Basayev - Làm tư lệnh dù chưa một lần tham chiến (2)

Những người tìm hiểu cuộc đời Basayev cho rằng hắn đã được cơ quan tình báo Nga đào tạo cho chiến tranh Abkhazia - sự kiện làm ông ta cụt chân. Tuy nhiên, họ thừa nhận không đưa ra được bằng chứng cụ thể.

"Có sự giúp đỡ từ Kremlin", tiến sĩ Dmitri Trenin, Phó giám đốc Trung tâm Carnegie Moscow - học giả chuyên nghiên cứu về các cuộc chiến tranh Chechnya, nhận định. "Basayev không thể tới Abkhazia mà không được lính biên phòng và các quan chức Nga cho phép. Tuy nhiên, dù sự giúp đỡ đó mật thiết thế nào, thì tôi cũng chưa tìm được bằng chứng rõ ràng". 

Nga luôn luôn bác bỏ thông tin cho rằng họ đã giúp đỡ Basayev. Sergei N. Ignatchenko, người phát ngôn Cơ quan An ninh Liên bang (FSB), khẳng định chỉ huy phiến quân Chechnya không dính dáng gì đến giới tình báo trước chiến tranh Chechnya lần thứ nhất xảy ra năm 1994. Khi đó, Nga đã cố gắng giết hắn ta.

Chi tiết về những tháng ngày sau đó của Basayev cũng rất gây tranh cãi. Ignatchenko cho biết chỉ huy phiến quân tới Afghanistan năm 1994 để huấn luyện một trại khủng bố. Về phần mình, có lần Basayev khẳng định với New York Times rằng cáo buộc này là không đúng, nhưng có lúc hắn lại khẳng định điều đó. "Từ tháng 4 tới tháng 7/1994, tôi cùng một nhóm gồm 30 người có mặt tại tỉnh Khost, Afghanistan" tờ Nezavisimaya Gazeta trích lời chỉ huy phiến quân năm nói 1996. "Tôi bán một số vũ khí và vay tiền rồi tất cả cùng đi".

Chiến tranh Chechnya nổ ra tháng 12/1994. Basayev tổ chức hệ thống phòng thủ ở Grozny và nổi lên thành viên chỉ huy nổi tiếng nhất trong lực lượng phản kháng.

Tháng 5/1995, binh lính Nga phá huỷ nhà cửa của gia đình hắn. Theo nhiều hãng thông tấn, các vụ tấn công đã giết 11 người thân của Basayev, trong đó có vợ, 2 con gái và em trai trùm phiến quân. "Điều này đã thúc đẩy ông ta, vì ông ta không phải là khủng bố bẩm sinh", tiến sĩ Trenin nói. "Việc người nhà bị giết hại đã đẩy Basayev theo hướng đó".

Dù nhân tố gì thúc đẩy chỉ huy phiến quân đi chăng nữa, Chechnya không thể tiếp tục kiềm chế hắn được nữa. Tháng 6/1995, Basayev cho các chiến binh trốn trong những xe tải bề ngoài là chở thi thể binh lính Nga thiệt mạng, với các cảnh sát giả hộ tống, đi tới nước cộng hoà Dagestan và chiếm một bệnh viện, bắt cóc 1.500 người. Hai cuộc tấn công giải cứu của Nga thất bại, hơn 100 con tin thiệt mạng.

Cuối cùng Basayev cũng đàm phán với Thủ tướng Viktor Chernomyrdin qua truyền hình. "Tôi xin ông hãy thả phụ nữ, trẻ em, những người bị thương và bệnh nhân", ông Chernomyrdin nài nỉ. Basayev quyết định thả con tin để được trở lại Chechnya, nơi vào năm 1996, hắn chỉ huy chiến dịch đẩy lùi quân đội Nga và Chechnya có quyền tự trị trên thực tế.

Khi đó, Basayev là thủ lĩnh duy nhất của du kích Chechnya. Không giống như Osama bin Laden, người mà đôi khi hắn ta tự so sánh, Basayev chỉ tập trung vào các mục tiêu Nga về mặt địa lý.

Năm 1996, chỉ huy phiến quân nói với một phóng viên Anh rằng, nếu chiến tranh xảy ra, "Moscow sẽ bị phá huỷ, không một người nào có thể sống sót". Sau đó, hắn nói: "Tôi cảnh báo ông để nếu ông có căn hộ ở Moscow thì ông nên bán đi".

Tháng 1/1997, Basayev thất bại trong cuộc bầu cử tổng thống Chechnya, vì chỉ giành được 23,5% số phiếu. Tuy nhiên, chính phủ mới chỉ định hắn ta vào ghế thủ tướng - vị trí mà những kỹ năng của chỉ huy du kích ít được "phát huy". Chechnya trở thành một nước cộng hoà ly khai.

Theo Nguyễn Hạnh

Vnexpress/NYT