Trung Quốc: Được - mất với quân bài "chơi rắn"

Vùng biển Đông - được quan tâm lâu nay, cùng với eo biển Đài Loan (Trung Quốc) và bán đảo Triều Tiên là một trong ba điểm nóng của khu vực Đông Á lại dậy sóng một lần nữa. Tuyên bố của Trung Quốc về việc triển khai quân tới quần đảo Hoàng Sa (của Việt Nam) sau một tháng "lớn tiếng" đòi chủ quyền tại vùng biển tranh chấp, sự hiện diện của hải quân nước này tại khu vực này cũng ngày càng trở nên rõ rệt hơn. Trung Quốc đã làm chia rẽ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) khiến Hội nghị bộ trưởng ngoại giao của các nước trong khu vực này không thể đưa ra một tuyên bố chung, điều chưa từng xảy ra trong 45 năm qua.

Việc bố trí quân đội và đấu tranh ngoại giao từ năm 2009 tới giữa năm 2011 đã gây căng thẳng cho tất cả các bên. Trên thực tế, việc vùng Biển Đông trải dài từ Xinhgapo tới Đài Loan được đánh giá là đường hàng hải nhộn nhịp thứ hai trên thế giới, với một phần ba lưu lượng vận chuyển của thế giới quá cảnh qua đây.

Nhiều quốc gia láng giềng cũng lên tiếng đòi chủ quyền tại Biển Đông và có xu hướng đẩy các tuyên bố này trở nên quyết liệt, hơn là bất cứ vùng hải phận tương tự nào khác. Và bây giờ Biển Đông được xem như một nơi thử nghiệm quan trong trong cuộc cạnh tranh Trung - Mỹ, với việc Trung Quốc bành trướng muốn có thêm vây cánh, và Mỹ thì đang nỗ lực cắt bỏ những vây cánh đó để duy trì vị thế của mình trong khu vực và toàn cầu.

Các vấn đề pháp lý và chính trị liên quan đến cuộc chiến tranh giành chủ quyền lãnh thổ, tài nguyên biển, nguồn năng lượng và các quyền hàng hải đi kèm với chúng là vấn đề khá phức tạp. Các sử gia trong tương lai có lẽ sẽ phải vận dụng đến câu nói của cựu Thủ tướng Anh Lord Palmerston đã từng sử dụng hồi thế kỷ 19 để nói về vấn đề Biển Đông đó là khi ông Lord Palmerston nói về vấn đề tranh chấp giữa hai vùng đất Schleswig - Holstein của Đức như sau: "Chỉ có ba người hiểu được vấn đề này. Trong đó một người đã chết, một người bị điên và người thứ ba là tôi nhưng tôi thì đã quên mất rồi."

Ảnh minh họa

Vấn đề lãnh thổ quan trọng hiện nay đang xoay quanh lợi ích của Trung Quốc thể hiện qua việc phân chia ranh giới không chính xác trong bản đồ "đường chín đoạn" (đường lưỡi bò) năm 2009 chiếm gần hết toàn bộ khu vực Biển Đông. Nếu như vậy, việc yêu cầu đối với chủ quyền Biển Đông của Trung Quốc sẽ gồm cả bốn quần đảo đang tranh chấp đó là: Quần đảo Hoàng Sa ở phía Tây bắc (thuộc chủ quyền của Việt Nam); bãi đá Macclesfield, bãi đá ngầm Scarborough Reef ở phía bắc mà Phillípin đã tuyên bố chủ quyền; ngoài ra còn nhiều yêu sách khác xung quanh vấn đề Biển Đông đến từ các nước như Malaixia và Brunây, hoặc giữa từng quốc gia trên với Trung Quốc.

Hiện nay, tranh chấp giữa các bên về quyền lợi tại Biển Đông đang gia tăng mặc dù một số đảo chẳng có gì ngoài đá. Điều này, một phần là do Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển đã được tất cả các quốc gia nói trên phê chuẩn cho rằng, các quốc gia được quyền tuyên bố chủ quyền trong vòng 200 hải lý cho vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) (cho phép đặc quyền khai thác thủy sản và tài nguyên dầu).

Điều làm tăng thêm mối quan ngại của khối ASEAN về ý đồ của Bắc Kinh đó là, ngay cả khi Trung Quốc có thể tuyên bố chủ quyền một cách hợp lý đối với toàn bộ các quần đảo ở Biển Đông, và tất cả các quần đảo đều có thể sinh sống, thì vùng đặc quyền kinh tế EEZ gắn liền với các đảo đó cũng không bao gồm các vùng biển nằm trong đường lưỡi bò trong bản đồ năm 2009 mà Trung Quốc đưa ra. Điều này đã gây ra những lo ngại, không phải là vô căn cứ khi nhận thấy rằng Trung Quốc không có ý định tuân thủ theo những điều khoản quy định trong Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển, và có lẽ sẽ đưa ra tuyên bố về chủ quyền dựa trên "lịch sử mở rộng".

Một cách thức hợp lý hơn cho thời gian tới có thể bắt đầu nếu tất cả các bên đều bình tĩnh trước hành động khiêu khích của Trung Quốc và lời kêu gọi chủ nghĩa dân tộc cực đoan từ bên trong. Theo một báo cáo được Nhóm Khủng hoảng Quốc tế (International Crisis Group) phát hành vào tháng Tư cho biết các hành động của Trung Quốc tại Biển Đông trong vòng ba năm qua dường như nổi lên từ những sự khơi mào không nhất quán của các 'diễn viên' nội địa khác nhau, bao gồm chính quyền địa phương, cơ quan thực thi pháp luật, các công ty năng lượng quốc doanh và Quân đội giải phóng nhân dân Trung Hoa (PLA).

Bộ Ngoại giao Trung Quốc hiểu rõ về những hạn chế trong luật quốc tế hơn bất cứ ai và chưa hề làm gì vượt quá giới hạn. Nhưng với các hành động của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc và các hành động khác gần đây, khi quá trình chuyển giao quyền lực của quốc gia này (gây ra căng thẳng cho nhiều quan chức chủ chốt ở trung ương) sẽ hoàn tất vào cuối năm nay, đó là lý do để hy vọng Trung Quốc sẽ có thái độ kiềm chế hơn.

Trung Quốc có thể và nên hạ nhiệt bằng cách cân nhắc lại các phương sách giảm thiểu rủi ro và gây dựng lòng tin một cách ôn hòa hơn như đã thỏa thuận với ASEAN năm 2002 - và xây dựng trên nền tảng đó bộ nguyên tắc ứng xử đa phương mới. Và, càng sớm càng tốt, nó cần phải được định nghĩa chính xác, với sự tham khảo các nguyên tắc đã được hiểu và chấp nhận, để biết tuyên bố chủ quyền thực sự của họ là đến đâu. Chỉ khi đó vị thế của nhà nước Trung Quốc mới có được sự tin tưởng dựa trên những nguyên tắc hấp dẫn về thỏa thuận chia sẻ tài nguyên trong khu vực và tranh chấp lãnh thổ mà hiện vẫn còn chờ nghị quyết cuối cùng từ các bên tranh chấp chủ quyền.

Về phần mình, Mỹ trong khi bào chữa cho việc tham gia vào việc tuyên bố chủ quyền của ASEAN là nhằm chống lại hành động quá khích của Trung Quốc trong hai năm 2010 và 2011, cần phải thận trọng trong việc gia tăng những chính sách về khu vực này. Việc quân đội Mỹ "quay trục" hướng đến châu Á đã gây rạn nứt trong quan hệ với Trung Quốc và việc duy trì quan hệ ngoại giao cũng khó khăn hơn trong thời kỳ chuyển giao quyền lực. Trong bất cứ sự kiện nào, mối quan ngại của Mỹ về tự do hàng hải trong khu vực này có vẻ hơi cường điệu.