Bảo hiểm nhân thọ cần hợp đồng mẫu?

Vào năm cuối đại học, tôi trúng tuyển làm nhân viên "Tư vấn tài chính" cho một công ty bảo hiểm nhân thọ nước ngoài, và được đào tạo rất kỹ về nguồn gốc, ý nghĩa ra đời của bảo hiểm cũng như từng điều khoản trong hợp đồng.

Nôm na thì bảo hiểm nhân thọ là sản phẩm tài chính của các công ty bảo hiểm nhằm bảo vệ con người trước những rủi ro liên quan đến sức khỏe, thân thể. Từ xa xưa, khi chiến tranh xảy ra liên miên, nhiều tướng lĩnh vì tình đồng đội và để huy động được lực lượng ra chiến trường, đã vận động binh lính còn sống sót qua mỗi trận đánh góp tiền bạc hay công sức làm tang lễ, hỗ trợ gia đình của những người không may tử vong. Tương tự, ở cộng đồng làng xã cũng góp tiền bạc để hỗ trợ người gặp khó khăn hay các góa phụ ổn định cuộc sống.

Trong văn hóa của người Việt, phong tục phúng điếu hay thăm hỏi những gia đình có người chết hoặc ốm đau, gặp tai nạn dựa trên quan điểm chia sẻ khó khăn, tình làng nghĩa xóm.

Bảo hiểm nói chung cũng theo tinh thần tốt đẹp đó. Bảo hiểm lấy khoản phí của đa số những người khỏe mạnh không phải chịu rủi ro để chia sẻ với những người không may mắn.

Cuộc đời ai biết trước được rủi ro ngày mai, bất cứ lúc nào chúng ta cũng có thể đối mặt với ốm đau, bệnh tật hay những tai nạn bất ngờ của cuộc sống. Bởi vậy người xưa có câu "tích cốc phòng cơ, tích y phòng hàn" (Có thể hiểu là để giành lương thực cho những lúc đói kém, để giành quần áo khi giá rét).

Bảo hiểm bản chất không dành cho những người đã biết trước rủi ro hay đang mắc bệnh nan y. Nếu một người nào đó biết trước cái chết của mình (ví dụ hành động tự tử) hay đã biết mình mắc bệnh hiểm nghèo, nhưng vẫn liên lạc và kê khai tình hình sức khỏe tốt, rồi hoàn thành hồ sơ bảo hiểm thì không thể coi là tình huống phát sinh bảo hiểm hay tình huống đạt được mục đích của bảo hiểm. Tại một số nước còn quy định đó là tội phạm hình sự và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Tỷ lệ rủi ro khi chúng ta sống trong mỗi môi trường khác nhau là khác nhau, đối với mỗi con người cụ thể tùy theo tính cách, hoàn cảnh cá nhân của họ thì khả năng rủi ro cũng cao thấp khác nhau. Phí bảo hiểm được xây dựng dựa trên nguyên lý này. Nhân viên tư vấn được yêu cầu lấy thông tin cụ thể, trung thực và chính xác của người có nhu cầu tham gia bảo hiểm theo phiếu kê khai của từng công ty, sau đó xây dựng phương án nộp phí cho từng hạng mục bảo hiểm cụ thể. Trong giai đoạn này, nếu phát sinh thông tin sai lệch thì có thể dẫn đến tính toán sai mức phí cũng như khả năng kết luận hành vi trục lợi bảo hiểm sau này.

Giả sử một người có thói quen uống rượu bia hay hút thuốc lá, mặc dù hiện tại người này khỏe mạnh nhưng nguy cơ đối diện với nhiều loại bệnh sẽ cao hơn, nên người đó phải chịu mức phí cao hơn, ngược lại những người có thói quen sống lành mạnh hơn sẽ chịu mức phí thấp hơn.

Hoặc người cao tuổi thì khả năng mắc bệnh cao hơn, nên đương nhiên mức phí bảo hiểm cũng cao hơn. Thậm chí, với những người đang mắc bệnh và nguy cơ tử vong cao, hoặc lối sống có nguy cơ phát bệnh cao thì công ty bảo hiểm có thể từ chối cung cấp dịch vụ để bảo vệ quyền lợi của những người tham gia bảo hiểm khác.

Tóm lại, mức phí tham gia bảo hiểm của mỗi người cụ thể khác nhau là khác nhau. Cách thức tính phí này phải được công ty bảo hiểm trình với các cơ quan hữu trách kiểm tra, giám sát sau đó mới được sử dụng làm căn cứ tính phí. Khi ấy, một người cụ thể tùy điều kiện tài chính của mình sẽ quyết định mua gói bảo hiểm sao cho phù hợp. Bởi nếu chọn gói bảo hiểm quá lớn sẽ là một gánh nặng tài chính đáng kể, thế nên những nhân viên "tư vấn tài chính" như chúng tôi trước đây mới có vai trò giải thích về những gói sản phẩm cụ thể với khách hàng, giúp khách hàng lựa chọn sản phẩm phù hợp nhất.

Hoạt động bảo hiểm nói chung và hoạt động bảo hiểm nhân thọ nói riêng được đa số các quốc gia trên thế giới quản lý chặt chẽ, mục đích chính là để nó không trật khỏi mục tiêu tốt đẹp ban đầu. Việt Nam cũng đã ban hành nhiều văn bản pháp luật về bảo hiểm nhân thọ. Trong số các quy định đó, trước đây hợp đồng bảo hiểm nhân thọ từng chịu sự quản lý giám sát dưới dạng một hợp đồng mẫu và chỉ bị loại bỏ khỏi danh mục hợp đồng mẫu từ năm 2019.

Tại sao cần có hợp đồng mẫu?

Lý do là vị thế tham gia giao kết hợp đồng là khác nhau, nên nhà nước quy định những doanh nghiệp cung cấp các loại hàng hóa có quyền lực, có vị thế cần phải công bố hợp đồng và những điều khoản của hợp đồng để cơ quan hữu trách và đặc biệt là hội bảo vệ người tiêu dùng giám sát các loại hợp đồng này.

Lấy ví dụ hợp đồng lắp đặt điện, nước, có khi nào mà người mua điện, mua nước, hay người lao động đọc hợp đồng rồi đề nghị sửa đổi các điều khoản để ký kết hay không? Trong thực tế là rất ít có trường hợp như vậy. Hơn nữa, vì tính chất chuyên môn, có những hợp đồng mà khách hàng đọc cũng không dễ dàng hiểu hết quy định. Đó là chưa kể, nếu khách hàng có hiểu và đề nghị sửa đổi thì rất có thể các hợp đồng này cài quy định nhà cung cấp được thay đổi một số điều khoản hợp đồng mà không cần báo trước.

Chính vì vậy, những loại hợp đồng mẫu thường gắn kèm nguyên tắc bảo vệ bên yếu thế. Khi xuất hiện tình huống chưa được quy định trong hợp đồng, hay chưa rõ ràng trong luật thì cơ quan có thẩm quyền sẽ ưu tiên bảo vệ quyền lợi bên yếu thế.

Thời gian gần đây chúng ta chứng kiến nhiều ồn ào liên quan đến bảo hiểm nhân thọ. Như đã phân tích ở trên, mục đích của bảo hiểm nhân thọ là tốt đẹp và đã có quy định pháp luật ràng buộc các bên liên quan. Tuy nhiên, các ồn ào và thậm chí là tiêu cực vẫn phát sinh, vì một trong những lý do là nội dung hợp đồng bảo hiểm rất dài dòng và không dễ hiểu đối với đa số khách hàng.

Trong khi đó, các bên trong giao kết hợp đồng không phải lúc nào cũng ngang bằng về vị thế, bởi sự bất cân xứng thông tin từ hai phía về sản phẩm giao dịch mà trường hợp này là tính mạng sức khỏe, tình hình tài chính của người tham gia bảo hiểm hay cách thức tính phí của doanh nghiệp… Không loại trừ trường hợp nhân viên tư vấn vì lợi ích kinh tế cũng như tối đa hóa hoa hồng mà họ nhận được, sẽ tư vấn theo hướng khiến người mua bảo hiểm hiểu sai lệch về sản phẩm.

Ý nghĩa nguyên thủy của bảo hiểm nhân thọ là tốt đẹp, song hiện nay nếu công ty bảo hiểm chạy theo lợi nhuận, rồi người môi giới, bán hơp đồng chạy theo doanh số để lấy hoa hồng, chắc chắn không thể nào đảm bảo quyền lợi cho khách hàng. Ở đây vai trò của cơ quan quản lý và cơ quan bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng rất quan trọng, khi cần thiết thì vào cuộc để bảo vệ cái đúng, bảo vệ bên yếu thế theo quy định pháp luật. Và vai trò của truyền thông cũng rất quan trọng trong việc giúp người dân hiểu hoạt động bảo hiểm nói chung cũng như nội dung hợp đồng bảo hiểm nói riêng.

Để một thị trường hoạt động minh bạch ngoài việc cần tiếng nói của người dân, cần sự cư xử có trách nhiệm của doanh nghiệp thì cũng cần sự can thiệp của các cơ quan chức năng.

Người viết bài này hiểu rằng việc loại bỏ bảo hiểm nhân thọ ra khỏi danh mục hàng hóa, dịch vụ thiết yếu phải đăng ký hợp đồng theo mẫu là một bước cải cách hành chính; ngoài ra, các văn bản có liên quan hiện hành đã quy định về nguyên tắc trong khai thác bảo hiểm nhân thọ, biểu phí sản phẩm, trách nhiệm công bố thông tin…

Tuy nhiên, để bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng tốt hơn nữa, và trước thực tế đã phát sinh những tranh chấp ồn ào giữa người tiêu dùng và doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ, thiết nghĩ cấp có thẩm quyền nên nghiên cứu, đánh giá các hợp đồng bảo hiểm để loại bỏ những điều khoản bất lợi cho bên yếu thế, xem xét đưa trở lại lĩnh vực này vào danh mục hợp đồng mẫu. Đây có thể xem là thêm quy định "bảo hiểm" đối với hợp đồng bảo hiểm nhân thọ!

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!