Ghiền nặn gãi da: Bệnh tâm thần kỳ quái!

Đây là chứng ghiền nặn gãi da, một bệnh lý tâm thần thuộc nhóm “rối loạn ám ảnh cưỡng chế” (obsessive compulsive disorder).

Định danh và phân loại

Ghiền nặn gãi da (dermatillomania, skin picking disorder, excoriation disorder) là một bệnh tâm thần kinh biểu hiện bằng việc thích nặn gãi, cào cấu da nhiều lần gây trầy xước, tổn thương, nhiễm trùng da của chính bản thân. Đây là một trong các bệnh các rối loạn kiểm soát hành vi trùng lặp vào cơ thể (body-focused repetitive behaviors, BFRB).

Ghiền nặn gãi da là bệnh lý khá phổ biến trên toàn thế giới. Đây là một chứng rối loạn tâm thần thôi thúc sự cào cấu da không kiểm soát và thường dẫn đến chấn thương thực thể. Tần suất ghiền nặn gãi da khá cao, lên đến khoảng 5% dân số, trong đó đến 75% là nữ. Theo một số thống kê y học, vì khá nhiều bệnh nhân không lưu ý căn bệnh, mà chỉ xem là một tật, thói quen nên rất nhiều trường hợp chẳng được chữa chạy, báo cáo, hay công nhận, do đó tần suất mắc bệnh thật sự phải cao hơn nhiều so với thống kê hiện tại.

Chứng ghiền nặn gãi da thuộc nhóm rối loạn hành vi lặp lại vào cơ thể: “Rối loạn tái lặp có gây tổn thương da”. Theo tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh tâm thần (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) của Hội Tâm thần Hoa Kỳ (American Psychiatric Association, APA), chứng ghiền nặn gãi da chính thức xếp loại là rối loạn hành vi gây tổn thương da (excoriation disorder) gồm ghiền nặn gãi da (dermatillomania) và ghiền bứt nhổ lông tóc (trichotillomania).

Những dấu hiệu nhận biết

Người ghiền nặn gãi da thường nhiều lần chà xát, cấu véo, thậm chí là cắn vào da ở nhiều cơ quan, bộ phận, bất kể là bình thường hay có tổn thương.

Da mặt, móng tay chân là những vị trí hay bị nặn gãi nhất. Người bệnh thường dùng móng tay, nhưng cũng có khi dùng kéo, nhíp hoặc các dụng cụ khác để cào gãi. Hậu quả của việc nặn gãi để lại trên da những vết thâm tím, đổi màu…Những trường hợp nặng có thể gây tổn thương, nhiễm trùng nghiêm trọng và nhiều sẹo trên da.

Ghiền cào cấu da có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường bắt đầu ở tuổi vị thành niên. Các nghiên cứu y học cho thấy, 47,5% người ghiền nặn gãi da khởi bệnh khi lên 10 tuổi, với bắt đầu từ việc nặn mụn trứng cá và cứ thế tiếp tục nặn gãi sau khi đã hết mụn. Cũng có người bắt đầu từ gãi ngứa do bị dày sừng nang lông, vẩy nến, chàm thể tạng... Người lớn thường khởi phát chứng ghiền nặn gãi da ở tuổi 30- 45 tuổi, sau các stress cuộc sống.

Cũng vì lo lắng, trầm cảm, xấu hổ, hay sợ hãi, bệnh nhân thường cố gắng che phủ da bằng son, phấn, phục trang, và thường có quan hệ không thoải mái, thân thiện với gia đình, bạn bè...và có đến 11,5% bệnh nhân ghiền nặn gãi da có ý định muốn tự tử.

Cần phân biệt với động tác nặn gãi da vì ngứa khó chịu, gặp trong các bệnh lý có biểu hiện ngoài da như chàm, vẩy nến, đái tháo đường, suy gan, bệnh Hodgkin, bệnh đa hồng cầu, lupus ban đỏ hệ thống, hội chứng Prader-Willi…

Nguyên nhân

Những nguyên nhân phổ biến của chứng nghiện gãi da gồm: (1) Stress căng thẳng, lo lắng và các yếu tố tâm lý khác, (2) Mất cân bằng thần kinh gây ra do quá tải hệ thần kinh, (3) Mất cân bằng sinh hóa học, (4) Các chấn thương, đặc biệt là trong thời thơ ấu, và (4) Yếu tố cá nhân, di truyền trong gia đình.

Điều trị

Ghiền nặn gãi da là một bệnh tâm thần kinh, nên việc điều trị khá phức tạp và thường phải dựa nhiều vào liệu pháp tâm lý hơn là dùng thuốc men, thực phẩm chức năng hỗ trợ.

Hai phương pháp điều trị chứng ghiền nặn gãi da chính là dùng thuốc và liệu pháp hành vi:

* Dùng dược, thực phẩm

Hiện chưa có thuốc chuẩn mực đầu tay. Một số nghiên cứu cho thấy các thuốc chống trầm cảm, như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (selective serotonin reuptake inhibitors, SSRIs) được chứng minh là có hiệu quả cao trong điều trị các rối loạn ám ảnh cưỡng chế (obsessive compulsive disorder, OCD). Doxepin, clomipramine, naltrexone, andolanzapine, và pimozide đều có hiệu quả trong việc giảm các hành vi ghiền nặn gãi da. Một số thực phẩm chức năng, thực phẩm thuốc (nutraceuticals), như N-acetyl cysteine cũng có hỗ trợ hữu ích.

* Liệu pháp hành vi

Ghiền nặn gãi da là một rối loạn tâm thần, nên điều chỉnh hành vi thật sự quan trọng hơn cả việc dùng thuốc. Những điều trị hành vi bao gồm liệu pháp nhận thức hành vi (cognitive-behavioral therapy), liệu pháp nâng cao hành vi (acceptance-enhanced behavioral therapy), liệu pháp cam kết (acceptance and commitment therapy), và huấn luyện thay đổi thói quen (habit reversal training). Đặc biệt, hướng dẫn đảo ngược thói quen được chứng minh là rất hiệu quả. Ví dụ, khuyến khích bệnh nhân không để tay trống, tay luôn có nắm đồ vật, như đồ chơi trong ngày.

Thay lời kết

Trong thực tế cuộc sống, các thống kê cho thấy, chỉ 30% đến 45% bệnh nhân bị ghiền nặn gãi da có tìm khám và điều trị. Lý do là chứng ghiền nặn gãi này chưa được lưu ý đúng mức và công nhận rộng rãi. Hơn nữa, do lắng, xấu hổ, người bệnh ít khi tìm đến bác sĩ chuyên ngành mà thường mày mò tìm cách tự điều trị tại nhà.

Cần nhớ rằng đây là một căn bệnh thật sự chứ không đơn giản chỉ là một thói quen, cá tính đặc thù. Người bệnh cần phải có bác sĩ chuyên khoa tâm thần khám, tư vấn, điều trị tới nơi tới chốn mới thành công.

TS.BS Trần Bá Thoại

Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam