Ukraine đối mặt cuộc khủng hoảng dân số do chiến sự kéo dài

Trong hơn 30 năm trở lại đây - từ khi Liên Xô sụp đổ - dân số Ukraine đã sụt giảm hơn 10 triệu người. Tuy vậy, chỉ sau gần 3 năm chiến sự, Ukraine đã mất thêm khoảng 10 triệu người nữa, theo số liệu của Liên hợp quốc.

Giờ đây, theo các kịch bản dự báo, dân số Ukraine khó có khả năng phục hồi mà vẫn sẽ tiếp đà giảm kể cả khi chiến sự kết thúc. Đây sẽ là thách thức lớn đối với Ukraine trong bối cảnh nước này cần nguồn nhân lực lớn để tái thiết đất nước sau khi hòa bình lập lại.

Những người không muốn trở lại

Trên Globe and Mail, một cây viết người Ukraine cho biết trong số những người Ukraine tị nạn ở nước ngoài mà ông đã gặp, chỉ khoảng một nửa cho biết có ý định quay trở lại Ukraine sau khi chiến sự kết thúc. Số còn lại không mong muốn quay lại.

Nhiều người tị nạn Ukraine đã tìm được công việc ở nước ngoài. Con cái họ đã đi học, trong khi gia đình họ quen với cuộc sống mới. Nếu chiến sự tiếp tục kéo dài, họ sẽ càng gắn bó tại mảnh đất mới.

Hiện tại, Ukraine vẫn áp dụng luật cấm nam giới trong độ tuổi từ 18 tới 60 xuất cảnh. Sau khi lệnh cấm này được bãi bỏ, nhiều người sẽ di cư để đoàn tụ với gia đình - thay vì đón gia đình họ quay lại Ukraine.

Nhiều gia đình có con trai cũng sẽ cố gắng đưa con ra nước ngoài trong bối cảnh có khả năng độ tuổi nhập ngũ sẽ giảm từ 25 xuống 18 tuổi.

Theo số liệu chính thức, 6,7 triệu người Ukraine đã tị nạn ở nước ngoài từ khi chiến sự nổ ra. Tuy nhiên, con số này được cho vẫn chưa đầy đủ - đặc biệt khi số liệu của Kiev không tính đến những người Ukraine di cư sang Nga hoặc Belarus. Đây được xem là thất thoát nhân lực khổng lồ với Ukraine trong quá trình tái thiết đất nước.

Theo ông Maidukov, lần đầu tiên trong lịch sử, số người Ukraine còn làm việc ít hơn số người đã nghỉ hưu.

Bên cạnh đó, một bộ phận dân số Ukraine cũng đã tử nạn do chiến sự. Hồi đầu tháng 12/2024, ông Zelensky tiết lộ khoảng 43.000 binh sĩ Ukraine đã thiệt mạng trong cuộc xung đột. Một số nguồn tin khác thậm chí đưa ra con số cao hơn.

Bầu không khí chiến tranh dường như cũng không thích hợp để các cặp vợ chồng nghĩ đến chuyện có con. Để ứng phó, một số người đã gợi ý các giải pháp như tăng hỗ trợ tài chính đối với các gia đình có con. Tuy nhiên, cách làm này vẫn chỉ mang tính tình thế và chưa thể giải quyết nguyên nhân đằng sau: Các thách thức với việc nuôi con, cũng như các cơ hội phát triển của trẻ bị hạn chế.

Theo một khảo sát của Viện Dân số và Xã hội Ptoukha (Ukraine), các khoản hỗ trợ tài chính chỉ giúp tăng tỷ suất sinh của khoảng 12% số cặp vợ chồng. Các nhân viên công tác xã hội cho biết hồi đầu những năm 2000, các khoản hỗ trợ thúc đẩy các cặp vợ chồng thu nhập thấp có thêm con, tuy nhiên sau đó họ lại gặp khó khăn trong việc nuôi con.

Kinh nghiệm của các quốc gia vùng Balkan cũng cho thấy tỷ lệ sinh tăng cao không có nghĩa đứa trẻ đó sẽ ở lại đất nước khi trưởng thành.

Bà Florence Bauer, lãnh đạo bộ phận Đông Âu tại Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNPFA), cuộc xung đột giữa với Nga đã khiến triển vọng dân số của Ukraine thêm tiêu cực.

"Tỷ suất sinh giảm và đang ở mức khoảng một trẻ/phụ nữ. Đây là một trong những con số thấp nhất trên thế giới", bà Bauer nói trong một cuộc họp báo tại Geneva tháng 10/2024.

Vào năm 2022, số lượng trẻ em sinh ra tại Ukraine giảm 25% so với năm 2021. Mức sinh năm 2023 thậm chí còn thấp hơn, giảm khoảng 32% so với năm 2021, theo Pravda Ukraine. Sự suy giảm này không hoàn toàn gây ra bởi chiến tranh - trên thực tế, mức sinh tại quốc gia Đông Âu này đã giảm trong suốt hơn một thập kỷ qua.

Các kịch bản bi quan

Khi Liên Xô sụp đổ năm 1991, dân số Ukraine là khoảng 50 triệu người. Tuy vậy, giống nhiều quốc gia Đông Âu láng giềng, dân số Ukraine có chiều hướng sụt giảm trong 3 thập niên qua. Năm 2021, dân số Ukraine ước tính chỉ còn khoảng 40 triệu người.

Đây chỉ là số liệu ước chừng do Ukraine đã không tiến hành tổng điều tra dân số kể từ năm 2001.

Các dự báo về kịch bản dân số Ukraine tới năm 2030 tương đối chênh lệch - phần nào do chính tương lai của quốc gia này vẫn còn bất định. Viện Dân số và Xã hội Ptoukha cho rằng số dân của Ukraine khi đó sẽ rơi vào khoảng 24-32 triệu người. Trong khi đó, nghiên cứu được tài trợ bởi Liên minh châu Âu dự báo dân số Ukraine sẽ giảm 24-33%, phụ thuộc vào chiến tranh kéo dài đến khi nào.

Hồi năm 2023, trước khi Nga tiến hành "chiến dịch quân sự đặc biệt", Liên hợp quốc dự báo dân số Ukraine sẽ giảm còn 35 triệu người vào năm 2050. Khi đó, dự báo này dường như tương đối bi quan. Tuy vậy, giờ đây kịch bản này dường như lại quá lạc quan.

Chia sẻ với Le Monde, bà Ella Libanovka, giám đốc Viện Dân số và Xã hội Ptoukha, cho biết Ukraine khó có thể đặt niềm tin vào sự phục hồi dân số sau chiến tranh.

"Chúng tôi không thể trông cậy vào sự bùng nổ số trẻ sơ sinh. Điều này sẽ không xảy ra. Nếu điều này xảy ra sau chiến tranh - cũng là điều mà tôi mong muốn - tôi sẽ tự gặm hai luận văn tiến sĩ của mình", bà nói.