Trung-Nhật-Hàn ganh nhau giành ảnh hưởng tại Đông Nam Á

Có một thực tế rằng cuộc đua để giành sự ảnh hưởng tại khu vực Đông Nam Á trong số các nước lớn ở Đông Bắc Á - Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản - đang ngày càng trở nên quyết liệt.

Trung Quốc rõ ràng đã có sự khởi đầu thuận lợi khi gia tăng sự ảnh hưởng trong thập niên qua kể từ khi ký kết quan hệ đối tác chiến lược với ASEAN vào năm 2003. Cùng năm đó, Trung Quốc trở thành đối tác đối thoại đầu tiên của ASEAN ký kết Hiệp ước hợp tác và thân thiện, một động thái mà nhiều cường quốc thế giới cũng đã làm kể từ đó.

Hợp tác kinh tế đã trở thành nền nóng trong quan hệ ngày càng phát triển giữa ASEAN và Trung Quốc. Vào năm 2009, Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN khi Đông Nam Á tìm cách tận dụng nền kinh tế đang bùng nổ của Trung Quốc.

Hồi tháng 1/2010, hai bên đã ký kết Hiệp định thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc (ACFTA) sau khi ký kết Thỏa thuận khung về hợp tác kinh tế toàn diện 8 năm trước đó.

Một năm sau FTA, thương mại song phương đã tăng lên trên 20%, từ mức 232 tỷ USD vào năm 2010 lên 280,4 tỷ USD vào năm 2011. Sự gia tăng kim ngạch thương mại này chủ yếu là do Trung Quốc tăng nhập khẩu từ các quốc gia ASEAN, vốn tăng trên 28% trong năm 2011.

Một cơ hội đã mở ra cho các cường quốc khác trong những năm gần đây khi quan hệ ASEAN-Trung Quốc giảm sút do Bắc Kinh ngày càng bành trướng tại Biển Đông. Trung Quốc vẫn khăng khăng với cách tiếp cận song phương nhằm giải quyết các tranh chấp để nước này hưởng lợi từ sự ảnh hưởng đối với các nước láng giềng nhỏ hơn. Điều này đã gây ra những chia rẽ sâu sắc trong ASEAN và có thể là mối đe dọa lớn nhất đối với sự phát triển lâu dài của tổ chức này.

Tuy nhiên, chính phủ của ông Tập Cận Bình đã tìm cách giảm căng thẳng với các quốc gia ASEAN trong năm qua bằng cách cử các quan chức cấp cao đi khắp khu vực và chào đón nguyên thủ của các quốc gia ASEAN tới Trung Quốc. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã chọn ASEAN cho chuyến công du đầu tiên hồi tháng 4 và trở lại khu vực hồi tháng 8. Ông Vương Nghị cũng đang tháp tùng Chủ tịch Tập Cận Bình trong chuyến thăm đầu tiên tới khu vực để từ khi nhậm chức.

Đặc biệt, Chủ tịch Tập Cận Bình đang có các chuyến thăm cấp nhà nước tới Indonesia và Malaysia hồi tuần trước, trước Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC) tại Bali và Hội nghị Đông Á (EAS) tại Brunei. Các chuyến thăm này được báo chí nhà nước rất chú trọng trước và trong chuyến thăm. Tại Indonesia, ông Tập đã trở thành lãnh đạo nước ngoài đầu tiên phát biểu tại quốc hội và hai bên đã ký kết các thỏa thuận trị giá 28,2 tỷ USD. Tại Malaysia, ông Tập đã cố gắng xoa dịu các lo ngại về Biển Đông và cố gắng tập trung vào kinh tế, một vấn đề tương đối dễ dàng với Bắc Kinh khi Trung Quốc vượt Mỹ trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Malaysia.

Trong khi đó, Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye cũng tới khu vực để tham dự APEC và EAS trước khi trở lại Indonesia trong chuyến thăm cấp nhà nước, vốn bắt đầu vào ngày 10/10. Mặc dù thu hút sự chú ý ít hơn các nỗ lực của Trung Quốc nhưng Seoul đã âm thầm mở rộng ảnh hưởng và sự hợp tác kinh tế với khu vực trong những năm gần đây.

Năm ngoái, ASEAN đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ 2 của Hàn Quốc sau Trung Quốc, và cũng là điểm đến hàng đầu của Hàn Quốc để đầu tư. Mối quan hệ được duy trì thông qua một loạt các tổ chức và các thỏa thuận, trong đó có Trung tâm Hàn Quốc-ASEAN, Hiệp định thương mại tự do Hàn Quốc-ASEAN và một mối quan hệ đối tác chiến lược.

Lịch trình chuyến thăm của bà Park cho thấy kinh tế sẽ vẫn là trọng tâm trong chuyến thăm. Bà sẽ tham dự các cuộc gặp tại APEC và gặp các lãnh đạo ASEAN để tham dự hội nghị Hàn Quốc-ASEAN lần thứ 16 và hội nghị ASEAN +3 (Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc).

Nhưng năm 2013 ghi nhận sự trở lại mạnh mẽ nhất của Nhật Bản với khu vực. Mặc dù về khía cạnh chính sách ngoại giao, Thủ tướng Nhật Shinzo Abe gây chú ý nhất với các bình luận về lịch sử, tham vọng quân sự và cuộc tranh cãi với Trung Quốc vì Senkaku/Điếu Ngư, sự tái khẳng định của ông về ảnh hưởng của Nhật Bản tại ASEAN có lẽ có ảnh hưởng lâu dài nhất.

Trong 7 tháng sau khi nhậm chức, ông Abe đã tới thăm Đông Nam Á 3 lần. Đến cuối năm đầu của nhiệm kỳ thứ 2, ông Abe sẽ tới thăm khu vực ít nhất 5 lần, trong đó có các chặng dừng chân tại tất cả 10 quốc gia ASEAN. Các quan chức cấp cao của chính phủ Nhật Bản cũng tới thăm khu vực.

Sự quan tâm trở lại của Tokyo đối với Đông Nam Á rõ ràng là bị thúc đẩy bởi cuộc tranh chấp lãnh thổ Trung - Nhật, và ông Abe đã cố gắng tạo ra sự so sánh giữa các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông và Hoa Đông. Ông Abe cũng tập trung sự chú ý vào các quốc gia như Philippines và Myanmar, vốn đang tìm kiếm các lý do riêng để tách biệt khỏi Trung Quốc.

Tuy nhiên, Thủ tướng Abe cũng cố gắng thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa các quốc gia Đông Nam Á và Nhật Bản. Đáng chú ý nhất là ông Abe đã tìm cách đưa Nhật Bản vào Hiệp định xuyên Thái Bình Dương (TPP). Ông cũng hối thúc các nhà đầu tư ở trong nước, trong đó có các thực thể nhà nước, đầu tư vào các nền kinh tế đang nổi tại Đông Nam Á. Cũng có một số thông tin cho biết Thủ tướng Abe sẽ cử nhiều giáo viên tiếng Nhật tới các quốc gia ASEAN để thúc đẩy quan hệ văn hóa với khu vực.

Không giống những người đồng cấp Trung Quốc và Nhật Bản, Thủ tướng Abe sẽ không có chuyến thăm cấp nhà nước nào tới Đông Nam Á trong tuần này, nhưng sẽ tham dự APEC và EAS cùng hàng loạt hoạt động bên lề. Tuy nhiên, ông đã lên kế hoạch ít nhất một chuyến công du tới khu vực để thăm Lào và Campuchia trong năm nay. Rút cục thì câu chuyện chính trong các vấn đề đối ngoại của ASEAN trong năm 2013 là sự trở lại của Nhật Bản.