Mái tóc tiết lộ nhiều tình trạng sức khỏe của cơ thể hơn bạn nghĩ

Trong văn hóa Á Đông, người xưa đã có câu "Cái răng cái tóc là góc con người". Tóc được xem là biểu tượng của vẻ đẹp, cá tính và thậm chí là địa vị.

Tuy nhiên, vượt xa giá trị thẩm mỹ, các nhà khoa học hiện đại đang khám phá ra những vai trò sinh học đáng kinh ngạc. Với 10.000 nang tóc ở người trưởng thành, mái tóc là một kho lưu trữ dữ liệu sức khỏe, lịch sử bệnh tật và mức độ căng thẳng của bạn. 

Ăng-ten của não bộ

Maksim Plikus, một nhà sinh học tế bào tại Đại học California, Irvine, đã ví mỗi nang tóc như một "máy in 3D" hoạt động không ngừng.

Sợi tóc (thân tóc) mà chúng ta nhìn thấy được cấu tạo chủ yếu từ keratin, một loại protein cứng, dai, cũng là thành phần chính của móng tay. Sợi tóc về cơ bản là "phần chết" của tóc, không có khả năng trao đổi chất. Điều này giúp tóc có độ bền đáng kinh ngạc, tồn tại như một hồ sơ lưu trữ dài hạn.

Sợi tóc gồm 3 lớp: lớp biểu bì, lớp vỏ, lớp tủy. Lớp biểu bì là lớp ngoài cùng, gồm các vảy keratin xếp chồng lên nhau như mái ngói, có nhiệm vụ bảo vệ. Khi lớp này khỏe, tóc sẽ bóng mượt. Lớp vỏ chiếm phần lớn cấu trúc tóc, chứa sợi keratin tạo độ đàn hồi và sắc tố melanin quyết định màu tóc. Lớp tủy nằm phía trong cùng, không phải sợi tóc nào cũng có, giúp củng cố kết cấu.

Trong khi đó, nang tóc là "phần sống" và quan trọng nhất lại nằm dưới da đầu. Đây là nơi hình thành và phát triển của sợi tóc, chứa đựng rất nhiều mạch máu li ti và đầu dây thần kinh.

Sự kết hợp giữa phần chết (sợi tóc) và phần sống (nang tóc) tạo nên một hệ thống sinh học hoàn hảo. Một bên tạo ra vật liệu lưu trữ bền vững, một bên là trung tâm điều khiển nhận tín hiệu từ cơ thể.

Theo Angela Christiano, nhà di truyền học phân tử tại Columbia, nang tóc được bao bọc bởi các đầu dây thần kinh dày đặc, hoạt động như các bộ phát hiện chuyển động cực kỳ nhạy bén cho não bộ.

Cụ thể, da có lông (tóc) có các dây thần kinh kết nối sâu sắc với các trung tâm cảm xúc của não. Điều này lý giải tại sao hành động vuốt ve, chải tóc nhẹ nhàng có thể mang lại cảm giác dễ chịu và thư giãn. Ngược lại, việc nhổ tóc hoặc nhổ lông mày lại gây đau đớn dữ dội vì sợi tóc bị giật mạnh khỏi nang tóc chứa đầy dây thần kinh.

Ngoài ra, các dây thần kinh trên nang lông (tóc) cũng có thể kích hoạt phản xạ bảo vệ cơ thể. 

"Ví dụ điển hình nhất là lông mi. Nó cảm nhận được sự tiếp cận của vật thể lạ và phản xạ chớp mắt ngay lập tức để bảo vệ nhãn cầu", bà Christiano dẫn chứng. 

Không chỉ dừng lại ở đó, các nang tóc còn chứa các thụ thể khứu giác. Theo Tiến sĩ Da liễu Ralf Paus tại Đại học Miami, một số dữ liệu ban đầu cho thấy một số mùi hương có thể kích thích mọc tóc, trong khi một số khác lại gây ức chế. Điều này mở ra hướng đi mới trong việc nghiên cứu các sản phẩm chăm sóc tóc dựa trên các tín hiệu hóa học và thần kinh.

Bí mật ít ai biết về tóc

"Áo giáp" tự nhiên

Vai trò nguyên thủy và rõ ràng nhất của tóc là bảo vệ da đầu. Tóc có thể hấp thụ tia UV từ ánh nắng mặt trời, giảm thiểu đáng kể nguy cơ ung thư da và các tổn thương khác cho da đầu.

Bên cạnh đó, tóc giúp cơ thể điều hòa nhiệt độ vùng đầu. Khi trời nóng, tóc hoạt động như một lớp bảo vệ, giúp mồ hôi thoát ra và làm mát. Khi trời lạnh, tóc giữ nhiệt, giúp cơ thể ấm áp hơn. Đây là chức năng sinh tồn quan trọng, đặc biệt với vùng đầu tập trung nhiều mạch máu và dây thần kinh.

Chứa hệ vi sinh vật phong phú

Bên trong nang tóc là một hệ sinh thái vi sinh vật phong phú, bao gồm vi khuẩn, vi rút và nấm, được gọi là hệ vi sinh vật tóc (hair microbiome).

Giống như hệ vi sinh đường ruột, hệ vi sinh vật tóc này đóng vai trò bảo vệ bằng cách lấn át các mầm bệnh có hại, từ đó giảm nguy cơ nhiễm trùng. Theo tiến sĩ Paus, những vi khuẩn này có khả năng gián tiếp giúp tóc phát triển khỏe mạnh và tăng cường màu sắc tự nhiên của tóc.

Tăng khả năng chữa lành

Một khả năng ít ai biết khác của nang tóc là chúng có khả năng chữa lành. Khi da bị trầy xước, cắt hoặc chấn thương nhỏ, cơ thể sẽ huy động các tế bào gốc nằm trong nang tóc di chuyển đến vết thương và biến đổi thành các tế bào da mới để đẩy nhanh quá trình liền da. Khi vết thương đã lành, các tế bào gốc này sẽ quay về nhiệm vụ chính là nuôi tóc.

Điều này cho thấy nang tóc là một trong những trung tâm tái tạo quan trọng nhất của cơ thể, chứa nguồn vật liệu tế bào dồi dào để sửa chữa.

Những báo động sức khỏe từ tóc

Tóc là mô phát triển nhanh thứ hai trong cơ thể, chỉ sau tủy xương. Nhịp độ tăng trưởng nhanh chóng này biến tóc thành một kho lưu trữ lịch sử sức khỏe không chính thức của cơ thể. 

Theo Tiến sĩ Da liễu Antonella Tosti tại Đại học Miami, mỗi centimet tóc có thể lưu giữ dữ liệu sinh học tương đương một tháng.

"Nang tóc liên tục hấp thụ các hợp chất, bao gồm cả các hợp chất độc hại rồi gửi chúng vào thân tóc. Điều này cho phép các bác sĩ và nhà khoa học xác định tình trạng sức khỏe của chủ nhân mái tóc", bà phân tích.

Theo đó, từ thân tóc, các bác sĩ có thể phân tích nồng độ cortisol (hormone gây stress) để đánh giá mức độ căng thẳng kéo dài. Cùng với đó, họ cũng có thể xác định dấu vết của ma túy, cồn hoặc chất gây nghiện đã được sử dụng từ nhiều tháng trước, thậm chí là nhiều năm trước cũng như các kim loại nặng hoặc chất độc trong môi trường sống của một người. 

Ngoài ra, quá trình phát triển tóc cần rất nhiều năng lượng. Khi cơ thể gặp khủng hoảng (ốm đau hoặc căng thẳng), cơ thể sẽ ưu tiên tắt bớt các quá trình ít thiết yếu hơn, bao gồm việc nuôi tóc, để chuyển hướng năng lượng và chất dinh dưỡng đến các cơ quan sinh tồn quan trọng.

Do đó, rụng tóc nhanh và đột ngột thường là dấu hiệu báo động rõ ràng nhất về các biến cố sức khỏe như stress kéo dài, thay đổi nội tiết tố hay thiếu hụt dinh dưỡng. Khi cơ thể ổn định, tóc cũng có thể mọc lại trong vòng 3-6 tháng như ban đầu. 

Một phát hiện thú vị khác là nang tóc có một đồng hồ nội bộ giống như đồng hồ sinh học bên trong não bộ (nhịp sinh học 24 giờ). Theo Tiến sĩ Da liễu Luis Garza tại Johns Hopkins Medicine, đồng hồ này giúp tóc có chu kỳ mọc, nghỉ và rụng lặp đi lặp lại.