Trận Khalkhin Gol "vô tiền khoáng hậu": Xe tăng thọc sâu bọc sườn lợi hại (Kỳ 3)

Khalkhin Gol là một trận chiến lớn giữa liên quân Liên Xô - Mông Cổ với liên quân Nhật Bản - Mãn Châu trên vùng biên giới giữa Mông Cổ và Mãn Châu Quốc (nay là một phần của Mông Cổ và khu tự trị Nội Mông, Trung Quốc).

Đây là cuộc đối đầu quan trọng có ảnh hưởng sâu xa đến chiến lược của Nhật trước Thế chiến II và cũng là trận đánh có số lượng lớn xe tăng tham gia với chiến thuật thọc sâu bọc sườn hết sức lợi hại.

Hồng quân Liên Xô nghi binh, lừa địch

Năm 1931, sau khi chiếm Mãn Châu và thành lập nhà nước "bù nhìn" Mãn Châu Quốc, Nhật Bản muốn tiếp tục mở rộng ảnh hưởng mà cụ thể là: áp dụng "Chiến lược phương Bắc", đánh Liên Xô qua Siberia.

Lợi dụng tình hình biên giới giữa Mông Cổ (đồng minh của Liên Xô) và Mãn Châu Quốc vốn không được xác định rõ ràng, Nhật ủng hộ Mãn Châu Quốc tuyên bố đường biên giới nằm dọc sông Khalkhin Gol, trong khi Mông Cổ cho rằng biên giới nằm xa hơn về phía đông khoảng vài chục km.

Về phía Liên Xô muốn bảo vệ Mông Cổ như vùng đệm chống Nhật, đồng thời thử nghiệm chiến tranh cơ giới ở địa bàn này. Phán đoán được ý đồ của Nhật nên họ đã cho Hồng quân triển khai xây dựng tuyến phòng thủ phía tây sông Khalkhin Gol.

Để đánh lừa địch và giữ bí mật tuyệt đối các hành động tác chiến, Bộ Chỉ huy Hồng quân đã vạch kế hoạch nghi binh, gây cho quân Nhật ấn tượng rằng Hồng quân không có dấu hiệu gì chứng tỏ đang chuẩn bị tấn công, mà chỉ triển khai việc xây dựng phòng ngự và chỉ có phòng ngự mà thôi.

Lực lượng Nhật (do tướng Komatsubara Michitarō chỉ huy) tham gia chiến dịch này chủ yếu là Tập đoàn quân 6 với 75.000 người, 500 pháo, 182 xe tăng, 515 máy bay. Một số nguồn khác cho rằng quy mô ít hơn với khoảng 38.000 binh sĩ, 135 xe tăng, 250 máy bay.

Lực lượng liên quân Mông - Xô bao gồm: 3 sư đoàn bộ binh, 1 lữ đoàn xe tăng và các đơn vị pháo binh, do Tướng Georgy Zhukov - Phó tư lệnh Quân khu Belorussia chỉ huy. Tổng binh lực liên quân là 57.000 người, 542 pháo - cối, 495 xe tăng, 385 xe chiến đấu, 300 máy bay. Có nguồn khác nói rằng có 61.000-73.000 quân, 500 xe tăng, 809 máy bay tham gia. 

Trận đọ sức nảy lửa "vô tiền khoáng hậu"

Giai đoạn đầu (tháng 5–6/1939):

Sau nhiều lần khiêu khích, trong tháng 5 và đầu tháng 6/1939, các lực lượng quân phiệt Nhật Bản đóng tại Khala (Trung Quốc) đã bất ngờ xâm nhập lãnh thổ Mông Cổ ở khu vực sông Khalkhin Gol.

Trong suốt tháng 6, quân Nhật tập trung tại đây một cụm lực lượng lớn và tiến hành các công việc chuẩn bị để mở một chiến dịch quân sự mang tên “Giai đoạn 2 của biến cố Mông - Hán”.

Mục tiêu của chiến dịch là: Hợp vây, tiêu diệt các đơn vị quân đội Liên Xô - Mông Cổ đóng tại phía đông sông Khalkhin Gol; Vượt sang bờ tây sông và đánh tan lực lượng dự bị Hồng quân Liên Xô; Đánh chiếm, mở rộng khu vực phía tây sông để làm bàn đạp cho những hành động tiếp theo là yểm hộ cho việc xây dựng tuyến đường sắt chiến lược chạy tới biên giới miền Zabaikal, tiến tới đánh chiếm miền Viễn Đông của Liên Xô.

Để thực hiện ý định này, quân đội Nhật chia quân làm 2 cánh.

Cánh quân phía Bắc gồm Sư đoàn Bộ binh 23 tăng cường Trung đoàn Bộ binh 26 từ Sư đoàn 7 có nhiệm vụ vượt sông Khalkin Gol, tiêu diệt đồi phương tại đồi Ba Anh Ca (Baintsagan) phía bờ Tây rồi rẽ ngoặt về phía trái, mau chóng đi về phía nam tới cầu Kawatama.

Mũi thứ hai bao gồm Trung đoàn tăng số 3 và 4, cộng thêm một phần của Trung đoàn số 64, một tiểu đoàn bộ binh số 28, 1 Trung đoàn công binh và một tiểu đoàn pháo binh, do Trung tướng Masaomi Yasukoa chỉ huy.

Mũi tiến công này có nhiệm vụ tấn công quân Liên Xô tại bờ đông sông Khalkhin Gol và phía nam sông Holsten. Hai mũi tiến công của Nhật sẽ gặp nhau tại hậu phương của quân đội Liên Xô và bao vây họ.

Mũi tiến công phía bắc vượt sông Khalkhin Gol một cách dễ dàng, tập kích quân Liên Xô tại đồi Ba Anh Ca (Baintsagan), và mau chóng tiến về phía nam dọc theo bờ tây con sông.

Tướng Zhukov nhận thấy được mối nguy hiểm của tình huống này, ông tổ chức phản công với 450 xe tăng và xe bọc thép. Lực lượng cơ giới của Liên Xô, dù không có bộ binh yểm trợ, vẫn tấn công quân đội Nhật và gần như bao vây được đối phương, tiêu diệt toàn bộ xe tăng và gây thương vong cho hơn 100 tay súng.

Mũi phía bắc của Nhật bị mất huyết mạch hậu cần, do chỉ có duy nhất một chiếc cầu phao bắc qua sông để tiếp viện và buộc phải đầu hàng, quay trở lại bờ bên kia vào ngày 5/7.

Trong lúc đó mũi tiến công của Nhật ở phía nam bất thần tấn công vào đêm 2/7, để tránh pháo binh Liên Xô đang ở khu đất cao phía bờ tây sông Khalkhin Gol. Tuy nhiên, phía Nhật mất một nửa quân số của lực lượng cơ giới mà vẫn không phá vỡ nổi phòng tuyến của Liên Xô phía bờ tây cũng như không thể tới được cầu Kawatama.

Sau trận phản công của quân Liên Xô vào ngày 9/7, quân đội Nhật ở mũi tiến công này do Tướng Yasuoka chỉ huy bị xóa sổ.

Hai bên tiếp tục giao tranh thêm hơn 2 tuần nữa, chủ yếu tranh giành quyền kiểm soát các điểm cao có ý nghĩa chiến thuật nhưng không mấy kết quả.

Giai đoạn quyết định (tháng 8/1939):

Khi biết được tin quân đội Nhật tiếp tục chuẩn bị mở một cuộc tấn công mới vào ngày 24/8, phía Liên Xô đã nhanh chóng đề ra kế hoạch đánh dứt điểm để trừ hậu họa.

Tướng Zhukov tập trung quân lại, thành lập một mũi tiến công lớn bao gồm 3 sư đoàn bộ binh, 2 sư đoàn xe tăng và thêm hai lữ đoàn xe tăng độc lập (tổng cộng là 498 xe tăng), 2 sư đoàn bộ binh cơ giới, 250 máy bay tiêm kích và ném bom. Hai sư đoàn kị binh Mông Cổ cũng tham gia.

Trận đánh bắt đầu lúc 5h45 ngày 20/8. Mở đầu, pháo binh Liên Xô bất ngờ dội mưa hỏa lực dữ dội vào quân Nhật. Sau đó là 150 máy bay ném bom được bảo vệ bởi 100 máy bay tiêm kích bắt đầu tiến hành một cuộc không tập ác liệt.

Sau 3 giờ bắn phá ác liệt bằng đại bác và không tập bằng phi cơ, gần 5 vạn binh sĩ liên quân Xô - Mông thuộc Quân đoàn đặc biệt số 57 bảo vệ bờ đông đã vượt sông tấn công đối phương trên một chiến tuyến dài 70km với 3 trung đoàn bộ binh, pháo, một lữ đoàn xe tăng và một số máy bay tốt nhất của Không quân Xô Viết.

Khi phòng tuyến quân Nhật bị chọc thủng, các đơn vị cơ giới Liên Xô đánh dọc sườn, cắt đứt đường liên lạc củađối phương. Quân Nhật không thể kháng cự lại. Khi hai cánh quân của Tướng Zhukov tới làng Nomonhan vào ngày 25/8, Sư đoàn 23 của Nhật bị bao vây.

Vào 26/8, cuộc tấn công để giải vây cho sư đoàn 23 của Nhật bị đánh bại. Khi quân Nhật cương quyết không đầu hàng, Tướng Zhukov xóa sổ họ bằng những trận pháo kích và không kích. Trận chiến kết thúc vào ngày 31/8, phía Nhật đa phần bị tiêu diệt. Số sống sót tháo chạy về phía đông Nomonhan.

Thất bại nặng nề, Nhật Bản đã ký với Liên Xô một hiệp ước trung lập, không xâm phạm lãnh thổ của nhau vào ngày 13/4/1941.

Kết quả trận đánh cho thấy, liên quân Nhật - Mãn: khoảng 17.000–25.000 người chết và bị thương; mất gần hết xe tăng, pháo binh ở khu vực (phía Nhật tuyên bố: 8.440 quân nhân chết, 8.766 người bị thương, gần 3.000 tay súng Mãn Châu quốc chết hoặc bị thương).

Trong khi đó, Liên quân Liên Xô - Mông Cổ: khoảng 8.000–9.000 thương vong. Một số nguồn cung cấp thông tin chi tiết hơn, cho biết, liên quân có 9.703 người thiệt mạng và mất tích, 15.952 người bị thương.

Trận đánh này có tác động lớn về chính trị - chiến lược đối với Nhật Bản. Sau thất bại nặng nề, Nhật từ bỏ “Chiến lược phương Bắc” với Liên Xô, chuyển hướng sang “Chiến lược phương Nam” (mở rộng xuống Đông Nam Á và Thái Bình Dương). Nhờ vậy, Liên Xô đảm bảo được an ninh biên giới phía Đông, rảnh tay đối phó Đức ở châu Âu.

Hình mẫu của chiến tranh cơ giới

Thứ nhất, cho thấy tầm quan trọng của hiệp đồng binh chủng trong chiến tranh hiện đại: Trong chiến dịch này, Tướng Zhukov đã phối hợp thành công bộ binh, xe tăng, pháo binh và không quân, tạo mẫu hình cho chiến tranh cơ giới sau này.

Thứ hai, một chiến thuật mới ra đời, đó là chiến thuật kiềm giữ lực lượng địch ở trung tâm, bí mật chuẩn bị một lực lượng hùng hậu và mở đòn tấn công vào hai cánh, hình thành nhưng gọng kìm hợp vây đối phương sẽ đạt hiệu quả rất cao.

Thứ ba, tình báo và hậu cần có vai trò cực kỳ quan trọng: Liên Xô tổ chức tiếp tế đạn dược, nhiên liệu rất tốt ở khu vực xa hậu phương hàng trăm km; Nhật yếu hơn ở điểm này nên phải chuốc lấy thất bại.

Thứ tư, chiến lược quốc gia có thể phải thay đổi vì một trận chiến. Thất bại ở duy nhất trận chiến này đã buộc Nhật bỏ ý định đánh Liên Xô từ phía đông.

Thứ năm, vai trò cá nhân hết sức quan trọng. Cụ thể, tài năng quân sự của Tướng Zhukov đã đóng góp phần quyết định vào thắng lợi chung của trận đánh. Sau trận chiến này Tướng Zhukov được Stalin đánh giá rất cao, trở thành một trong những chỉ huy chủ chốt của Hồng quân Liên Xô trong Thế chiến II.

Kỳ tới - Trận Arras: phản công bất thành, hơn 330.000 quân Đồng Minh suýt bị bắt làm tù binh