Chuyến thăm tìm kiếm đột phá trong quan hệ Mỹ - Trung

Tổng thống Mỹ B. Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (Ảnh: Chinadaily)

Trả lời phỏng vấn báo "Wall Street Journal" trước thềm chuyến thăm, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết tiếp tục chung tay với Mỹ trong việc giải quyết các vấn đề về thách thức toàn cầu và khu vực. Ông Tập Cận Bình cho rằng, với vai trò là thành viên thường trực của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc, Trung Quốc và Mỹ đã cam kết hợp tác trong việc giải quyết những vấn đề quốc tế và khu vực.

Theo Chủ tịch Tập Cận Bình, cuộc gặp sắp tới giữa ông và Tổng thống Barack Obama sẽ ghi dấu ấn trong chiều dài quan hệ Trung - Mỹ. Ông nhấn mạnh, chuyến công du lần đầu tiên tới Mỹ kể từ khi đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Trung Quốc sẽ gửi đến một thông điệp tích cực với cộng động quốc tế rằng, Trung Quốc và Mỹ sẽ tăng cường hợp tác, cùng nhau ứng phó với các thách thức toàn cầu.

Đánh giá tích cực kèm khuyến cáo…

Được coi là một trong những mối quan hệ song phương quan trọng nhất trên thế giới, những gì xung quanh Mỹ và Trung Quốc luôn thu hút sự quan tâm và theo dõi của giới học giả trên toàn cầu, nhất là bởi những ảnh hưởng của các diễn biến này đối với ổn định và hòa bình thế giới.

Ông Tập Cận Bình bắt đầu chuyến thăm với bài phát biểu tại chặng dừng chân đầu tiên là Seattle. Tại đây, Chủ tịch Trung Quốc có cuộc gặp với người đứng đầu các doanh nghiệp lớn như: Boeing, Microsoft và Starbucks. Ông đã có buổi làm việc với chính quyền một số bang - những người coi hoạt động thương mại và đầu tư với Trung Quốc là nhân tố quan trọng đối với nền kinh tế địa phương.

Trong cuộc trả lời phỏng vấn tờ "Nhật báo Phố Wall", được đăng trên số báo ra ngày 22/9, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhấn mạnh: Mỹ và Trung Quốc - hai nền kinh tế hàng đầu thế giới - đang kề vai sát cánh cùng chia sẻ và cả cạnh tranh trên nhiều bình diện. Ông nói: "Mỹ và Trung Quốc chiếm 1/3 sản lượng kinh tế, 1/4 dân số và 1/5 khối lượng thương mại toàn cầu. Nếu hai quốc gia lớn không hợp tác với nhau thì chúng ta hoàn toàn có thể hình dung ra những hệ quả đối với toàn thế giới".

Nhiều chuyên gia đã đánh giá tích cực chuyến thăm và bày tỏ hy vọng, hai cường quốc này có thể kiểm soát tốt các bất đồng, cùng tăng cường lòng tin song phương thông qua đối thoại và hợp tác. Họ cho rằng, Mỹ và Trung Quốc hoàn toàn có thể cùng nhau thiết lập một mối quan hệ nước lớn kiểu mới, một mối quan hệ mà nếu lành mạnh, phát triển ổn định sẽ đem lại lợi ích cho toàn thế giới. Theo các chuyên gia, hai nước nên nhân chuyến thăm lần này của ông Tập Cận Bình để củng cố sự tin tưởng lẫn nhau, tạo tiền đề cho những bước phát triển mới trong mối quan hệ song phương.

Zhu Feng - Giám đốc điều hành Viện Hợp tác cải cách và nghiên cứu Biển Đông nhận định: "Mối quan hệ Mỹ - Trung đang trong giai đoạn lịch sử quan trọng””. Mặc dù giữa hai nước vẫn còn tồn tại những hoài nghi và lo ngại về các mục tiêu chiến lược của nhau, nhưng chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Tập Cận Bình là tín hiệu tích cực cho một tương lai tươi sáng hơn của mối quan hệ Mỹ - Trung nói riêng và trật tự thế giới nói chung. Ồng Zhu Feng nói thêm: "Lãnh đạo cả hai nước cần phải trấn an đối phương và gánh vác trách nhiệm đối với toàn thế giới".

Giám đốc phụ trách các vấn đề Trung Quốc Nathaniel Ahrens thuộc Đại học Maryland cho rằng, hai bên cần tăng cường thông tin liên lạc và kiềm chế phô trương sức mạnh để giảm thiểu các quan ngại về tham vọng chiến lược của mình. Theo ông Nathaniel Ahrens, chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình diễn ra vào thời điểm quan trọng và đây chính là lúc quan hệ Mỹ - Trung cần được nâng lên một tầm cao mới.

Stephen Perry - một doanh nhân người Anh có nhiều kinh nghiệm và là một nhà quan sát các vấn đề Trung Quốc cho rằng, Mỹ và Trung Quốc có nhiều khác biệt, song hai bên cần tăng cường hợp tác để đáp ứng mong muốn và lợi ích của người dân. Tuy có nhiều thách thức nảy sinh từ các khác biệt này, song ông cho rằng, mối quan hệ Mỹ - Trung vẫn tồn tại nhờ những mục tiêu chung mà hai nước cùng theo đuổi.

Trong khi đó, chuyên gia nghiên cứu các vấn đề quốc tế Alejandro Simonoff, thuộc Đại học Quốc gia Argentina La Plata cho rằng, những tiến triển trong quan hệ Mỹ - Trung suốt nhiều thập kỷ qua cho thấy, hai nước hoàn toàn có thể giải quyết hoặc tránh vướng vào các cuộc xung đột nghiêm trọng với những nguy cơ khó lường, tương tự những mâu thuẫn đã từng diễn ra giữa các cường quốc trên thế giới. Ông Simonoff cho rằng, sự phát triển của mối quan hệ này là một quá trình diễn ra tuần tự, với sự tương thuộc ngày càng mạnh mẽ. Hai nước chắn chắn sẽ tiếp tục mở rộng hợp tác trong lĩnh vực thương mại và kinh tế. Theo chuyên gia này, sự phối hợp đồng bộ song phương trong các vấn đề quốc tế sẽ là nhân tố then chốt để giải quyết những vấn đề nảy sinh từ mối quan hệ này.

Ông Zheng Yongnian - Giám đốc Viện Đông Á  thuộc Đại học Quốc gia Singapore  đánh giá, mối quan hệ Mỹ - Trung không chỉ quan trọng đối với chính bản thân hai quốc gia này, và rằng, chừng nào Mỹ và Trung Quốc còn có thể kiềm chế và ổn định mối quan hệ song phương tránh khỏi xung đột, thì những mâu thuẫn khác mang tính khu vực dù có căng thẳng đến mức nào cũng khó có thể thay đổi cán cân quyền lực toàn cầu. Tương tác Mỹ - Trung trong các khía cạnh - từ đầu tư, thương mại, tỷ giá hối đoái, cho tới quân sự và các vấn đề đối ngoại - sẽ đều có tác động to lớn đến toàn bộ thế giới. Ông cho rằng, hai nước cần cân nhắc và xử lý mối quan hệ song phương dựa trên bối cảnh thế giới nói chung.

…và những hoài nghi

Những khó khăn và bất đồng, mâu thuẫn tồn tại giữa hai cường quốc là lý do khiến nhiều học giả và chuyên gia hoài nghi về những đột phá lớn trong chuyến thăm này.

Hiện giới doanh nghiệp hai nước hy vọng, Tổng thống Mỹ Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ thúc đẩy tiến trình đàm phán về Hiệp định đầu tư song phương (BIT), cho phép các doanh nghiệp của cả Mỹ và Trung Quốc tiếp cận hơn nữa thị trường của nhau. Cho tới nay, các cuộc đàm phán vẫn chỉ xoay quanh những nỗ lực nhằm giảm bớt các hạn chế trong nhiều lĩnh vực từ ngân hàng cho tới hàng không.

Trong khi đó, tin tặc luôn là vấn đề gây căng thẳng trong quan hệ giữa hai cường quốc khi cả Bắc Kinh và Washington nhiều lần cáo buộc lẫn nhau đứng đằng sau các vụ tấn công mạng.

Tháng 6 vừa qua, Mỹ tuyên bố tin tặc đã đột nhập vào hệ thống dữ liệu của Cơ quan Quản lý nhân sự (OPM) thuộc chính phủ nước này và đánh cắp dữ liệu cá nhân của ít nhất 4 triệu nhân viên Liên bang. Hồ sơ của 750.000 nhân viên dân sự thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ cũng đã bị xâm nhập. Đây được coi là vụ tấn công mạng lớn nhất từ trước tới nay nhằm vào các cơ quan Liên bang của Mỹ. Washington cáo buộc Trung Quốc thuộc diện "tình nghi" trong vụ đánh cắp thông tin cá nhân trên, song Bắc Kinh đã bác bỏ. Chính phủ của Tổng thống Obama đang cân nhắc việc áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế đối với các công ty Trung Quốc - những công ty đã và đang được hưởng lợi từ việc đánh cắp tài sản trí tuệ. Tuy nhiên, tính đến thời điểm này vẫn chưa có biện pháp trừng phạt nào được đưa ra.

Ngoài ra, nhân quyền, biến đổi khí hậu, những diễn biến mới nhất ở Biển Đông cũng là những nội dung có thể được thảo luận trong cuộc gặp của hai nguyên thủ quốc gia.

Đánh giá về triển vọng đạt được các bước đột phá trong quan hệ đối tác – đối thủ Mỹ - Trung qua chuyến đi này, giới phân tích tỏ ra khá hoài nghi. Đa phần cho rằng, kết quả lớn nhất có thể hy vọng là BIT. Lãnh đạo hai nước đều ý thức sâu sắc về sự cần thiết phải hoàn tất Hiệp định này, vốn được các chuyên gia kinh tế nhận định là một bệ phóng cho quan hệ hợp tác thương mại - đầu tư giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Sau nhiều thập kỷ tăng trưởng vượt trội, nền kinh tế Trung Quốc đang chững lại, gây hiệu ứng dây chuyền trên toàn cầu, từ sụt giảm kim ngạch thương mại tới các bất ổn trên thị trường chứng khoán và hàng hóa. IHS Global Insight dự đoán tăng trưởng của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này từ mức 7,3% trong năm 2014 sẽ giảm xuống còn 6,5% trong năm nay và sang tới năm 2016 sẽ chỉ ở mức 6,3%. Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) cho rằng, những xáo trộn trên các thị trường tài chính sau khi Trung Quốc bất ngờ hạ giá đồng nội tệ giữa tháng 8 vừa qua "phản ánh những lo ngại về nguy cơ suy thoái từ tình hình nền kinh tế nước này".

Trong khi đó, mặc dù bức tranh tăng trưởng kinh tế Mỹ có dấu hiệu khởi sắc hơn, song nước này lại đang "sa lầy" vào cuộc chiến tốn kém và chưa thấy “ánh sáng cuối đường hầm” chống lại tổ chức "Nhà nước Hồi giáo" (IS) tự xưng. Cuộc chiến này đến nay đã tiêu tốn của Mỹ 2,74 tỷ USD (tức 9,1 triệu USD mỗi ngày). Giới chức chóp bu Lầu Năm Góc thừa nhận rằng, cuộc chiến chống IS vẫn đang gặp nhiều khó khăn và sẽ kéo dài, chưa biết bao giờ mới tới hồi kết.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hy vọng chuyến thăm là cơ hội để ông tái khẳng định khái niệm “quan hệ nước lớn kiểu mới” được đưa ra khi ông mới lên cầm quyền nhằm xử lý quan hệ với Mỹ.

Theo cách giải thích của Trung Quốc, "quan hệ nước lớn kiểu mới" nghĩa là hai bên không đối kháng, không xung đột, cùng tôn trọng lẫn nhau và hợp tác “cùng thắng”. Nhìn từ phía Mỹ, “quan hệ nước lớn kiểu mới ” của ông Tập Cận Bình chính là ngầm ám chỉ tới cái gọi là “G-2”, tức hai nước Trung Quốc và Mỹ có địa vị ngang ngửa, cùng chi phối thế giới.

Các nhà quan sát nhận định, do lập trường còn khác biệt về nhiều vấn đề, lãnh đạo hai nước khó tìm được tiếng nói chung tại cuộc gặp thượng đỉnh lần này. Thêm vào đó, cả hai đều có lý do để tránh khoét sâu thêm những khác biệt trong cuộc gặp.

Theo chuyên gia Tseng-Fu-sheng, cố vấn của tổ chức Quỹ Chính sách quốc gia (Đài Loan, Trung Quốc), đặt trong bối cảnh thời gian tại nhiệm chỉ còn hơn một năm, Tổng thống Mỹ Obama muốn củng cố thêm di sản đối ngoại của mình trong quan hệ với Trung Quốc sau khi đã ghi dấu ấn đậm nét bằng việc bình thường hóa quan hệ với Cuba và đạt được thỏa thuận hạt nhân với Iran. Trong khi đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng muốn một mối quan hệ không nhiều “sóng gió” với Mỹ trong giai đoạn kinh tế khó khăn hiện nay.

Với những nguyên nhân khách quan và chủ quan nói trên, nhiều ý kiến cho rằng, ngoại trừ lĩnh vực kinh tế, chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ khó có thể đạt được đột phá./.

Theo Tô Chu (tổng hợp)

Đảng Cộng sản Việt Nam