Nguy cơ bệnh lao "tấn công" trẻ em

Lao không phải là bệnh hiếm gặp ở trẻ

PGS.TS Nguyễn Bình Hòa, Phó Giám đốc Bệnh viện Lao Phổi Trung ương (Hà Nội) cho biết giống như nhiều quốc gia khác Việt Nam đang đối mặt nguy cơ bệnh lao bùng phát trong cộng động. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính trong 2 năm 2020-2021 số lượng và tỷ lệ tử vong do lao tăng trở lại so với giai đoạn trước đây. 

Tương tự như tình hình dịch tễ lao ở người lớn, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 bệnh lao ở trẻ em cũng tăng lên. Trẻ là đối tượng dễ bị tác động bởi các bệnh truyền nhiễm trong đó có bệnh lao vì miễn dịch của trẻ còn yếu. Đặc biệt, nếu sống trong gia đình có người mắc bệnh lao phổi thì trẻ có nguy cơ mắc bệnh lao cao hơn, nhất là trẻ dưới 5 tuổi và trẻ nhiễm HIV. 

Theo PGS Hòa, mức độ lưu hành bệnh lao ở trẻ em trong một cộng đồng tỷ lệ thuận với mức độ lưu hành bệnh lao ở người lớn. Trong khi đó, theo ước tính của WHO số bệnh nhân lao mới trên người lớn vào năm 2021 tăng 3,6% so với năm 2020. Điều này làm cho mức độ lưu hành bệnh lao ở trẻ em tăng lên theo. 

WHO ước tính số trẻ mắc lao chiếm khoảng 10-12% trong tổng số bệnh nhân lao mới và lao phổi tái phát hàng năm. Như vậy, ước tính trên toàn mỗi năm có khoảng 10,6 triệu ca mắc lao mới, trong đó có khoảng 1,2 triệu ca lao ở trẻ dưới 15 tuổi. Theo các ước tính trên, mỗi năm nước ta có khoảng 13.000 trẻ mắc lao các thể cần điều trị. 

Thực tế chương trình phòng chống lao quốc gia mới chỉ thống kê được khoảng 10 đến 15% số trẻ mắc bệnh mới. Vì thế, theo chuyên gia có thể rất nhiều trẻ mắc lao mắc chưa được phát hiện, điều trị. Hoặc cũng có thể một số lượng lớn trẻ mắc lao được phát hiện và điều trị tại bệnh viện tư, cơ sở chuyên khoa nhi… mà chưa được báo cáo chương trình phòng chống lao. 

Một khả năng nữa là tỷ lệ bệnh lao ở trẻ em Việt Nam thấp hơn ước tính chung của toàn cầu. Tuy nhiên, một số chuyên gia dịch tễ của Australia đánh giá tại Việt Nam tỷ lệ mắc lao ở trẻ em ít nhất ở mức độ 6%. Nếu theo con số này số lượng trẻ mắc lao ở nước ta được phát hiện và đăng ký điều trị cũng chỉ được khoảng 1,5-2%. 

"Điều đó đặt ra cho chúng ta thách thức cần phải tăng cường phát hiện bệnh. Bệnh lao ở trẻ không khó điều trị, phác đồ điều trị ngắn hơn tuy nhiên phát hiện bệnh ở trẻ khó hơn so với người lớn", PGS Hòa nói.

Bệnh lao ở trẻ khó phát hiện, dấu hiệu bệnh không đặc trưng

Trẻ em đa phần mắc lao ở độ tuổi dưới 5, chiếm khoảng 50% tổng số trẻ mắc bệnh lao. 80% các ca bệnh lao ở trẻ là lao phổi. Phần lớn các trường hợp này không phát hiện được vi khuẩn do trẻ không ho khạc đờm được, không làm được xét nghiệm vi khuẩn. Trong khi đó, xét nghiệm chẩn đoán lao chủ yếu dựa trên xét nghiệm đờm để tìm vi khuẩn lao. 

Bên cạnh đó, triệu chứng lao ở trẻ em không đặc hiệu, trẻ không thể nói rõ được các triệu chứng, khó phân biệt với các bệnh hô hấp khác, PGS Hòa cho biết.

Bà Kiều Thị Mai Hương, Quản lý chương trình Sức khỏe & An sinh, Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng (SCDI) cũng cho biết thêm những dấu hiệu của bệnh lao cụ thể là lao phổi rất dễ nhầm lẫn với những bệnh hô hấp thông thường khác như ho, sốt… Vì thế, chỉ khi trẻ đã có những dấu hiệu nặng như ho ra máu, sốt, sút cân kéo dài… thì có thể gia đình mới nghĩ đến khả năng trẻ mắc lao.

Bên cạnh đó, liên quan đến yếu tố lâm sàng, lượng vi khuẩn lao trong nước bọt, đờm của trẻ thường thấp khiến việc chẩn đoán cũng phức tạp hơn. 

"Vaccine phòng lao BCG có tác dụng nhất định trong dự phòng mắc lao, nhưng hiệu lực bảo vệ không phải là 100% trong suốt cuộc đời. Hơn nữa, vi khuẩn lao lây nhiễm rất dễ dàng, nếu trẻ sống chung hoặc thường xuyên tiếp xúc với người mắc lao, khi trẻ có các biểu hiện ho, sốt… gia đình càng nên nghĩ đến khả năng trẻ bị mắc lao", bà Hương lý giải. 

Một số trẻ nhiễm vi khuẩn lao nhưng vì có sức đề kháng tốt nên không tiến triển thành bệnh ngay lúc đó - hay còn gọi là lao tiềm ẩn. Trong trường hợp này, gia đình vẫn nên cho trẻ đi sàng lọc và điều trị lao tiềm ẩn ngay nếu trẻ nhiễm vi khuẩn lao. Các phụ huynh luôn cần nhớ rằng con mình hoàn toàn có khả năng mắc lao.

Để phòng bệnh ở trẻ, điều đầu tiên là cần đảm bảo tiêm đầy đủ vaccine phòng lao cho trẻ. Đồng thời, nâng cao nhận thức của bố mẹ và gia đình về bệnh lao ở trẻ để nhận biết các dấu hiệu từ sớm, đi khám và điều trị kịp thời, thậm chí có thể thực hiện sàng lọc lao định kỳ để loại trừ nguy cơ bệnh. 

Người lớn trong nhà khi có biểu hiện ho mà chưa thể đi khám ngay không nên ho, khạc đờm bừa bãi, tránh ho trước mặt trẻ để dự phòng lây vi khuẩn lao (nếu có) cho trẻ. Gia đình cần giữ môi trường ở thoáng khí, đủ ánh nắng mặt trời và đảm bảo dinh dưỡng, vệ sinh cho trẻ.

Song song với đó cũng cần nâng cao chuyên môn cho các bác sĩ nhi khoa về nhận biết các dấu hiệu bệnh lao.