Thực phẩm biến đổi gen: Hiện đại, tất yếu nên chấp nhận?

Là thành quả to lớn của cách mạng sinh học

Nhờ công nghệ di truyền (gene engineering), con người tạo ra nhiều vật nuôi, cây trồng mới gọi là sinh vật biến đổi gien (BĐG, genetically modified organisms, GMOs). Các sinh vật BĐG thường có những khả năng vượt trội như năng suất cao, dinh dưỡng nhiều, chống sâu rầy khỏe.v.v… Thực phẩm biến đổi gen (genetically modified foods, GMFs), là thức ăn từ SVBĐG này.

Hiện tại, thế giới có đến 6 tỷ người, dự đoán sẽ tăng từ 8 đến 10 tỷ vào giữa thế kỷ XXI. Dân số tăng nguồn thực phẩm phải tăng tương ứng. Do đó, theo GS.TS Bùi Minh Đức, Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế, cách giải bài toán dân số- lương thực này là: “Sử dụng TPBĐG là tất yếu đối với loài người trong tương lai gần”.

Trên thế giới, thực phẩm BĐG đã được đưa vào sử dụng từ thập niên 90 của thế kỷ trước, như đậu nành, bắp ngô, cải dầu và dầu hạt bông. Mãi đến 2006, mới có nghiên cứu gắn gen của giun tròn vào lợn để tăng khả năng tạo a-xít omega-3, và biến đổi gen để lợn tăng hấp thu phospho trong thực phẩm…

Danh sách thực phẩm BĐG ngày nay đã khá dài: đậu nành, bắp ngô, dầu hạt bông, rau alfalfa, đu đủ Hawai, cà chua, khoai tây, khoai sọ, cải dầu, mía, củ cải đường, lúa gạo, nhộng tằm…Diện tích nuôi trồng sinh vật biến đổi gen, kể từ năm 1997 đến nay đã tăng lên gấp 80 lần, từ 17.000 km2 đến 1.340.000 km2. Trước đây, sinh vật BĐG chủ yếu ở Bắc Mỹ, gần đây phát triển nhanh chóng ở nước nghèo, đang phát triển.

Thực phẩm BĐG toàn thế giới đã tăng đến 95%. Mỹ (46%), Brasil (16%), Argentina (15%), Ấn độ (6%), Canada (6%), Trung Quốc (3%), Paraguay (2%) và Nam Phi (2%). Ở Mỹ, ba phần tư fast food có TPBĐG, đặc biệt 93% đậu nành, 93% bông, 86% bắp ngô và 95% củ cải đường là loại biến đổi gen.

Từ năm 2005 đến nay, thực phẩm BĐG đã dần dần hiện diện trên thị trường cũng như trong bữa ăn người Việt. Bộ NN-PTNT nhận định nhu cầu thực phẩm BĐG sẽ tăng nhanh ở nước ta.

Nhiều nghiên cứu sinh vật BĐG được tiến hành tại Viện Công nghệ sinh học, Viện Di truyền nông nghiệp, Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long, Viện Sinh học nhiệt đới… Tuy còn chưa được áp dụng đại trà, nhưng trong phòng thí nghiệm, chúng ta cũng đã chuyển thành công các gen kháng thuốc diệt cỏ, kháng sâu, gen tăng tổng hợp provitamin A, v.v… vào lúa, bắp cải, ngô, đu đủ, hoa…

Thực phẩm biến đổi gen có an toàn?

Đến nay, chưa có bằng chứng thực phẩm BĐG có hại cho sức khỏe và môi trường sống. Tỷ lệ dị ứng thực phẩm BĐG và thực phẩm truyền thống là ngang nhau và thường do cơ địa cá nhân. Một số nhà khoa học Nga, Pháp và Áo khảo sát khả năng đậu nành biến đổi gien ảnh hưởng lên sự sinh sản của chuột, với kết quả là “theo dõi thêm”!

PGS.TS Lê Huy Hàm, Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng TPBĐG chính thức sử dụng tại Mỹ từ năm 1996. Diện tích trồng ngô và đậu tương biến đổi gen tại Mỹ, Canada, Argentina, Brazil chiếm gần 100%. Tại các nước này, hơn 500 triệu dân sử dụng. Y văn thế giới chưa ghi nhận bất lợi do TPBĐG gây ra. Cộng đồng châu Âu EU đã tài trợ cho 130 dự án, với 500 nhóm nghiên cứu độc lập để đánh giá tính an toàn của TPBĐG, kết quả các nghiên cứu được công bố trên hơn 500 bài báo khoa học với kết luận TPBĐG không gây hại so với thực phẩm truyền thống. Theo cố GS.VS Vũ Tuyên Hoàng: TPBĐG không đáng phải sợ. Ảnh hưởng lên con người ở các nước sử dụng nhiều TPBĐG như Mỹ, Brasil, Argentina, Canada… chưa đáng kể. GS.Trần Đình Long, Chủ tịch Hội Giống cây trồng Việt Nam nhận định: Không nên coi TPBĐG là cái gì đó quá kinh khủng.

GS Nguyễn Lân Dũng, Chủ tịch Hội các ngành sinh học Việt Nam, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn Khoa học Giáo dục của Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cho rằng Cây trồng BĐG để diệt sâu hại là những enzyme chỉ tác dụng trong hệ tiêu hóa loài côn trùng, không ảnh hưởng lên con người và động vật. Ở Mỹ, nhiều sinh viên tình nguyện ăn tinh thể enzyme này vào và thấy chúng được thải an toàn theo đường tiêu hóa.PGS.TS Trần Linh Thước, Phó Hiệu trưởng ĐH Khoa học tự nhiên TP HCM cho biết: “Có thể thấy sự hiện diện của SVBĐG trong đậu nành, bắp rẻ nhập từ Mỹ nơi người ta sử dụng phổ biến TPBĐG. Rủi ro trên thực tế rất ít xảy ra, và chưa có bằng chứng khoa học để kết luận”.

Quản lý và bảo vệ người tiêu dùng như thế nào?

Các nước có cách quản lý thực phẩm BĐG khác nhau: (1) EU rất chặt chẽ, chứa ≥ 0,9% sinh vật BĐG phải có nhãn mác, (2) Nhật Bản, Nga, Hàn Quốc, ≥ 1 – 5% mới dán nhãn, (3) Hoa Kỳ, Argentina, Canada, Malaysia, Philippine… không dán nhãn mác, thực phẩmBĐG được xem như thực phẩm thông thường, (4) Ở nước ta tuy thực phẩm BĐG mới xuất hiện gần đây, nhưng các nhà quản lý cũng đã có những quy trình kiểm soát nhất định.

Đôi điều bàn luận

Dân số tăng, thực phẩm phải tăng theo. Do đó, thực phảm BĐG sẽ là công cụ “mũi nhọn”, để làm “cuộc cách mạng xanh thứ 2” để giải quyết nạn đói. GS.TS Bùi Minh Đức, Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế, khẳng định: “Sử dụng thực phẩm BĐG là tất yếu đối với loài người trong tương lai gần”.

Chuyên viên kinh tế Paul Collier, ĐH Oxford ví von: “Biến đổi gen tương tự như điện hạt nhân: không ai thích nó cả, nhưng tình thế thay đổi nên con người buộc phải chấp nhận nó”, hơn nữa “Thực phẩm BĐG giúp thu hoạch nhanh hơn và chất lượng tốt hơn dùng hóa chất nguy hại”.

Cần lưu ý, trong tự nhiên, cây cỏ cũng có quá trình tiến hóa, đột biến (mutation), lai tạo ngẫu nhiên… chứ không phải vật lai, đột biến đều nguy hại cả. Nhờ biến đổi gen, cây lý gai hoang dại không ăn đã được chuyển thành cây Kiwi cho nước rất ngon. Hạt cải dầu (rapeseed, canola) được trồng khá lâu đời ở Ấn Độ, gần đây được chuyển đổi gen để loại bỏ a-xít erucic độc hại và khử mùi để cho loại dầu ăn được’. Cha ông chúng ta đã từng lai tạo giống từ rất lâu đời, biến đổi gen là cách “tạo giống” mới, nhanh hơn, tốt hơn của các nhà khoa học nông nghiệp hiện đại.

Hai điều lo lắng lớn nhất của những nhà quản lý nông nghiệp khi sử dung sinh vật BĐG hiện nay: một là vấn đề nguồn giống. Khi đã nuôi trồng sinh vật BĐG là phải chấp nhận lệ thuộc nguồn giống vì không thể lấy sản phẩm làm giống cho mùa sau như canh tác truyền thống trước nay, và đó cũng là “khe hở” để các công ty giống sẽ có cơ hội thao túng và hai là vì SVBĐG luôn luôn có năng suất cao hơn hẳn giống truyền thống, người chăn nuôi nếu không được quản lý sẽ canh tác chỉ “rặt” loại biến đổi gen thì chúng ta sẽ mất nguồn gen thiên nhiên chăng!!!

    TS BS Trần Bá Thoại 

Ủy viên BCH Hội NỘI TIẾT VIỆT NAM