Ông Phạm Quang Nghị và câu hỏi khó ở New York

Cuộc hội thảo ở Hội Châu Á tại New York chiều 24/7 là một trong những cuộc đối thoại ấn tượng và lý thú trong chuyến thăm Hoa Kỳ của ông Phạm Quang Nghị, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành uỷ Hà Nội những ngày cuối tháng 7 vừa rồi. Đây là cuộc đối thoại công khai với giới trí thức, học giả, các nhà nghiên cứu thuộc nhiều lĩnh vực. Với giới trí thức, tính khách quan, khoa học bao giờ cũng được đặt lên hàng đầu.

Quyết tâm khép lại quá khứ, mở ra tương lai

Cùng ngồi trên bàn chủ tọa với ông Phạm Quang Nghị là Đại sứ Lê Hoài Trung, Trưởng Phái đoàn Việt Nam tại LHQ và ông Tom Nagorski, Phó Giám đốc Điều hành Hội Châu Á.

Bí thư thành ủy Hà Nội Phạm Quang Nghị tại New York. Ảnh: Hồ Quang Lợi

Trong phòng hội thảo khá rộng, phía trên nổi bật tấm phông lớn màu xanh in biểu trưng của Hội, người ta thấy đông đủ các học giả, nhà nghiên cứu hàng đầu của Mỹ trong các lĩnh vực như chính trị, văn hóa, kinh tế, thương mại, các chuyên gia có uy tín về Đông Nam Á. Không một ai được mời mà vắng mặt. Dường như tất cả mọi người đều không muốn bỏ lỡ cơ hội được gặp gỡ, trực tiếp đối thọai với một nhà lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam lần đầu tiên thăm chính thức Hoa Kỳ theo lời mời của Bộ Ngoại giao nước này.

Phát biểu mở đầu cuộc hội thảo, ông Tom Nagorski cho biết, được thành lập năm 1956, Hội châu Á có ảnh hưởng lớn tới nhận thức của dư luận Mỹ về các nước châu Á, đặc biệt Hội đóng vai trò quan trọng trong tăng cường hợp tác nhiều mặt giữa Hoa Kỳ và Việt Nam từ hơn 20 năm qua, kể cả trước khi hai nước bình thường hóa quan hệ.

Tháng 9-2013, nhân dịp Đoàn Việt Nam do Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng dẫn đầu dự phiên thảo luận cấp cao Đại hội đồng Liên hợp quốc, Hội đã phối hợp với Hội đồng kinh doanh Mỹ - ASEAN, Phòng thương mại Mỹ và Liên minh kinh tế quốc tế tổ chức cuộc tọa đàm với hơn 100 doanh nghiệp hàng đầu của Hoa Kỳ. Theo ông Tom Nargoski, đó là một buổi chiều thứ sáu rất bận rộn. Buổi tọa đàm đã được truyền trực tiếp trên mạng internet, thu hút hơn 50.000 lượt người xem.

Cách đây hơn 11 năm, tháng 3/2003, Hội Châu Á phối hợp với Bộ Kế hoạch đầu tư Việt Nam tổ chức Hội thảo thúc đẩy hoạt động đầu tư tại Việt Nam. Thủ tướng Phan Văn Khải đã đến dự và phát biểu khai mạc. Đây được coi là Hội thảo về thúc đẩy đầu tư lớn nhất tại Việt Nam vào thời điểm đó với sự tham dự của hơn 800 lãnh đạo doanh nghiệp hàng đầu của trên 25 nước tham dự. Gần đây, tháng 2/2014, Hội Châu Á tổ chức buổi hòa tấu nhạc cụ dân tộc với sự tham gia biểu diễn của các nghệ sỹ Việt Nam và Hoa Kỳ nhằm thúc đẩy giao lưu văn hóa giữa hai nước.

Ông Tom Nagorski bày tỏ: Thế hệ chúng tôi đã lớn lên trong thời gian chiến tranh Việt Nam. Thời gian giúp chúng ta hiểu nhau hơn. Chúng tôi đã có những cuộc thảo luận về chiến tranh Việt Nam với những vấn đề hậu chiến. Các hoạt động như vậy đã đem lại những kinh nghiệm bổ ích cho chúng tôi từ Việt Nam.

Với phong thái cởi mở và thoải mái, ông Phạm Quang Nghị nói: Thưa các quý vị, hôm nay tôi không có bài phát biểu in sẵn, bởi tôi chưa biết các bạn sẽ nêu những câu hỏi gì và bản thân tôi cũng muốn lắng nghe ý kiến của các bạn. Tôi biết trong căn phòng ấm cúng này có nhiều vị từ xa tới, nhiều vị đã có đóng góp quý báu cho Việt Nam.

Chuyến thăm này của chúng tôi tới Hoa Kỳ diễn ra đúng một năm sau chuyến thăm của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang với bản Tuyên bố chung trong đó có một nội dung rất quan trọng: khuyến khích và hoan nghênh đối thoại thường xuyên giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và các đảng tham chính tại Hoa Kỳ. Tôi đã có các cuộc đối thoại thực chất tại Washington với các lãnh đạo Bộ ngoại giao, Hội đồng an ninh quốc gia, Thượng nghị viện Hoa Kỳ…

Như các quý vị biết đấy, quá trình đi đến bình thường hoá quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã trải qua nhiều khó khăn, trở ngại. Bây giờ, hai bên đang xây dựng mối quan hệ đối tác toàn diện, cam kết tôn trọng độc lập chủ quyền, chế độ chính trị của nhau. Đây là điều rất quan trọng. Quả thực, hơn 20 năm trước, không ai có thể tưởng tượng nổi quan hệ hai nước lại phát triển như hiện nay: 9 nội dung hợp tác, trong đó có cả lĩnh vực nhạy cảm như quốc phòng- an ninh đang được đẩy mạnh.

Chỉ riêng về thương mại, từ con số 0, hiện kim ngạch đã lên tới 30 tỷ USD. Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu (20 tỷ USD) lớn nhất của Việt Nam. Ông B.Clinton đã thăm Việt Nam lần thứ tư trong những ngày tháng 7 này với các hoạt động nhân đạo trợ giúp trẻ em bị nhiễm HIV. Còn với Tổng thống G. Bush, các quý vị khó hình dung, từ chỗ ngài Tổng thống rất lo ngại về sự bảo đảm tuyệt đối an ninh khi tới Việt Nam, nhưng rồi ngài Tổng thống đã mở kính cửa xe để vẫy tay chào nhân dân Việt Nam trong chuyến thăm vào năm 2006. Kết quả đó không chỉ là nỗ lực riêng của hai chính phủ, thể hiện quyết tâm khép lại quá khứ, mở ra tương lai, mà còn của các nhân vật, các tổ chức, trong đó có các vị ở đây. Hiện nay, hai bên đang chuẩn bị các hoạt động để kỷ niệm 20 năm bình thường hoá quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ.

Tôi biết các vị rất quan tâm tình hình biển Đông. Sóng gió hiện đang tạm lắng sau khi Trung Quốc rút giàn khoan hạ đặt trái phép trong vùng biển của Việt Nam. Chúng tôi yêu cầu Trung Quốc không tái lặp hành động phi pháp này. Đất nước tôi đã trải qua chiến tranh khốc liệt, mới có hoà bình gần 30 năm nay. Gần 20 năm qua, kinh tế Việt Nam tăng trưởng 7,5%, năm nay trong điều kiện khó khăn, mục tiêu là 5,5%. Trước đây, Việt Nam là nước thiếu đói thì nay trở thành quốc gia đứng số 1, số 2 thế giới về xuất khẩu gạo; có 10 sản phẩm xuất khẩu đứng đầu thế giới.

Có được thành quả đó là nhờ nỗ lực bản thân và sự giúp đỡ của bạn bè. Chúng tôi nhận sự giúp đỡ, không chỉ bằng tình cảm mà bằng những hành động tuyệt vời. Tôi muốn nhấn mạnh sự đóng góp hiệu quả, rất đáng quý của 3 vị: John Mc Cain, John Kerry, John Vessey trong quá trình bình thường hóa và phát triển quan hệ Việt Nam- Hoa Kỳ. Tôi nói những điều này từ tấm lòng. Tôi biết các vị không thiếu gì thông tin về Việt Nam. Bây giờ tôi muốn nghe các vị. Xin các vị cứ thoải mái đặt câu hỏi.

“Đàm phán không được thì mời Trung Quốc cùng ra tòa”

Ông Phạm Quang Nghị vừa dừng lời thì ông Tom Nagorski phấn chấn nói: Chúng tôi đánh giá cao phát biểu của Ngài. Ngay lập tức, Giáo sư Peter Dutton, Khoa học chính trị, Học viện Hải quân Mỹ, tiếp lời: Đường lưỡi bò 9 đoạn mà Trung Quốc đưa ra, thật không ai hiểu là gì. Đường 9 đoạn này không dựa trên luật pháp quốc tế, chỉ dựa trên “tính lịch sử” hết sức mơ hồ, đang gây nên sự mâu thuẫn lớn. Trung Quốc đang thách thức thế giới, không nước nào chấp nhận.

Tôi muốn nêu lên hai trường hợp: Thứ nhất, Ấn Độ và Bangladesh có tranh chấp chủ quyền ở Vịnh Bengal, cả hai nước đồng ý đưa ra toà án quốc tế. Họ chấp nhận phán quyết và đã giải quyết được tranh chấp. Thứ hai, ở vùng biển Carribe cũng có một cuộc tranh chấp tương tự như vậy và cũng đã được giải quyết bằng cách tiếp cận luật pháp quốc tế. Thế còn cuộc tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông – vùng biển rất giàu tiềm năng (tài nguyên, vị trí chiến lược về kinh tế, chính trị, quốc phòng…) sẽ được giải quyết như thế nào? Nêu ra hai trường hợp trên, tôi muốn chứng minh: Luật pháp quốc tế là cơ sở để giải quyết các tranh chấp. Indonesia than phiền rằng họ đang chèo thuyền giữa 2 khu bãi cạn khi có các cường quốc hải quân.

Giáo sư Peter Dutton phân tích tiếp: Người ta đang nói đến “sự mơ hồ các thể chế toàn cầu”, đề cập đến yếu tố phương Tây và phương Đông, giữa Mỹ và Trung Quốc. Nhưng rõ ràng, những quy tắc pháp lý quốc tế phải là cơ sở để giải quyết các tranh chấp. Khi sự tiếp cận bằng các yếu tố chính trị và quân sự là chính thì làm sao để cân bằng giữa lợi ích kinh tế với lợi ích chính trị, an ninh và chủ quyền? Tôi nghĩ, các quốc gia đều phải giải quyết những thách thức về an ninh và quyền lợi kinh tế. Đang có những cách tiếp cận khác nhau.

Đôi khi họ thường bị hút theo các sự kiện bùng nổ nhưng lại không tìm giải pháp bằng tính cơ cấu. Họ coi đó là các vụ việc đơn lẻ trong chuỗi quan hệ chứ không tìm những giải pháp ngoại giao để giải quyết tận gốc vấn đề: các biện pháp đa phương, song phương, cơ chế pháp lý quốc tế.

Vị giáo sư này nhấn mạnh: Các tranh chấp không thể tồn tại biệt lập với nhau. Biển Đông rất cần một giải pháp mang tính cơ cấu, bền vững. Đồng thời càng không thể giải quyết bằng vũ lực hay ép buộc.

Ông Phạm Quang Nghị và ông Patrick Leahy. Ảnh: VOV

Sau phát biểu của giáo sư P. Dutton, không khí đối thoại sôi nổi hơn. Ông Tom Nagorski nêu câu hỏi: Giữa Việt Nam và Trung Quốc, tranh chấp mang tính cơ cấu hay chỉ mang tính xung đột nhỏ? Phải chăng, có giống quan hệ giữa hai anh em: thỉnh thoảng cãi vã nhau nhưng rồi vẫn yêu nhau?

Những ý kiến các vị nêu, có điều mang tính trao đổi, có điều là câu hỏi. Có những vấn đề, muốn sáng tỏ, cần những cuộc hội thảo. Riêng tôi sẽ cố gắng. Các vị biết đấy, các cuộc tranh chấp lãnh thổ trên thế giới không phải là hiếm: Trung Quốc với các nước láng giềng, Nga với Nhật, Ấn Độ với Pakistan, Anh với Argentina…

Ông Phạm Quang Nghị trả lời: Vấn đề quan trọng là cách thức giải quyết. Việt Nam và Trung Quốc trước đây có những bất đồng, qua đàm phán đã đi đến những thoả thuận quan trọng: Hiệp định về đường biên giới trên bộ đã được ký kết. Đối với Vịnh Bắc Bộ, lúc đầu rất khó, nhưng rồi cũng đạt được thoả thuận.

Hiện hai bên đều chấp hành nghiêm túc. Vấn đề thứ 3 còn khác biệt về quan điểm chủ quyền, cách vận dụng Luật Biển, như các vị đã biết, liên quan đến Hoàng Sa, Trường Sa. Đến nay, cả thế giới chưa có nước nào chấp nhận đường lưỡi bò của Trung Quốc: khi thì 9 đoạn, lúc thì 10, rồi 11? Vừa rồi Trung Quốc tung ra bản đồ hình dọc, chính họ cũng không giải thích được vì căn cứ không rõ ràng. Toạ độ thế nào? Đứt đoạn, chỗ lồi, chỗ lõm ra sao. Các vị hãy hình dung, nếu những nước khác cũng làm như vậy thì thế giới này sẽ như thế nào?

Trước tình hình đó, chúng tôi mong muốn giải quyết theo tiêu chuẩn luật pháp quốc tế, cụ thể là Công ước về Luật Biển năm 1982 mà Trung Quốc đã ký kết. Nếu ai cũng làm theo như vậy thì vấn đề rất đơn giản. Khi Philippines kiện ra tòa án quốc tế, Trung Quốc nói, tòa phán thế nào họ cũng không chấp nhận… Việt Nam chúng tôi tuyên bố sử dụng mọi biện pháp hoà bình để giải quyết. Công khai, công bằng.

Chúng tôi muốn đàm phán, nếu không được thì mời Trung Quốc cùng ra tòa. Với Trung Quốc, chúng tôi có quan hệ láng giềng lâu đời. Trung Quốc đã giúp Việt Nam nhiều. Chúng tôi ý thức được tầm quan trọng của mối quan hệ hữu nghị với Trung Quốc. Là một dân tộc đã chịu nhiều mất mát, đau thương do chiến tranh, chúng tôi thấu hiểu giá trị của hoà bình. Chúng tôi muốn giải quyết tranh chấp trên biển Đông như đã giải quyết đường biên giới trên bộ, vịnh Bắc Bộ. Cho đến nay Trung Quốc vẫn chưa sẵn sàng cùng chúng tôi đưa vụ việc ra tòa.

(Còn tiếp)

Theo Hồ Quang Lợi
Tuần Việt Nam