Chiến lược của ông Putin khi lệnh lập vùng đệm dọc biên giới Ukraine

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chính thức tuyên bố lập "vùng đệm an ninh" dọc biên giới với Ukraine. Theo Điện Kremlin, quân đội Nga đã được lệnh tiến công và đang tích cực nhắm vào các vị trí quân sự của Ukraine gần biên giới.

Động thái này nhằm bảo vệ các khu vực của Nga cách xa tiền tuyến - đặc biệt là Belgorod, Bryansk và Kursk - nơi thường xuyên phải đối mặt với các cuộc pháo kích, tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) cũng như các cuộc đột kích do lực lượng Ukraine tiến hành.

Trong khi những thông tin về vùng đệm đã được lan truyền từ năm 2023, tuyên bố mới nhất của Tổng thống Putin đánh dấu sự chuyển đổi từ quan điểm sang chính sách cụ thể.

Quyết định của Tổng thống Putin

Vào ngày 22/5, trong một cuộc họp của chính phủ, Tổng thống Putin tuyên bố Nga đã bắt đầu thiết lập một vùng đệm dọc theo biên giới Ukraine. Ông cho biết quân đội đã bắt đầu thực hiện kế hoạch này.

"Các lực lượng vũ trang của chúng ta đang tích cực thực hiện nhiệm vụ này. Các vị trí khai hỏa của đối phương đã bị xóa sổ, công việc đang được tiến hành", ông Putin nói.

Người phát ngôn của Tổng thống Nga, ông Dmitry Peskov, đã xác nhận quyết định trên, nhưng từ chối cung cấp thông tin chi tiết.

Mặc dù ông Putin công bố rất ít chi tiết về vùng đệm an ninh, nhưng truyền thông nhà nước Nga sau đó đưa tin ông đang nhắc đến các vùng Bryansk, Kursk và Belgorod giáp với các vùng Chernihiv, Sumy và Kharkov của Ukraine ở phía Đông Bắc.

Vùng đệm được cho là sẽ trải dài các khu vực giáp ranh với Ukraine ở các vùng Belgorod, Bryansk và Kursk. Các khu vực này đều phải hứng chịu các cuộc tấn công của Ukraine trong thời gian qua.

Về mặt quân sự, vùng đệm đóng vai trò như một rào cản vật lý nhằm giảm nguy cơ xảy ra xung đột trực tiếp và các hành động khiêu khích. Vùng đệm có thể được phi quân sự hóa, hạn chế sự hiện diện của quân đội hoặc bị lực lượng quân sự chiếm đóng, hoạt động như một vùng đệm chiến lược.

Những vùng đệm tương đồng trong lịch sử bao gồm vùng an ninh của Israel ở miền nam Li Băng (1985–2000), các hoạt động xuyên biên giới của Thổ Nhĩ Kỳ ở miền bắc Syria (từ năm 2016), khu phi quân sự (DMZ) giữa Triều Tiên và Hàn Quốc (từ năm 1953) và nơi được gọi là “vùng xám” giữa Armenia và Azerbaijan trước cuộc xung đột Nagorno-Karabakh năm 2020.

Tổng thống Putin từng ám chỉ sự cần thiết của việc thành lập vùng đệm từ giữa năm 2023, trích dẫn tầm quan trọng của việc ngăn chặn lực lượng Ukraine tấn công lãnh thổ Nga bằng pháo binh.

Kể từ tháng 6/2023, ông đã nhắc đến ý tưởng vùng đệm ít nhất 8 lần, thường là sau các cuộc tấn công của Ukraine vào các khu vực biên giới của Nga. Trong mỗi lần như vậy, ý tưởng này được xem là lý do cho một đợt tấn công quân sự mới của Nga, tương tự cuộc tấn công gần Kharkov năm ngoái.

Mặc dù thông tin chi tiết về vùng đệm vào thời điểm đó còn mơ hồ, nhưng ý tưởng này vẫn tiếp tục xuất hiện trong các bài phát biểu chính thức.

Các nhà lập pháp và nhà phân tích quân sự Nga đã lên tiếng ủng hộ ý tưởng lập vùng đệm. Duma Quốc gia (Hạ viện Nga) đã đề xuất một vùng đệm sâu ít nhất 50-60 km, được trang bị hệ thống phòng không và chống máy bay không người lái.

Cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga, cho rằng nếu Ukraine nhận được nhiều vũ khí tầm xa hơn, khu vực này có thể cần phải mở rộng sâu hơn nữa - có khả năng lên tới 550-650km - để vô hiệu hóa các mối đe dọa.

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Ukraine đã lên án sáng kiến ​​này là một bước leo thang mới, đồng thời kêu gọi tăng cường áp lực quốc tế lên Moscow.

Tình hình chiến trường hiện tại

Về mặt quân sự, việc thiết lập vùng đệm đồng nghĩa với việc mở rộng quyền kiểm soát của Nga vào lãnh thổ Ukraine.

Những dấu hiệu đầu tiên xuất hiện khi Nga thông báo về việc kiểm soát một số ngôi làng ở vùng Sumy của Ukraine, bao gồm Maryino, Zhuravka và Basovka - tất cả đều gần vùng biên giới Kursk của Nga.

Oleg Grygorov, người đứng đầu Cục Quản lý Quân sự khu vực Sumy của Ukraine, thừa nhận sự leo thang đột ngột của các cuộc giao tranh, lưu ý rằng lực lượng Nga đang sử dụng các đơn vị tấn công quy mô nhỏ để cố thủ tại các làng biên giới.

Tính đến cuối tháng 5, hơn 52.000 người đã được sơ tán khỏi các khu vực biên giới. Ukraine đã bắt đầu các cuộc sơ tán này từ nhiều tuần trước, ban đầu là từ các làng Belopolye và Vorozhba, sau đó mở rộng ra 202 địa phương.

Trong khi đó, Tổng thống Putin đã có chuyến thăm bất ngờ đến vùng Kursk vào ngày 20/5. Đây là chuyến thăm đầu tiên của nhà lãnh đạo Nga kể từ khi Ukraine mở chiến dịch đột kích vào Kursk và kiểm soát một phần lãnh thổ Nga.

Trong chuyến thăm, ông Pavel Zolotaryov, người đứng đầu vùng Glushkovo gần biên giới Ukraine, đã đề xuất tổng thống tăng cường biện pháp kiểm soát thành phố Sumy để bảo vệ khu vực này.

Giao tranh không chỉ giới hạn ở Sumy. Các trận chiến dữ dội cũng đang diễn ra ở khu vực Kharkov gần Kupyansk. Tuy nhiên, quy mô của cuộc tấn công hiện tại không cho thấy một chiến dịch toàn diện nhằm mục đích bao vây.

Thay vào đó, những bước tiến của Nga có vẻ chậm và đều đặn, có khả năng nhằm mục đích làm cạn kiệt nguồn dự trữ của Ukraine và dần mở rộng quyền kiểm soát của Moscow mà không cần thực hiện những động thái táo bạo, mạo hiểm.

Theo các nhà phân tích phương Tây, không có nhiều tiến triển đối với bước tiến của lực lượng Nga trên thực địa. Kể từ tháng 1, mặc dù có sự gia tăng đột biến trong cuộc tấn công, các lực lượng Nga chỉ kiểm soát thêm được khoảng 0,15% lãnh thổ của Ukraine.

Dữ liệu cho thấy tốc độ tiến quân của Nga chưa bằng 1/3 so với tốc độ đạt được vào cuối năm 2024, giảm từ khoảng 125km2 xuống còn 41km2 mỗi tuần.

Tuy nhiên, các nguồn tin quốc phòng của Ukraine cho biết Nga có thể đặt mục tiêu tạo ra một vùng đệm sâu 15-20km bên trong các khu vực Sumy và Kharkov như một phần của chiến dịch tấn công mùa hè quy mô lớn sắp tới.

Thành phố Sumy chỉ cách biên giới Ukraine 25km và một vùng đệm bao quanh thành phố này sẽ cản trở khả năng của Kiev trong việc khai hỏa pháo hoặc tiến hành các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái chiến thuật vào lãnh thổ Nga.

Tính toán chiến lược của Nga

Theo Petr Lavrenin, một nhà báo chính trị và chuyên gia về Ukraine và Liên Xô, có một số động cơ chính trị và quân sự khiến Nga quyết định lập vùng đệm vào thời điểm này.

Thứ nhất, mối đe dọa xuyên biên giới leo thang.

Kể từ mùa xuân năm 2023, các cuộc tấn công vào lãnh thổ Nga ngày càng tăng. Ukraine đã nhận được vũ khí tầm xa của phương Tây, bao gồm pháo phản lực phóng loạt HIMARS, tên lửa Storm Shadow và ATACMS.

Pháo và hệ thống tên lửa phóng loạt (MLRS) bắn phá xuyên biên giới vào các thị trấn của Nga không ngừng nghỉ.

Lựu pháo M777 của Kiev, với cỡ nòng 155mm, có tầm bắn lên tới 35-40km, gần bằng khoảng cách giữa các thành phố lớn của Ukraine như Sumy và Kharkov với biên giới Nga.

Ukraine cũng phụ thuộc rất nhiều vào máy bay không người lái và các nhóm đột kích để xâm nhập vào lãnh thổ Nga. Đã có các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái vào sâu trong lãnh thổ Nga - bao gồm Moscow - và các cuộc xâm nhập có vũ trang vào các khu vực biên giới.

Những yếu tố này có thể đã thuyết phục các nhà lãnh đạo Nga về nhu cầu đẩy tiền tuyến ra xa hơn khỏi các thành phố.

Tổng thống Putin đã liên kết trực tiếp độ sâu của vùng đệm với tầm bắn của vũ khí do nước ngoài cung cấp cho Ukraine. Về cơ bản điều này có nghĩa là nếu vũ khí của Ukraine có thể vươn xa hơn, Nga sẽ đi sâu hơn để tránh xa tầm bắn.

Các nhà lập pháp Nga cho biết vùng đệm không chỉ kéo dài đến 3 mà là 6 vùng của Ukraine, bao gồm các vùng Dnipropetrovsk, Mykolaiv và Odessa ở miền Trung và miền Nam Ukraine, chứ không chỉ có các khu vực biên giới.

Theo Tướng Nga Viktor Sobolev, ý tưởng này của Nga nhằm buộc Ukraine phải đưa các vũ khí tầm xa như pháo HIMARS phải ra khỏi tầm tấn công.

"Tôi nghĩ vùng đệm an ninh nên bao phủ các khu vực biên giới nơi có các vùng lãnh thổ mới của chúng tôi (các vùng Zaporizhia, Kherson mà Nga đã tuyên bố sáp nhập), bên cạnh những khu vực khác. Đây là một phần của các vùng Chernihiv, Sumy, Kharkov, Dnipropetrovsk, Mykolaiv và Odessa", Tướng Sobolev cho biết thêm.

Cựu đại tá Nga Anatoliy Matviychuk, người từng tham gia lực lượng quân sự ở Afghanistan và Syria, cũng phân tích động cơ quân sự đằng sau nỗ lực của Nga nhằm tạo ra vùng đệm dọc biên giới với Ukraine.

"Đây không chỉ là vành đai phi quân sự, mà là việc bảo vệ các khu vực Belgorod, Kursk, Bryansk, Crimea, Zaporizhia, Kherson và Donbass khỏi hỏa lực pháo binh của NATO”, ông Matviychuk cho biết.

Lý giải độ sâu của vùng đệm có thể lên tới 100km, cựu binh Nga cho biết "pháo binh tầm xa do NATO cung cấp có thể bắn trúng mục tiêu từ khoảng cách 70km, thêm biên độ an toàn 30km, do vậy sẽ có vùng đệm sâu 100km".

Theo ông Matviychuk, người Ukraine có thể sinh sống và trồng trọt ở vùng đệm, nhưng sẽ không có chính quyền Kiev tại đây.

Ông Matviychuk cho rằng khi bị đẩy lùi 100km, Ukraine sẽ “mất khả năng tiến hành các cuộc đột kích, trinh sát hoặc pháo kích các thị trấn biên giới bằng vũ khí chủ chốt”.

“Máy bay không người lái và tên lửa tầm xa có thể hoạt động. Nhưng xương sống hỏa lực của họ đã biến mất”, ông Matviychuk nhận định.

Thứ hai, Nga muốn tạo đòn bẩy trong đàm phán.

Sáng kiến ​​vùng đệm cũng có thể là một động thái chiến thuật nhằm tăng cường vị thế của Nga trong các cuộc đàm phán đang diễn ra.

Một vùng đệm an ninh có thể được đề xuất như một phần của thỏa thuận ngừng bắn rộng hơn hoặc thậm chí là một điều kiện để chấm dứt xung đột. Đặc phái viên Mỹ Keith Kellogg đã đưa ra ý tưởng về một khu phi quân sự, mặc dù Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bác bỏ bất kỳ thỏa thuận nào như vậy.

Tuy nhiên, việc tạo ra vùng đệm có thể nằm trong danh sách mong muốn của Nga trong bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào trong tương lai, về cơ bản là phi quân sự hóa một số khu vực ở Sumy, Chernigov hoặc Kharkov.

Với vai trò trung gian của Mỹ, phái đoàn Nga và Ukraine đã bắt đầu nối lại các cuộc đàm phán sau hơn 3 năm xung đột. Hai bên đã đạt được một số đồng thuận về trao đổi tù binh, đồng thời cam kết duy trì đối thoại. Tuy nhiên, cả Nga và Ukraine vẫn chưa đạt được lệnh ngừng bắn hoàn toàn và chưa tìm được tiếng nói chung về các điều kiện do hai bên đưa ra.

Thứ ba, chiến lược dài hạn được tính toán kỹ lưỡng của Nga.

Cuối cùng, vùng đệm phù hợp với cách tiếp cận rộng hơn của Nga đối với một cuộc chiến tiêu hao kéo dài. Mặc dù tham gia vào các cuộc đàm phán, Moscow vẫn tiếp tục thể hiện cam kết đối với các hoạt động tấn công. Vùng đệm vừa là một bước đi chiến thuật vừa là biện pháp phòng thủ dài hạn để bảo vệ các khu vực biên giới dễ bị tổn thương.

Diễn biến tiếp theo

Về mặt quân sự, việc tạo ra một vùng đệm là một động thái hợp lý đối với Nga.

Việc dịch chuyển mặt trận sâu hơn 20-30km vào Ukraine sẽ khiến các thành phố lớn của Nga như Belgorod và Kursk nằm ngoài tầm bắn của nhiều hệ thống pháo binh. Điều này cũng sẽ chặn các tuyến đường xâm nhập của lực lượng Ukraine và làm phức tạp thêm các hoạt động của máy bay không người lái.

Việc kiểm soát nhiều vùng lãnh thổ hơn cũng làm gián đoạn hoạt động giám sát của Ukraine. Máy bay không người lái và đơn vị trinh sát của Ukraine phải di chuyển càng xa, dữ liệu của họ càng kém chính xác và kịp thời.

Tuy nhiên, việc tiến sâu hơn cũng mang lại nhiều thách thức cho Nga. Mỗi bước tiến mới đòi hỏi phải mở rộng các tuyến tiếp tế, trung tâm hậu cần mới, phòng không và cơ sở hạ tầng kỹ thuật, trong khi quân đội tiền tuyến vẫn phải chịu các cuộc không kích và pháo binh. Gánh nặng cho lực lượng dự bị tăng lên và biên độ sai sót giảm xuống.

Các cuộc giao tranh ở Sumy và Kharkov vẫn tiếp diễn với tốc độ vừa phải. Nếu lực lượng Nga giành được các phần đáng kể của những khu vực này, các trung tâm đô thị lớn như Sumy và Chernigov - mỗi nơi có hàng trăm nghìn người sinh sống - có thể nằm trong tầm hoạt động của chiến dịch. Điểm yếu này của Ukraine có thể trở thành một quân bài mặc cả mạnh mẽ trong các cuộc đàm phán trong tương lai.

Theo RT, Star, Kyiv Post, Newsweek