Báo động bệnh lao gia tăng trở lại tại Việt Nam

Dịch Covid-19 ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác phòng chống lao

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đại dịch Covid-19 tác động nghiêm trọng đến công tác chẩn đoán điều trị lao tại tất cả các quốc gia. Toàn bộ những tiến bộ thế giới đã đạt được cho đến năm 2019 đã bị đình trệ, thậm chí đảo ngược. Mục tiêu chấm dứt bệnh lao trên toàn cầu đã bị chệch hướng.

Tình trạng này cũng tương tự tại Việt Nam. PGS.TS Nguyễn Bình Hòa, Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương (Hà Nội) cho biết thời gian qua, đặc biệt là 2 năm diễn ra dịch Covid-19 (năm 2020-2021), công tác phòng chống lao tại nước ta chịu ảnh hưởng nghiêm trọng trong việc khám, phát hiện, điều trị cho bệnh nhân. Người dân không hoặc khó tiếp cận với các dịch vụ y tế, đặc biệt là các dịch vụ chẩn đoán, điều trị lao.

Ngoài ra, nhiều cơ sở y tế, bệnh viện trong hệ thống phòng chống lao trên toàn quốc được phân công điều trị bệnh nhân Covid-19. Rất nhiều bệnh viện lao và bệnh phổi trong hệ thống phòng chống lao được phân công chuyển 100% công năng sang chẩn đoán và điều trị Covid-19.

Cũng vì thế, dịch vụ phòng chống lao bị đình trệ. Nhiều tỉnh thành thiếu vật tư và trang thiết bị gây khó khăn cho các bệnh viện hoạt động khám chữa bệnh lao, bệnh phổi. Các hoạt động phát hiện bệnh nhân lao cũng bị ảnh hưởng, không triển khai được do thực hiện giãn cách xã hội.

Hậu quả là giảm số lượng bệnh nhân lao mới được phát hiện. Cụ thể, trong năm 2020 số lượng bệnh nhân lao được phát hiện và điều trị trên toàn quốc giảm 3,1% so với năm 2019. Tuy nhiên, đến năm 2021 với dịch Covid-19 diễn biến nặng nề, đặc biệt với các quy định giãn cách xã hội, số bệnh nhân lao phát hiện giảm đến 22% so với năm 2020 và giảm 24,5% so với năm 2019. Mức độ giảm này thậm chí còn cao hơn mức giảm trên toàn cầu - khoảng 18%, PGS Hòa cho biết.

Đến năm 2021 số lượng bệnh nhân lao được phát hiện trên toàn cầu đã tăng trở lại lên 6,4 triệu ca, dù vẫn còn giảm 10% so với năm 2019. Tại Việt Nam, tình hình đi sau một chút. Kết thúc quý 1/2022 với nỗ lực của các cán bộ trên toàn quốc, chương trình phòng chống lao đã phục hồi hoàn toàn và trở lại hoạt động bình thường. 9 tháng đầu năm nước ta phát hiện 76.000 ca, tương đương số lượng phát hiện của cả năm 2021 và của 9 tháng năm 2019- thời điểm trước khi dịch Covid-19 bùng phát.

Số lượng bệnh nhân lao tăng cao so với giai đoạn trước dịch Covid-19

"Tuy nhiên, giống như nhiều quốc gia khác chúng ta đang phải đối mặt nguy cơ bệnh lao bùng phát trong cộng động. WHO ước tính trong 2 năm 2020-2021 số lượng và tỷ lệ tử vong do lao tăng trở lại so với giai đoạn trước đây. Việt Nam lại là một trong những quốc gia có mức độ giảm phát hiện cao nhất trên toàn cầu. Có thể nói, Việt Nam sẽ phải đối mặt với lượng bệnh nhân lao phát hiện mới và cần điều trị hàng năm cao hơn giai đoạn trước dịch", PGS Hòa nhấn mạnh.

Theo đó, WHO ước tính tại Việt Nam số lượng bệnh nhân tử vong do lao trong năm 2021 là 12.000 người, tăng 35,8% với năm 2020 do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Nếu không được phát hiện và điều trị, tỷ lệ tử vong của bệnh nhân lao rất cao, lên đến gần 50%. Trong khi nếu được phát hiện và điều trị, tỷ lệ này chỉ dưới 3%.

Số bệnh nhân tử vong gia tăng là do tăng số bệnh nhân lao không được phát hiện và tồn tại trong cộng đồng. Và những người này lại là nguồn lây làm tăng tỷ lệ bệnh nhân lao mới mắc, PGS Hòa cho biết.

Để đối mặt với những thách thức hiện tại, theo PGS Hòa, Chương trình chống lao quốc gia cần tăng cường công tác phát hiện trên toàn quốc, đặc biệt là phát hiện chủ động trong cộng đồng, phát hiện tích cực tại cơ sở y tế kết hợp với phát hiện thường quy, tăng cường quản lý điều trị, tăng cường xét nghiệm để kịp thời phát hiện sớm bệnh nhân mắc lao và ngăn chặn nguồn lây.

Để đạt được mục tiêu chấm dứt bệnh lao tại Việt Nam vào năm 2030, Việt Nam cần đầu tư rất nhiều nguồn lực để bảo đảm tất cả bệnh nhân lao được khám, phát hiện và điều trị.

Chung quan điểm, bà Kiều Thị Mai Hương, Quản lý chương trình Sức khỏe & An sinh, Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng (SCDI) cho biết để chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, Việt Nam cần đẩy nhanh phát hiện và điều trị các ca bệnh trong cộng đồng bao gồm cả lao hoạt động và lao tiềm ẩn. Để thực hiện được chiến lược này rất cần đến sự đầu tư tài chính đầy đủ cho các chương trình chống lao tại địa phương và sự chung tay của tất cả cộng đồng.

"Bệnh lao là một vấn đề sức khỏe cộng đồng, không ai có thể thoát khỏi nguy cơ lây nhiễm bệnh này trừ khi cả xã hội được bảo vệ khỏi bệnh lao. Để giảm số người mắc từ hơn 170 người trên 100.000 dân như hiện nay xuống đạt mức dưới 10 người/100.000 dân vào năm 2030, thực sự là một thách thức lớn với ngành lao nếu thiếu đi sự chung tay của các ngành và lĩnh vực khác", bà Hương nói.

Dù vậy, bà tin tưởng Việt Nam có thể làm được như cách đã đầy lùi Covid-19 vì hai bệnh này có khá nhiều điểm tương đồng.

Theo bà, hiện nay người dân còn chủ quan với bệnh, một số còn nghĩ đây chỉ là bệnh của quá khứ. Đó là rào cản lớn để chúng ta có thể thực sự chấm dứt bệnh lao.

"Người dân cần biết các dấu hiệu của bệnh lao, đi khám khi nghi lao. Quan trọng nhất, khi đã phát hiện mắc lao, người bệnh cần tham gia điều trị càng sớm càng tốt, đồng thời tuân thủ và hoàn thành phác đồ điều trị để tránh chuyển thành lao kháng thuốc. Bệnh lao hoàn toàn có thể được chữa khỏi", bà Hương nhấn mạnh.