiăng trắng có thể gây hại đến sức khỏe con người, Thái Lan đã tiến hành kiểm tra mẫu bệnh và thấy nguyên nhân của các bệnh này không liên quan đến amiăng trắng nên vẫn cho phép sử dụng sản phẩm này.

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền, Cục quản lý môi trường (Bộ Y tế) cho rằng, amiăng trắng là một trong những chất gây ung thư nghề nghiệp cao, có thời gian ủ bệnh kéo dài 40 năm. Với dẫn chứng về 54 nước đã cấm sử dụng amiăng, Bộ Y tế đề nghị cấm sử dụng amiăng trắng trong sản xuất tấm lợp fibro-ximăng.

Tuy nhiên, mặc dù bệnh bụi phổi amiăng được công nhận là bệnh nghề nghiệp được đền bù ở Việt Nam từ năm 1976 nhưng tới năm 2008 mới giám định và đền bù được 3 trường hợp.

Loay hoay tìm sản phẩm thay thế

Chính phủ Việt Nam cũng có nhiều định hướng về quy hoạch sản xuất với loại vật liệu này. Năm 2001, Chính phủ có Quyết định 115 có nội dung định ấn định ngừng sử dụng amiăng vào năm 2004 nhưng đến 2004, Quyết định 133 sau đó phân định rõ cấm sử dụng amiăng màu, sử dụng có kiểm soát amiăng trắng, không đầu tư mới, không mở rộng. Năm nay, Quyết định 1469 vể quy hoạch tổng thể phát triển vật liệu xây dựng đến 2020 tầm nhìn 2030, Chính phủ xác định, năm 2020 sản xuất 106 triệu m2 tấm hợp fibro-ximăng, không mở rộng nhà máy sản xuất tấm lợp loại này và tiến tới ngừng sử dụng amiăng trắng.

Chính phủ cũng đã giao Bộ KH-CN tiến hành nghiên cứu và đưa ra các giải pháp sử dụng sợi thay thế. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu sau gần 20 năm qua cho thấy, sản phẩm thay thế không đạt được kỳ vọng do có tuổi thọ thấp, chi phí cao, không phù hợp với môi trường khí hậu ở Việt Nam và nhu cầu sử dụng của người tiêu dùng.

Trong khi đó, tấm lợp fibro-xi măng hiện đáp ứng 62% nhu cầu của người dân hàng năm, tạo ra công việc cho 5.000 người. Loại tấm lợp này không chỉ bền với các điều kiện thời tiết khắt nghiệt mà với giá thành thấp, đây là mặt hàng phù hợp cho người nghèo và người dân vùng thường xuyên gặp thiên tai. Các loại vật liệu sử dụng sợi thay thế đắt hơn 30% có thể là một vấn đề với những người dân thu nhập thấp.

Ngoài ra, yếu tố công nghệ cũng là một trong những vướng mắc của các sản phẩm thay thế, ngoài làm tấm lợp thì còn cả trong những ứng dụng đặc biệt để sản xuất phanh xe hạng nặng (xe tải, tàu hỏa), hệ thông cách điện của ngành công nghiệp hàng không. Theo đó, tính đến thời điểm này, không sản phẩm thay thế nào mang lại hiệu quả và độ an toàn cao như sợi amiăng trắng.

Ở góc độ tiếp cận khác, ủy viên thường trực UB Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Hồng Tịnh, đặt vấn đề, việc cấm hay không với bất cứ lĩnh vực sản xuất, kinh doanh nào phải dựa trên Hiến pháp và Luật Doanh nghiệp, phải có nghiên cứu cụ thể và quan trọng nhất vẫn là số liệu và dẫn chứng khoa học.

Luật Doanh nghiệp sửa đổi vừa được Quốc hội thông qua và chỉ nêu 6 loại hình kinh doanh bị cấm. Do đó, nếu chưa làm rõ ràng được amiăng trắng gây tổn hại đến sức khỏe con người và chưa cấm sản xuất thì doanh nghiệp vẫn được làm.

Chính phủ có trách nhiệm đảm bảo và ưu tiên tạo môi trường sống trong lành cho người dân, tuy nhiên, trên thực tế, còn nhiều thứ cũng rất độc hại khác mà chưa được nghiên cứu, phát hiện. Bởi vậy, khuyến cáo cũng là giải pháp còn đi đến cấm hoàn toàn thì chưa có chứng cứ khoa học.

P.Thảo