Năm 2008 - năm của những cuộc khủng hoảng

Khủng hoảng giá lương thực

Đầu năm 2008, thế giới bàng hoàng trước cơn bão có tên là giá lương thực, dù đã được dự báo. Đã có có ít nhất 37 nước trên thế giới phải đối mặt với tình trạng khủng hoảng lương thực. Đến những ngày tháng Tư, giá gạo - lương thực chính của hơn nửa dân số trên toàn thế giới, đột ngột tăng từ 550 USD/tấn lên 760 USD/tấn rồi 1.000 USD/tấn đã khiến hàng triệu người ở châu Mỹ, châu Phi và cả ở châu Á - “vựa lúa của thế giới” lâm vào cảnh thiếu đói. 

Nguồn gạo giảm mạnh, dân số không ngừng tăng

Chính phủ các nước hầu như không thể tiếp tục trợ giá lương thực. Trung Quốc phải mở kho dự trữ gạo để kiểm soát giá. Những trận xô xát ở Ai Cập khiến hai người chết, cuộc bạo loạn ở Buốckina Phaxô và Camơrun đều có nguyên nhân là thiếu lương thực... Nguồn gạo dự trữ của thế giới trong vụ mùa này hiện đã giảm xuống còn 70 triệu tấn - mức thấp nhất trong vòng 25 năm qua và chưa bằng một nửa lượng gạo dự trữ năm 2000. Thời tiết bất ổn là một trong những yếu tố gây nên tình trạng này. Ngoài ra còn có sự biến động mạnh của kinh tế toàn cầu, bao gồm giá dầu tăng cao, dự trữ lương thực giảm và nhu cầu tiêu thụ ngày càng gia tăng ở các nước như Trung Quốc và Ấn Độ.  

Khủng hoảng an toàn thực phẩm

Tháng 9 năm ngoái, Chính phủ Trung Quốc cho điều tra xem có phải hai công ty ở một thành phố ven biển của nước này xuất khẩu thuốc đánh răng chứa chất độc có nguy cơ gây chết người hay không, thì đến đúng tháng 9 năm nay, Tập đoàn Tam Lộc ở nước này thừa nhận rằng sữa bột của họ có chứa độc tố melamine – nguyên nhân dẫn đến cái chết của ít nhất 6 em nhỏ và làm gần 300.000 em khác bị ảnh hưởng, châm ngòi cho cuộc tranh cãi và điều tra có quy mô toàn cầu về vấn đề an toàn thực phẩm. 

Các kệ bán các sản phẩm từ sữa trên hầu khắp thế giới bị xới tung. Một loạt các nước phát động chiến dịch kiểm tra chất độc hại từ mọi sản phẩm thực phẩm. Sau đó, khoảng 15 ngàn chó lai chồn, được nuôi để lấy lông chết vì suy thận sau khi được cho ăn đồ ăn có chất melamine. Melamine lại được phát hiện có trong cả thức ăn gia súc, trứng gà và đến cuối năm, người tiêu dùng bắt đầu tẩy chay hoa quả…

Khủng hoảng nhiên liệu

Giá dầu thô thế giới những ngày cuối năm 2008 ngày càng giảm sâu và đến ngày 3/12 đã tụt xuống dưới 45 USD/thùng - mức thấp nhất kể từ tháng 2/05, tức là gần 4 năm qua. Ít ai ngờ chỉ trước đó vài tháng, mà đỉnh điểm là tháng 7, giá một thùng dầu thô gấp 3,5 lần như vậy, tác động khủng khiếp đến sinh hoạt, tiêu dùng và thói quen đi lại của hàng tỷ người dân từ châu Á, châu Âu cho đến tận châu Phi, châu Mỹ Latinh.

Thế giới bội thực dầu mỏ - tin chưa chắc đã tốt

Giá dầu thô đã giảm khoảng 70% do tình trạng suy giảm kinh tế đang lan rộng tác động tới nhu cầu năng lượng toàn cầu. Theo nhà phân tích Phil Flynn thuộc Công ty Alaron Trading, giá dầu đang phải vật lộn để trụ vững trước sức ép tăng trưởng chậm chạp của kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng đến nhu cầu năng lượng. Theo dự báo hàng tháng mới nhất của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng Toàn cầu (CGES), có trụ sở tại London, năm 2008 là lần đầu tiên trong 25 năm qua nhu cầu dầu mỏ toàn cầu bị giảm sút.

Khủng hoảng tài chính   

Từ đầu năm đến hết tháng 5, khắp thế giới dường như chỉ tồn tại hai từ “lạm phát”. Lạm phát tại những quốc gia thuộc khu vực sử dụng đồng Euro đạt mức cao kỷ lục trong lịch sử. Tại châu Á, lạm phát đã lên tới 7,5% - gần bằng mức cao nhất trong 9 năm qua và cao gấp hơn 2 lần so với mức 3,6% của một năm trước, mà nguyên nhân chính là giá năng lượng và giá lương thực tăng cao.

Khủng hoảng tài chính khiến đồng USD ngày càng mất giá 

Càng về cuối năm, cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ bắt nguồn từ việc “vỡ nợ” tín dụng bất động sản càng chứng tỏ sức tàn phá ghê gớm của với hệ thống tài chính thế giới. Nước Mỹ chiếm tới 25% GDP của toàn cầu và một tỷ lệ lớn hơn trong các giao dịch tài chính quốc tế, nên tác động của cuộc khủng hoảng ở Mỹ không chỉ ở trong nước Mỹ mà còn vượt cả ra ngoài biên giới Mỹ, tác động tới nhiều nền kinh tế khác trên thế giới. Chính Mỹ rồi lần luợt đến Singapore, Nhật Bản, rồi đến các nước dùng đồng euro cùng tuyên bố suy  thoái. Một loạt các nước phải tung ra những gói hỗ trợ kinh tế nhiều tỷ USD mà đỉnh điểm là hồi tháng 10, Cục dự trữ Liên bang Mỹ, Ngân hàng Trung ương Châu Âu và 4 ngân hàng trung ương các nước khác đã đồng loạt cắt giảm lãi suất, nhằm giảm ảnh hưởng nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng tài chính tồi tệ nhất từ cuộc Đại suy thoái năm 1929-1933.

Khủng hoảng chính trị  

Nếu như đánh dấu khủng hoảng chính trị bằng một điểm đỏ trên bản đồ, thì bản đồ chính trị của thế giới năm 2008 đồng màu với sàn chứng khoán Mỹ đang phải nếm trải nhiều thất vọng nhất trong nhiều năm trở lại đây.

Từ đầu năm là cuộc khủng hoảng chính trị tại Italia, khiến chính phủ phải tuyên bố giải tán quốc hội với chỉ 23 tháng tồn tại. Tiếp đến là liên tiếp các cuộc khủng hoảng chính trị ở Gruzia, Libăng, Zimbabwe, Mông Cổ, Ukraine, Nam Phi…, khiến tình hình thế giới, vốn đang phải vật lộn với cơn bão khủng hoảng tài chính từ Mỹ, vô hình chung cũng bị tác động không nhỏ.

Người biểu tình chiếm giữ và làm tê liệt sân bay quốc tế Bangkok trong 8 ngày

Diễn biến căng thẳng và dai dẳng nhất là cuộc khủng hoảng trên chính trường Thái Lan. Cuộc chiến chưa ngã ngũ này bắt đầu từ cuối năm 2005, khi lực lượng đối lập phát động làn sóng biểu tình chống Chính phủ của cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra, và lên đến đỉnh điểm khi quân đội hậu thuẫn phe đối lập đã tiến hành cuộc đảo chính quân sự lật đổ ông Thaksin tháng 9/2006. Đến năm nay, Lực lượng đối lập Liên minh Nhân dân vì Dân chủ (PAD) đã tìm mọi cách buộc Thủ tướng Samak Sundaravej rồi đến Thủ tướng Somchai từ chức với những cáo buộc vi phạm luật chống tham nhũng và gian lận trong bầu cử.

Khủng hoảng an ninh

Trong khi Trung Đông vẫn giữ nguyên danh hiệu “lò thuốc súng”, Iraq và Afganistan “đã quá quen” với những vụ đánh bom liều chết đẫm máu, thì điểm đỏ nhất trong bảng màu khủng hoảng an ninh năm nay dường như nằm ở Pakistan và Ấn Độ. 

Khủng bố tấn công khách sạn Taj Mahal nổi tiếng của Ấn Độ ngày 26/11

Liên tiếp trong năm nay, Ấn Độ trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công khủng bố tàn bạo, mà khủng khiếp nhất là vụ ngày 13/5 ở Jaipur và vụ ngày 26/11 ở Mumbai. Một loạt vụ nổ bom đã phá huỷ các ngôi chợ đông đúc ở thành phố du lịch Jaipur, thủ phủ bang Rajasthan, Tây Bắc Ấn Độ, đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 80 người, trong khi các vụ tấn công đồng loạt ở thành phố tài chính Mumbai làm gần 200 người thiệt mạng khiến cả thế giới phẫn nộ và ý thức về mức độ tàn bạo của chủ nghĩa khủng bố. 

Cùng năm nay, hồi cuối tháng 9, tại Pakistan đã xảy ra một vụ đánh bom khủng bố đẫm máu nhằm vào khách sạn năm sao Marriott khiến khoảng hơn 300 người chết và bị thương. Cuộc xung đột giữa Nga và Gruzia xung quanh vấn đề Nam Ossetia hồi trung tuần tháng 8 cũng là một nhân tố nữa góp phần làm nghiêm trọng thêm cuộc khủng hoảng an ninh thế giới.

Khủng hoảng môi trường 

Cho đến nay, người ta chỉ nghe và nói nhiều đến hiện tượng tị nạn chính trị, tị nạn tôn giáo hay tị nạn kinh tế. Nhưng ngày nay, còn thêm một loại tị nạn mới và được coi như một hiện tượng thời đại “Người tị nạn khí hậu”.   

Đất đai sẽ cằn cỗi hơn, hoặc sẽ lụt lội hơn

Đây là một thuật ngữ mới, nhưng đằng sau thuật ngữ này là hiện tượng không có gì mới. Đó là hàng nghìn người bỗng trở thành kẻ vô gia cư sau những trận động đất ngày 12/5 ở Tứ Xuyên (Trung Quốc). Đó cũng là những bộ tộc du mục buộc phải di chuyển về các ốc đảo phía Nam vì vùng phía Nam sa mạc Sahara quá khô cằn, những ngư dân ở hồ Sát (diện tích mặt nước của hồ trữ nước ngọt lớn thứ tư Châu Phi này đã giảm đi 90% chỉ trong vòng 40 năm). Đó là những người dân phải rời bỏ những đảo thấp nằm ở Thái Bình Dương do bị biển xâm thực hay nước biển dâng lên nhấn chìm cả hòn đảo. Sông băng Byrd ở Đông Nam Cực đang trôi ra biển với tốc độ nhanh kỷ lục trong 50 năm qua, hay những dòng nước biển dâng lên theo chu kỳ ở những con phố, từ Lào đến Thuỵ Sĩ.

Chưa bao giờ con người ý thức về tầm quan trọng của môi trường như thế, nhưng cũng chưa năm nào, những vấn đề về môi trường lại ảnh hưởng đến con người như thế. Sự thay đổi nhiệt độ trên toàn cầu trong các thế kỷ tới có thể sẽ làm tuyệt chủng nhiều loài động, thực vật. Các chuyên gia nghiên cứu sự thay đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc đưa ra lời cảnh báo: 1/3 các giống sinh vật trên trái đất có nguy cơ tuyệt chủng nếu nhiệt độ trái đất tăng 2 độ bách phân. 

Nguyễn Viết

Tổng hợp