Nhiều phát hiện khảo cổ học lớn tại Việt Nam được công bố

Sự kiện lớn nhất của giới khảo cổ học thế giới

Hội Tiền sử Ấn Độ - Thái Bình Dương (IPPA) là cơ quan cao nhất về di sản khảo cổ và khảo cổ học của khu vực. Hội hoạt động vì mục tiêu thúc đẩy hợp tác trong nghiên cứu về thời tiền sử Đông Á và khu vực Thái Bình Dương, duy trì trao đổi học thuật và duy trì các tiêu chuẩn đạo đức trong nghiên cứu tiền sử. IPPA tổ chức hội nghị quốc tế 4 năm một lần. Mỗi kỳ đại hội được coi là hoạt động lớn nhất trên thế giới dành riêng cho khảo cổ học ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Đồng thời, là diễn đàn khoa học lớn nhất và quan trọng nhất của giới khảo cổ học trên toàn thế giới.

Đại hội lần thứ 21 lần này tập trung hơn 700 nhà nghiên cứu và sinh viên sau đại học từ hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ tham dự trong 50 tiểu ban khác nhau với trên 500 báo cáo. GS.TS. Ian Lilley, Tổng Thư ký IPPA nhấn mạnh sau gần 10 năm Đại hội lần thứ 2 tổ chức lại ở Việt Nam là điều rất hiếm có đối với nhiều quốc gia khác.

Theo GS.TS. Phạm Văn Đức - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, ngoài những vấn đề khảo cổ học truyền thống, Đại hội có sự tham gia của rất nhiều các nhà nghiên cứu trẻ với các báo cáo hết sức cụ thể, kết quả của những nghiên cứu từ các phòng thí nghiệm như thức ăn trong khảo cổ học, tôn giáo nguyên thủy, các vấn đề về AND cổ, ứng dụng viễn thám…

Nhiều báo cáo tập trung nghiên cứu, diễn giải ý nghĩa từ các sưu tập trưng bày, sự liên quan đến Bảo tàng. Đặc biệt, có nhiều tiểu ban chuyên về vấn đề khảo cổ học của từng quốc gia như Ấn Độ, Nga, Trung Quốc, Indonesia, Việt Nam…. Khảo cổ học dưới nước ngày càng được quan tâm.

Khảo cổ học ngày nay không chỉ dừng lại ở các nghiên cứu cơ bản mà càng ngày càng quan tâm hơn đến các vấn đề xã hội khác, hướng đến phục vụ trực tiếp đời sống cộng đồng. Di sản văn hóa, cả trên mặt đất, trong lòng đất và dưới nước đang ngày càng có vai trò quan trọng hơn không chỉ trong lĩnh vực văn hóa giáo dục mà còn trong sự liên kết xã hội, liên kết hòa bình. Trong đó, vai trò của các nhà khảo cổ học là rất quan trọng.

TS. Phan Thanh Hải, Tân Chủ tịch IPPA cho biết thêm, Huế là vùng đất có sự giao thoa của các nền văn minh lớn trên thế giới, trong đó có hai nền văn minh lớn là Ấn Độ và Trung Quốc. Hy vọng qua sự kiện quan trọng này, cố đô Huế sẽ thu hút được sự quan tâm của các nhà khoa học trên góc độ khảo cổ học.

Phát hiện có tiếng vang lớn về sơ kỳ thời đại đá cũ ở Nam Tây Nguyên

PGS.TS Nguyễn Giang Hải, Viện trưởng Viện Khảo cổ học tại Đại hội lần thứ 21 Hội Tiền sử Ấn Độ - Thái Bình Dương cho biết, vào năm 2014, một chương trình nghiên cứu về thời đại đá ở khu vực thượng du Sông Ba thuộc tỉnh Gia Lai được các nhà khảo cổ của Viện khảo cổ học thực hiện. Kết quả đã phát hiện gần 30 di chỉ có niên đại từ đá cũ đến đá mới. Đặc biệt một nhóm di tích được xác định có niên đại đồ đá cũ sơ kỳ.

Liên tục trong các năm từ 2015 – 2018, Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam phối hợp với Viện Khảo cổ - Dân tộc học Novosibirsk thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga đã tiến hành điều tra, khai quật tại các địa điểm Gò Đá, Rộc Tưng 1, Rộc Tưng 4,7 thuộc thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai. Về địa lý, đây là khu vực chuyển tiếp từ vùng núi cao xuống vùng đồng bằng Trung Bộ Việt Nam. Đây là vùng cư trú của nhóm dân tộc Ba Na với ngôn ngữ Mon-Khme. Hơn 20 địa điểm sơ bộ được xác định niên đại sơ kỳ đá cũ.

Kết quả khai quật các địa điểm Gò Đá, Rộc Tưng 1, 4 và 7 trong các năm 2016, 2017 và 2018 đã cho thấy tầng văn hóa ổn định tại các di tích này. Các nhà Khảo cổ học đã phát hiện được rất nhiều công cụ như công cụ chặt (chopper); công cụ mũi nhọn tam diện (triangle-shaped); công cụ ghè một mặt (uniface); ghè hai mặt (biface), đặc biệt đã phát hiện những công cụ rìu tay điển hình (hand-axe) và rất nhiều mảnh thiên thạch (tectite)

Niên đại của các di tích ở An Khê đã dần được khẳng định với các chứng cứ về địa tầng, loại hình di vật và kết quả phân tích bằng phương pháp K/Ar các mảnh tectite cho thấy khoảng trên dưới 80 vạn năm cách ngày nay.

Kết quả khảo cổ mới ở Hang Con Moong, Mái đá Ngườm và Hoa Lộc

Di chỉ khảo cổ học hang Con Moong thuộc xã Thành Yên, huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa được phát hiện từ năm 1974 và đã được khai quật nghiên cứu nhiều lần nhưng nó chỉ thực sự thu hút được sự quan tâm của giới nghiên cứu kể từ khi một chương trình hợp tác nghiên cứu giữa các nhà khảo cổ học Việt Nam và Nga được bắt đầu từ năm 2010 và kéo dài đến năm 2014.

Địa tầng hang Con Moong dày trung bình 9,5m có cấu tạo trầm tích và tổ hợp di tích, di vật khác nhau phản ánh các giai đoạn phát triển sớm muộn khác nhau. Giai đoạn sớm nhất có tuổi dự đoán vào khoảng 40.000 năm đến 70.000 năm. Giai đoạn muộn nhất vào khoảng 13.000 năm – 7.000 năm. Những tư liệu khảo cổ học phát hiện được ở hang Con Moong đã nói câu chuyện về truyền thống cư trú hang động, sự thay đổi về loại hình và kỹ thuật chế tác công cụ, sự thay đổi về hành vi văn hóa con người trước những biến động về cổ khí hậu và môi trường tự nhiên trong giai đoạn từ cuối Cách Tân sang Toàn Tân.

Trong vùng phụ cận Hang Con Moong, nhiều hang động khác đã được phát hiện và nghiên cứu như Hang Diêm, hang Mang Chiêng... đã góp thêm tài liệu quan trọng để tìm hiểu phương thức cư trú, chiến lược kiếm sống, táng thức, và đời sống tinh thần của cư dân cổ, góp phần nâng tầm giá trị lĩnh vực – văn hóa của các di tích hang động tiền sử trong khu vực. Hiện hang Con Moong đã được Nhà nước công nhận là Di sản văn hóa cấp Quốc gia đặc biệt.

Ở Mái đá Ngườm (Thái Nguyên) và Hoa Lộc (Thanh Hóa), sau thời gian tưởng như bị lãng quên, thì gần đây, các nhà khảo cổ học đã trở lại nghiên cứu các địa điểm vốn rất được chú ý này.

Tại tỉnh Thái Nguyên, các nhà khảo cổ học từ Viện Khảo cổ học và Đại học Wollongong, Australia đã tiến hành khai quật địa điểm này vào năm 2017. Kết quả nghiên cứu đã đưa ra được một hệ thống niên đại của di chỉ bằng các phương pháp mới như: OSL,..

Tại tỉnh Thanh Hóa, cũng trong năm 2017, cuộc khai quật tại di chỉ Hoa Lộc cũng do các nhà khảo cổ học Việt Nam và Đại học quốc gia Úc phối hợp thực hiện. Lần đầu tiên ở Hoa Lộc, các nhà khảo cổ học đã phát hiện được mũi khoan đá, được chế tác từ nguồn nguyên liệu tại địa phương. Phát hiện mũi khoan đá đã làm thay đổi tính chất của địa điểm khảo cổ học này. Bên cạnh đó, việc áp dụng các phương pháp phân tích mới cũng đưa ra được các niên đại có tính thuyết phục cao của di chỉ này. Địa điểm khảo cổ học Hoa Lộc trước kia vốn rất nổi tiếng với các hiện vật được gọi là “dấu Hoa Lộc”.

Khảo cổ học dưới nước và nghiên cứu ADN trong khảo cổ học Việt Nam

Theo PGS.TS Nguyễn Giang Hải, ở nhiều quốc gia trên thế giới, nghiên cứu của Khảo cổ học dưới nước đã phát triển rất mạnh nhưng ở Việt Nam, lĩnh vực này mới chỉ bắt đầu. Trung tâm nghiên cứu khảo cổ học Dưới nước được thành lập năm 2016 và trực thuộc Viện Khảo cổ học. Trên thực tế, Khảo cổ học dưới nước ở Việt Nam mới chỉ tập trung vào công tác đào tạo tham gia các chương trình tập huấn do các chuyên gia nước ngoài huấn luyện như các chương trình hợp tác với ICOMOS, SEMEO, SPAFA...

Năm 2018, lần đầu tiên Viện Khảo cổ học triển khai một chương trình dài hạn: Xây dựng bản đồ Khảo cổ học Dưới nước ở Việt Nam tuy nhiên chương trình này mới chỉ bắt đầu trong giai đoạn thảo luận và phương pháp tiếp cận. Qua đây, ngành khảo cổ Việt Nam rất mong muốn có sự hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm của các đồng nghiệp trong khu vực.

Hiện Viện Khảo cổ học đang sở hữu nguồn tư liệu khá phong phú giúp cho việc nghiên cứu ADN trong khảo cổ học. Tuy nhiên, thực tế là Viện thiếu cả chuyên gia, thiết bị nghiên cứu và kinh phí. Những nghiên cứu bước đầu và ADN trong Khảo cổ học được thực hiện với sự hợp tác với các chuyên gia từ Trung tâm nghiên cứu địa di truyền Đại học Copenhagen, Đan Mạch. Nhiều mẫu nghiên cứu đã được phân tích cho kết quả.

Vào tháng 7 năm 2018, Tạp chí Science là một tạp chí uy tín hàng đầu trong lĩnh vực khoa học đã cho công bố một bài báo quan trọng với các kết quả phân tích mẫu của nhiều quốc gia trong khu vực và Việt Nam là một trong số các quốc gia đó.

Những kết quả bước đầu với sự hợp tác chặt chẽ đã giúp việc xác định nghiên cứu ADN là hướng nghiên cứu quan trọng trong thời gian tới của Khảo cổ học Việt Nam.

Đại Dương