Thế giới tăng tốc phát triển "siêu vắc xin" chặn đầu đại dịch

Financial Times đưa tin, trong lúc thế giới đang tăng tốc nỗ lực tiêm chủng để chặn đứng SARS-CoV-2, một số nhà khoa học tiên phong đã lên kế hoạch đẩy mạnh phát triển "siêu vắc xin" nhằm chống lại mọi loại virus corona trong quá khứ, hiện tại và tương lai.

Melanie Saville, giám đốc nghiên cứu và phát triển vắc xin tại Liên minh đổi mới đối phó dịch bệnh, đã kêu gọi tạo ra một loại vắc xin có thể bảo vệ con người khỏi mọi biến chủng của virus corona, bao gồm những chủng mới "có thể truyền từ động vật sang con người trong tương lai".

"Chiến lược này xoay quanh 2 câu hỏi chủ chốt rằng chúng ta cần làm gì để kết thúc đại dịch và chúng ta sẽ cần làm gì để ngăn đại dịch tiếp theo xảy ra", chuyên gia Saville cho hay.

SARS-CoV-2, mầm bệnh đã giết chết gần 4 triệu người trên thế giới trong 18 tháng qua, là chủng virus corona beta thứ 3 lây lan trên người trong 20 năm trở lại đây. Trước đó, SARS-CoV-1 (hay dịch SARS) từng làm 700 người chết năm 2013, chủ yếu ở Trung Quốc và Hong Kong. Từ năm 2012, chủng virus corona beta thứ 2 là MERS-CoV, với ca đầu tiên xuất hiện ở Ả rập Xê út và khiến 850 người chết.

Theo các nhà khoa học dự đoán, SARS-CoV-2 dường như có ít khả năng sẽ trở thành dòng virus corona cuối cùng lây nhiễm lên con người. Vì vậy, nhu cầu về một loại vắc xin có thể bảo vệ con người khỏi mọi mối nguy hiểm tiềm tàng là cần thiết. Thêm vào đó, việc biến chủng "dễ lây nhiễm nhất thế giới" Delta đang bùng nổ trên thế giới, đe dọa nỗ lực chống dịch của nhiều người, khiến quyết tâm phát triển nhanh loại siêu vắc xin càng lớn.

Vắc xin đa trị

Giáo sư Chris Whitty, Giám đốc y tế của Anh, dự đoán rằng vắc xin đa trị giúp ngừa nhiều loại virus corona sẽ có vai trò quan trọng trong việc chống lại các biến thể mới.

Tuy nhiên, con đường dẫn tới vắc xin đa trị cũng không đơn giản. Các nhà nghiên cứu đã dành nhiều thập niên tìm kiếm bất thành vắc xin HIV - mầm bệnh thường xuyên sản sinh ra các biến thể mới. Hay với cúm mùa, vắc xin cũng phải cập nhật hàng năm để phù hợp với sự biến đổi của nó.

Hiện cách tiếp cận của các vắc xin Covid-19 đang là sản sinh ra kháng thể để tiêu diệt protein đột biến mà virus dùng để xâm nhập vào tế bào người. Dù đây là phương pháp hiệu quả, nhưng theo chuyên gia Saville nó vẫn chứa lỗ hổng vì virus corona có xu hướng tiến hóa để né tránh hệ miễn dịch, nên "chúng ta cần cập nhật liên tục vắc xin".

Trong khi đó, cơ chế của vắc xin đa trị lại khác hoàn toàn, khi nó tiếp cận các phần protein trên virus kích thích hệ thống miễn dịch, ngăn chúng không đột biến ngay cả dưới "áp lực tiến hóa". Phần protein này tên là epitope.

Theo Paul Higham, giám đốc công ty công nghệ sinh học Valo Therapeutics (Phần Lan), bằng cơ chế ức chế epitope, vắc xin đa trị có thể tiêu diệt cả SARS, MERS, SARS-CoV-2 và các virus corona trong tương lai. Ông Higham hy vọng Valo sẽ điều chế thành công chế phẩm vắc xin đa trị để thử nghiệm lâm sàng vào cuối năm nay, nhằm hướng tới mục tiêu sẽ đưa ra thị trường vào năm 2022.

Ứng dụng công nghệ cao

Chuyên gia Saville tin rằng, để tìm ra vắc xin đa trị, giới khoa học sẽ cần sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI)- công nghệ đã được tăng cường sử dụng gần đây để tăng tốc nghiên cứu và phát triển vắc xin.

John Lewis, giám đốc điều hành của Entos Pharmaceuticals, Canada, cho hay, công ty ông đang sử dụng cách tiếp cận học máy để sáng chế vắc xin đa trị. Họ đang hợp tác với một công ty về AI để sử dụng phần mềm nhằm phân tích 34 loại epitope từ các protein virus corona khác nhau.

Công ty công nghệ sinh học Pháp OSE Immunotherapeutics đang dùng thuật toán AI để nghiên cứu vắc xin Covid-19. Trước đó, họ từng dùng công nghệ này phát triển vắc xin ung thư khi nó cho phép xác định 12 epitope tại 11 chuỗi protein nằm trong virus. 

Vắc xin đa trị của OSE đang được thử nghiệm trên người ở giai đoạn đầu. Kết quả thử nghiệm lâm sàng được kỳ vọng sẽ được công bố vào tháng 9. Họ đang lên kế hoạch cho giai đoạn 2 và giai đoạn 3.