Cuộc không kích đẩy Trung Đông bên bờ vực chiến tranh khu vực

Rạng sáng 13/6, bầu trời Iran rung chuyển bởi những tiếng nổ chói tai khi Israel phát động chiến dịch không kích “Sư tử trỗi dậy”.

Căng thẳng leo thang đến “điểm sôi”

Theo giới chuyên gia, căng thẳng giữa Israel và Iran không phải là câu chuyện mới. Trong nhiều thập niên, Israel đã coi chương trình hạt nhân của Iran là mối đe dọa lớn nhất đối với sự tồn vong của mình, trong khi Iran cáo buộc Israel là “kẻ thù không đội trời chung”; hỗ trợ các nhóm vũ trang như Hezbollah và Hamas để chống lại Tel Aviv.

Tuy nhiên, cuộc tấn công ngày 13/6 đánh dấu lần đầu tiên Israel thực hiện một chiến dịch không kích quy mô lớn trực tiếp vào lãnh thổ Iran, nhắm vào cả cơ sở hạt nhân lẫn các mục tiêu quân sự và dân sự.

Trước đó, ngày 12/6 Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) thông qua Nghị quyết tuyên bố Iran vi phạm các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân, lần đầu tiên trong gần 20 năm. Nghị quyết được 19 quốc gia gồm Mỹ, Anh, Pháp và Đức ủng hộ, làm gia tăng áp lực lên Tehran, đặc biệt khi các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Iran và Mỹ tại Oman rơi vào bế tắc.

Theo Newsweek, Iran đã từ chối đề xuất của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc ngừng làm giàu uranium trên lãnh thổ của mình, một động thái được Israel coi là “điểm không thể quay đầu”.

Chuyên gia Yoel Guzansky, cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia Israel, nhận định: “Israel đang ở một thời điểm mà họ cảm thấy không còn gì để mất. Cuộc tấn công vào Tehran là thông điệp rõ ràng: Israel sẽ không chờ đợi Iran sở hữu vũ khí hạt nhân”. Trong khi đó, Ahmad Vakhshiteh, chuyên gia Trung Đông, so sánh Thủ tướng Israel Netanyahu với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, cho rằng cả hai đều phụ thuộc xung đột quân sự để củng cố quyền lực chính trị trong nước.

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” được Israel mô tả là “cuộc tấn công chính xác, dựa trên tình báo chất lượng cao. Theo IDF, hơn 200 máy bay chiến đấu, bao gồm các tiêm kích tàng hình F-35, đã được huy động, cùng với hàng loạt máy bay không người lái (UAV) mang chất nổ nhắm vào các mục tiêu chiến lược.

Các địa điểm của Iran bị Israel tấn công bao gồm: (i) Khu phức hợp hạt nhân Natanz. Đây là trung tâm làm giàu uranium lớn nhất của Iran, nơi bị phá hủy một khu phức hợp ngầm chứa máy ly tâm và cơ sở hạ tầng quan trọng. (ii) Cơ sở Parchin - khu vực Iran tiến hành nghiên cứu vũ khí hạt nhân và sản xuất tên lửa đạn đạo. (iii) Cơ sở Khondab - địa điểm nhạy cảm liên quan đến chương trình hạt nhân. (iv) Các căn cứ quân sự ở Tehran. Các cuộc tấn công đã tiêu diệt nhiều chỉ huy cấp cao của IRGC, bao gồm Hossein Salami, Mohammad Bagheri, Amir Ali Hajizadeh, cùng các nhà khoa học hạt nhân Fereydoun Abbasi và Mohammed Mehdi Tehranchi.

Các cuộc không kích đã sử dụng bom xuyên bê tông MPR-500, cho thấy ý định của Israel nhằm phá hủy các cơ sở được bảo vệ kiên cố. Hình ảnh vệ tinh và video được NBC News xác minh cho thấy thiệt hại nghiêm trọng ở Tehran, với các tòa nhà dân sự và quân sự bị phá hủy, gây ra thương vong cho dân thường, bao gồm trẻ em.

Iran đã phản ứng ngay lập tức, phóng hơn 100 drone về phía Israel, theo tuyên bố của Chuẩn tướng IDF Effie Defrin. Lãnh tụ Tối cao Iran, Ayatollah Ali Khamenei, cảnh báo Israel sẽ đối mặt với “hình phạt nghiêm khắc”; cáo buộc các cuộc tấn công nhắm vào khu dân cư. Tuy nhiên, IAEA xác nhận không có mức độ phóng xạ tăng cao tại Natanz, các cơ sở hạt nhân khác như Fordow và Isfahan không bị ảnh hưởng.

Phản ứng quốc tế: Lằn ranh giữa ủng hộ và lên án

Cuộc tấn công của Israel đã gây ra một làn sóng phản ứng trái chiều trên toàn cầu, phản ánh sự chia rẽ sâu sắc trong cách tiếp cận vấn đề Iran và Israel.

Mỹ, đồng minh chính của Israel, nhanh chóng phủ nhận bất kỳ sự tham gia nào vào các cuộc không kích. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio nhấn mạnh: “Mỹ không liên quan đến các cuộc tấn công vào Iran, ưu tiên hàng đầu của chúng tôi là bảo vệ lực lượng Mỹ trong khu vực”.

Tổng thống Donald Trump, trong bài đăng trên Truth Social, tuyên bố đã “đưa ra cơ hội cho Iran để đàm phán”, nhưng cảnh báo các cuộc tấn công tiếp theo có thể “còn tàn bạo hơn”. Tuy nhiên, Thượng nghị sĩ Chris Murphy chỉ trích hành động của Israel là “cố ý làm sụp đổ các cuộc đàm phán của chính quyền Trump với Tehran”.

Các quốc gia châu Âu như Đức, Anh, Pháp bày tỏ lo ngại về nguy cơ leo thang. Thủ tướng Đức Friedrich Merz xác nhận đã nhận được thông báo từ ông Netanyahu về cuộc tấn công, trong khi Anh tuyên bố không có kế hoạch hỗ trợ phòng thủ cho Israel. Tổng thư ký NATO Mark Rutte kêu gọi “giảm leo thang ngay lập tức”.

Michael Knights từ Viện Chính sách Cận Đông Washington nhận định: “Iran đã bị tổn thương nghiêm trọng về phòng không trong các cuộc tấn công trước đó, khiến họ khó có thể ngăn chặn các cuộc không kích của Israel. Tuy nhiên, điều này cũng làm tăng nguy cơ Iran đáp trả bằng các biện pháp bất đối xứng”.

Jordan, Ả rập Xê út, Qatar, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) đồng loạt lên án các cuộc không kích của Israel, gọi đó là “sự vi phạm” chủ quyền Iran và luật pháp quốc tế. Ngoại trưởng Jordan cảnh báo hành động của Israel “đẩy khu vực vào bờ vực của chiến tranh khu vực”. Trong khi đó, Ả rập Xê út nhấn mạnh sự cần thiết của các giải pháp ngoại giao để cứu vãn khu vực.

Hezbollah, lực lượng ủy nhiệm lớn nhất của Iran tại Li Băng, lên án cuộc tấn công nhưng không cam kết hành động quân sự, dấu hiệu cho thấy sự suy yếu của “Trục kháng chiến” sau các thất bại gần đây trước Israel. Cựu quan chức tình báo Israel Sima Shine, nhận xét: “Việc Hezbollah không đưa ra lời đe dọa cụ thể cho thấy họ đang ở thế yếu, không đủ khả năng hỗ trợ Iran một cách hiệu quả”.

Nga, một đồng minh quan trọng của Iran, chỉ trích mạnh mẽ các cuộc không kích của Israel vào Iran, cảnh báo hoạt động này có nguy cơ leo thang căng thẳng trên khắp Trung Đông và cáo buộc phương Tây kích động chống Iran. Tổng thống Vladimir Putin được cho là đang nhận báo cáo theo thời gian thực từ cơ quan tình báo SVR. Trung Quốc, cùng với Burkina Faso, cũng phản đối nghị quyết IAEA chống lại Iran, gọi đó là hành động “chính trị hóa”. Konstantin Kosachev, Phó Chủ tịch Hội đồng Liên bang Nga, cho rằng Mỹ chịu “một phần trách nhiệm lớn” trong cuộc khủng hoảng, do đã hủy bỏ các thỏa thuận hạt nhân trước đó.

“Chúng tôi lên án mạnh mẽ hành động bạo lực của Israel. Các cuộc tấn công quân sự vô cớ nhằm vào một quốc gia thành viên Liên hợp quốc có chủ quyền, công dân của quốc gia đó, những thành phố yên bình đang ngủ yên và các cơ sở hạ tầng năng lượng hạt nhân là hoàn toàn không thể chấp nhận được”, Bộ Ngoại giao Nga cho biết trong một tuyên bố vào ngày 13/6.

Hậu quả và kịch bản tương lai

Cuộc tấn công “Sư tử trỗi dậy” của Israel đã làm rung chuyển cán cân quyền lực ở Trung Đông, đẩy khu vực vào một giai đoạn căng thẳng chưa từng có.

Thứ nhất, nguy cơ đẩy leo thang thành chiến tranh toàn diện. Iran đe dọa “phản ứng chưa từng có” nếu Israel tiếp tục các cuộc tấn công, với Bộ trưởng Quốc phòng Aziz Nasirzadeh cảnh báo rằng các căn cứ Mỹ trong khu vực cũng nằm trong tầm ngắm. Với việc Iran đã phóng hơn 100 UAV về phía Israel và nhiều tên lửa đạn đạo để trả đũa, nguy cơ một cuộc chiến trực tiếp giữa hai nước là rất cao.

Nếu Iran trả đũa mạnh mẽ, Israel có thể nhắm vào các cơ sở dầu mỏ hoặc lãnh đạo cấp cao của Tehran, kéo theo một vòng xoáy bạo lực không thể kiểm soát.

Thứ hai, giảm leo thang căng thẳng thông qua ngoại giao hòa bình giữa các bên. Mặc dù căng thẳng, các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran dự kiến diễn ra vào ngày 15/6 tại Muscat, Oman, vẫn là một “tia hy vọng”. Ngoại trưởng Oman Badr Albusaidi xác nhận vòng đàm phán thứ sáu sẽ tiếp tục, với hy vọng đạt được “thỏa thuận khung”. Tuy nhiên, sự thành công của các cuộc đàm phán này phụ thuộc vào việc cả hai bên có thể kiềm chế các hành động quân sự trong những ngày tới.

Thứ ba, tác động khó lường đối với kinh tế và an ninh toàn cầu. Các cuộc không kích đã khiến giá dầu toàn cầu tăng vọt gần 8% trong ngày 13/6, do lo ngại về sự gián đoạn nguồn cung từ Trung Đông; đóng cửa eo biển Hormuz. Dòng người đổ xô đến các trạm xăng và cửa hàng thực phẩm ở Tehran cho thấy sự hoảng loạn trong dân chúng Iran. Ngoài ra, việc Israel đóng cửa các phái bộ ngoại giao trên toàn cầu và tuyên bố tình trạng khẩn cấp cho thấy họ đang chuẩn bị cho kịch bản tồi tệ nhất.

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” của Israel không chỉ là một hành động quân sự mà còn là bước đi chiến lược nhằm định hình lại cục diện Trung Đông. Tuy nhiên, với cái giá là sự mất ổn định khu vực và nguy cơ chiến tranh toàn diện, hành động này đặt ra câu hỏi về tính bền vững của các giải pháp quân sự trong việc giải quyết các vấn đề địa chính trị phức tạp.

New York Times nhận định: “Israel đã thực hiện một đòn đánh quyết định về mặt quân sự, nhưng cái giá phải trả có thể là sự cô lập quốc tế và một khu vực chìm trong hỗn loạn”.

Những ngày tới, thế giới sẽ dõi theo từng động thái của Israel, Iran, các cường quốc toàn cầu. Liệu Trung Đông sẽ vượt qua được lằn ranh chiến tranh hay sẽ rơi vào cuộc xung đột với những hậu quả khôn lường? Câu trả lời nằm ở sự lựa chọn của các bên liên quan, trong một khu vực vốn đã “quá quen với khói lửa và bất ổn”.

Theo Al Jazeera, K-Politika